103
De Telegraaf, Aalbergsberg leidt operatie in Oekraïne, … en De Telegraaf, DIT IS HET BEWIJS; Restanten
wijzen op explosie raketkop, 22-07-2017.
104
De Telegraaf, 'Ik denk dat ze op een mooie plek is'; Zoon en collega's missen schaterlach van Barbara, 22-07-2017. 23 18,5 5,2 10,4 11,9 23,7 7,4 0 5 10 15 20 25
Framing Telegraaf (percentages)
36 Het bij de Volkskrant en NRC nog dominante conflict frame komt bij De Telegraaf niet verder dan plek drie. Ook bij deze titel valt onderscheid te maken tussen het fysieke conflict in Oost-Oekraïne en de oplopende spanningen tussen Rusland en het Westen. Opvallend genoeg besteedt De Telegraaf vooral veel aandacht aan die laatste categorie. Veel daarvan gaan over het ‘gevaar’ van de Russische president Vladimir Poetin: “Heel de wereld heeft kunnen zien dat deze voormalige Sovjetspion geen enkele compassie toont met de slachtoffers en nabestaanden van deze terroristische aanslag. In plaats daarvan trok Poetin de champagne open bij de eerste steen voor een nieuw voetbalstadion. Misselijkmakend, voor wie zich realiseert dat ondertussen nog steeds stoffelijke resten van Nederlandse vakantiegangers open en bloot liggen op een vlakte in het oosten van Oekraïne.”105
De overige vormen zijn, net als bij de twee bovenstaande kranten, beduidend minder invloedrijk. Opvallend is wel het morality frame bij De Telegraaf de grootste van de kleintjes is. Het artikel ‘slecht’ gaat erg ver in dit moraliseren. Het maakt expliciet onderscheid tussen goede en slechte mensen: “Het idee alleen al dat iemand, nadat Cameron Dalziel uit de lucht was komen vallen, de gore lef had om zijn zakken te legen. Het idee alleen al dat zo'n gewetenloze proleet die creditcard vervolgens verpatst of er zelf aankopen mee doet. Het idee alleen al dat die schoft lang niet de enige was, ter plekke, en dat een paar dagen later op geen enkel stoffelijk overschot nog een horloge, een mobiel of een camera werd aangetroffen. Om te kotsen.”106
Het verantwoordelijkheidsframe, de economische consequenties en het daderframe kwamen allen maar zelden aan bod. Dit geeft aan dat De Telegraaf in de eerste weken na de crash nog vooral met de feitelijke toedracht en met de emotionele nasleep bezig was. Vervolgvragen werden naar alle waarschijnlijkheid – al valt dat buiten dit onderzoek – tot later uitgesteld. Opvallend is wel dat het verantwoordelijkheidsframe ook weer veel inging op de vraag of Nederland wel of geen militairen naar de rampplek moest sturen.
Framing 4: Algemeen Dagblad
Bij De Telegraaf was de verwachte invloed van emotie al enigszins te zien, maar bij de tweede populaire krant – het AD – is dit nog veel duidelijker. Het vaak emotionele human disaster frame is verreweg het meest invloedrijk. In bijna veertig procent van de gevallen stonden de rouwverwerking en/of het persoonlijke leed van nabestaanden centraal.
105
De Telegraaf, Ontmaskerd, 29-07-2014.
106
37 Tabel 4: Framing AD
Vorm van framing Absoluut aantal Percentueel
1. Human disaster frame 37 39,4
2. Conflict frame 13 13,8
3. Daderframe 6 6,4
4. Verantwoordelijkheids-frame 8 8,5
5. Morality frame 8 8,5
6. The facts of the case 19 20,2
7. Economische consequenties frame 3 3,2
Totaal 94 100
Waar De Telegraaf zich binnen het human disaster frame vooral op de collectieve rouwverwerking richtte, zette het AD juist vol in op de persoonlijke verhalen van slachtoffers en nabestaanden. Het lijkt zelfs op een terugkerende rubriek met een vast format. Daarnaast zijn er ook langere reconstructies aan de hand van persoonlijke verhalen en uitingen via sociale media. Zo komen de inmiddels beroemde berichtjes van Elsemiek – “om 12.00 uur vertrekt het vliegtuig. Doei pap, xxx.” – en van Cor Schilder – “mocht hij verdwijnen, zo ziet hij d'r uit'” – aan bod.107
Een treffend voorbeeld van de veelvoorkomende emotionele verhalen verschijnt op 18 juli in de kolommen van het AD. “Op het raam hangt een grote foto van de 10-jarige Sem, een blonde, vrolijke knul. Daarboven hangt er eentje van hem met zijn vader en moeder. Een gelukkig gezin, zich verheugend op de rest van hun leven. Aan de overkant staat een man, een jonge veertiger, onbedaarlijk te huilen. Zijn vrouw aait hem over het hoofd. Ook daar, op huisnummer 18, liggen bloemen in de voortuin, bestemd voor Remco (40), Yvonne (41) en hun twee dochters: Tess (10) en Liv (6).”108
Op gepaste afstand van het human disaster frame vinden we het feitelijke ‘facts of the case’ frame. De Rotterdamse krant doet hierbij geen echte poging om vlucht MH17 te reconstrueren, maar besteedt vooral aandacht aan de bergingswerkzaamheden en het door Nederland geleide onderzoek. Koppen als ‘We hebben het rampgebied bereikt. Een succesvolle dag’, ‘Missieteam geeft niet op, ondanks alle frustraties’ en ‘Bij het dorp Torez staan drie wagons te wachten’ geven deze journalistieke keuze al treffend aan.
Deze artikelen schurken soms enigszins tegen op de twee na invloedrijkste categorie aan: het conflict frame. In artikelen over het onderzoek is tegenwerking door de strijdende partijen namelijk orde van de dag. Toch is er steeds voor het dominante frame gekozen: gaat
107
Algemeen Dagblad, 'Om 12 uur vertrekt 't vliegtuig. Doei pap, xxx', 25-07-2014.
108
38 het artikel primair over het onderzoek dan valt het onder facts of the case, gaat het primair over de strijd zelf dan is voor het conflict frame gekozen. Ook hier valt op dat het AD nauwelijks met reconstructies of reportages vanuit het oorlogsgebied komt. De artikelen blijven vaak bij algemeenheden en bij de oplopende spanningen met Rusland, hetgeen ook uit de koppen blijkt: ‘Russen beschieten Oekraïne’, ‘Behandel Poetin als de paria die hij is’ en ‘Derde Wereldoorlog gaat niet door’.
Grafiek 4: framing AD
De overige frames zijn, in lijn met bovenstaande kranten, beduidend minder invloedrijk. Zo zijn het verantwoordelijkheids- en het morality frame elk goed voor 8,5 procent van de geanalyseerde artikelen. De eerstgenoemde categorie gaat vooral in op de rol van Mark Rutte en wie verantwoordelijk was voor het luchtruim. In het morality frame worden vooral de optredens van andere media langs de ethische meetlat gelegd. Zo analyseert het artikel ‘Giel wil muzikaal’ hoe radiozenders met het drama omgingen en wat daarbij wel en niet gepast is. Ook de gepastheid van humor komt aan bod: “De ramp is nog te kort geleden en te heftig voor grappen, zegt stand-upcomedian Howard Komproe …. ,,Deze tragedie is zo plots en veelomvattend, dat je ziet dat men een onuitgesproken vorm van beleefdheid in acht neemt.”109
109
Algemeen Dagblad, Rampgrap komt snel, maar niet over MH17, 24-07-2014. 39,4 13,8 6,4 8,5 8,5 20,2 3,2 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Framing AD (percentages)
Framing AD…39
Resultaten inhoudsanalyse: domestication
Het in kaart brengen ‘hoe’ kranten verslag deden van zo’n desastreuze ramp is één ding, het onderzoeken in hoeverre dit aan het eigen land werd gelinkt is een tweede. Om deel één van de hoofdvraag volledig te beantwoorden, komt in dit hoofdstuk de rol van domestication aan bod: in hoeverre linkten Nederlandse kranten deze internationale gebeurtenis aan het eigen land?
Domestication: Volkskrant
Bij analyse van de Volkskrant valt eigenlijk vooral het percentage ‘no domestication’ op. De
Volkskrant is met 32,6 procent van de artikelen zonder domestication zelfs koploper van alle
geanalyseerde kranten. Sterker nog, deze categorie is ook binnen de Volkskrant-verslaggeving het grootst. Het betekent simpel gezegd dat de ramp in één-derde van alle artikelen niet aan Nederland werd gelinkt en in twee-derde wel.
Tabel 5: domestication Volkskrant
Vorm van domestication Absoluut aantal Percentueel
1. Emotionele domestication 23 26,7
2. ‘What’s at stake for us?’ 27 31,4
3. Aid-driven domestication 1 1,2
4. Familiarizing the unfamiliar 7 8,1
5. No domestication 28 32,6
Totaal 86 100
Als we vervolgens kijken naar de artikelen met domestication, valt op dat ‘what’s at stake for us’ de grootste categorie is. Dit is ook niet zo verwonderlijk, aangezien dit een tamelijk brede categorie is met slechts één gemene deler: het gaat allemaal over de implicaties van MH17 voor (de toekomst van) Nederland. Dit kan allereerst op economisch vlak zijn, zoals in ‘Wordt de koopman nu dominee’ en ‘Aan zware sancties is de EU nog niet toe’. Het eerstgenoemde voorbeeldartikel gaat over het verschil in de omgang met Rusland, zeker vergeleken met een aantal jaren geleden: “Het volk van kooplieden stemde zwijgend in; een boze ingezonden reactie op de uitspraak van Wientjes stond niet in de brievenrubriek. Nu er een passagiersvliegtuig met 193 Nederlanders aan boord is neergehaald, is de stemming ineens omgeslagen. Het volk treurt niet alleen massaal, maar wil ook wraak.”110
110
40 Een andere tak binnen ‘what’s at stake for us’ gaat over de politieke consequenties voor Nederland. Deze artikelen buigen zich vaak over de vraag: moet Nederland niet harder optreden tegen Rusland of zelfs militairen naar de rampplek sturen? Koppen als ‘Kabinet: militairen naar rampplek’, ‘Ongeduld groeit bij Tweede Kamer’ en ‘Roep om vervolgens neemt toe in Kamer’ geven al aan om welk soort artikelen het hier gaat. Maar anders dan De
Telegraaf spreekt de Volkskrant in deze artikelen geen redactionele voorkeur uit.
Waar artikelen in deze categorie vooral naar consequenties kijken, gaat de emotionele vorm van domestication meer over het leed dat Nederland treft. In iets meer dan een kwart van alle gevallen stonden de emotie en rouw in Nederland centraal. “Weggerukt van een mooie zomeravond komen nabestaanden op Schiphol bijeen. Ook elders heerst ongeloof. Later wordt bekend dat er 154 Nederlanders aan boord waren. … Overal op straat hoor je het gesprek over de ramp gaan. In de avondzon staat een viertal, met de fiets aan de hand. 'Gewoon een foto van het vliegtuig, vanochtend op Facebook. Pfieh', zegt een van hen.”111
Grafiek 5: domestication Volkskrant
De drie bovenstaande vormen – waarvan één ‘no domestication’ is – zijn verreweg het meest invloedrijk. Dit betekent ook meteen dat de overige twee vormen van marginaal belang waren, samen goed voor amper tien procent. Het ‘familiarizing the unfamiliar’ is daarbij nog hofleverancier. Deze artikelen proberen de deels onbegrijpelijke wereld van de rampplek
111
Volkskrant, Golf van verdriet en verwarring, 17-07-2014. 26,7 31,4 1,2 8,1 32,6 0 5 10 15 20 25 30 35
Emotioneel What's at stake for us'
Aid-driven Familiarzing No domestication