4 BEDRIJFSVOERING RIJK 4.1 Bedrijfsvoering
5.1 Financiële informatie in jaarverslag en saldibalans Tot de financiële informatie in het jaarverslag en de bijbehorende
saldibalans rekenen we informatie over verplichtingen, uitgaven, ontvangsten, baten, lasten, kapitaaluitgaven, kapitaalontvangsten en balansposten, zoals deze uit de administratie blijken, en de toelichtingen daarbij. Soms is er sprake van een fout of onzekerheid in de financiële informatie. Onder fouten verstaan we financiële informatie die niet rechtmatig tot stand is gekomen: het begrotingsgeld is niet volgens de regels ontvangen of uitgegeven. Daarnaast verstaan we onder fouten financiële informatie die niet deugdelijk is weergegeven: er is geen goede verantwoording afgelegd in het jaarverslag.
We spreken van onzekerheden wanneer we door onvolkomenheden in het financieel beheer niet kunnen vaststellen of er sprake is van fouten.
Wij hebben onderzocht of de financiële informatie in de jaarverslagen voldoet aan de eisen die de CW 2001 stelt. Dit onderzoek leidt tot onze oordelen over de financiële informatie in het jaarverslag.
In de volgende subparagrafen gaan wij in op onze oordelen over de financiële informatie in de jaarverslagen 2010. Onze verklaring van goedkeuring van het Financieel Jaarverslag van het Rijk (zie § 2.5) is mede gebaseerd op deze oordelen.
5.1.1 Experiment tolerantiegrenzen
De Tweede Kamer heeft op 6 februari 2008 ingestemd met het uitvoeren van een experiment om gedurende twee jaar verruimde tolerantiegrenzen te hanteren bij het bepalen of fouten en onzekerheden door de ministers moeten worden gemeld in de bedrijfsvoeringsparagraaf. Hiermee konden ook de controletoleranties worden verruimd (zie bijlage 3, «Experiment tolerantiegrenzen»). Ook de Algemene Rekenkamer heeft gedurende het experiment de verruimde tolerantiegrenzen toegepast. Het experiment tolerantiegrenzen had drie doelen:
1. het verminderen van de controledruk en de administratieve lasten bij de departementen;
2. het geven van meer ruimte en aandacht bij de controle en de rapportages voor kwalitatieve fouten31 en
3. het bereiken van uniformiteit in de rapportering door de ministers en de Algemene Rekenkamer.
Uit onderzoek van het Ministerie van Financiën en de Algemene Reken-kamer blijkt dat de verruimde tolerantiegrenzen slechts marginaal hebben geleid tot een afname van de werkzaamheden voor de auditdiensten.
Rijksbreed gaat het om slechts enkele fte’s. Verder blijkt dat de audit-diensten niet merkbaar meer aandacht zijn gaan besteden aan c.q. hebben gerapporteerd over kwalitatieve fouten. Ten slotte blijkt uit het experiment
31 Een kwalitatieve fout is een fout waarbij de aard van de fout de aanleiding vormt om deze te rapporteren. In andere gevallen wordt er alleen gerapporteerd als de financiële omvang daar aanleiding toe geeft (kwantitatief criterium). Voorbeelden van kwalitatieve fouten zijn onrechtmatigheden als gevolg van rechtstreeks ingrijpen door de ambtelijke of politieke leiding.
dat de tijdens het experiment gehanteerde wijze van oordeelsvorming (staffels) soms als complex wordt ervaren.
Naar aanleiding van deze bevindingen is op ambtelijk niveau met het Ministerie van Financiën gesproken over een voorstel van de Algemene Rekenkamer voor een beperkte verdere verruiming van de tolerantie-grenzen, waarbij tevens op het niveau van een begrotingshoofdstuk een absolute grens van € 1 miljard zou gelden en ministers rechtmatigheids-fouten en onzekerheden optellen alvorens deze te toetsen aan de tolerantiegrenzen. Verder zouden in dit voorstel de staffels worden vereenvoudigd.
Over dit voorstel is met het Ministerie van Financiën geen overeen-stemming bereikt. Wij hanteren daarom voorlopig de tolerantiegrenzen van het experiment. Wij achten het daarbij wenselijk dat de ministers voortaan rechtmatigheidsfouten en onzekerheden optellen alvorens deze te toetsen aan de tolerantiegrenzen, zodat op dit punt uniformiteit in de rapportering wordt bereikt.
5.1.2 Fouten en onzekerheden in de jaarverslagen als geheel Over het jaar 2010 hebben wij 28 jaarverslagen onderzocht. De financiële verantwoordingen van begroting III (Algemene Zaken, Kabinet der Koningin en Commissie van Toezicht betreffende de inlichtingen- en veiligheidsdiensten) zijn in één jaarverslag verantwoord. Het jaarverslag van het Waddenfonds is opgenomen in het jaarverslag van het Ministerie van VROM.
Tabel 11. Overschrijdingen tolerantiegrenzen in de jaarverslagen 2010 en 2009
Jaarverslagen 2010 Jaarverslagen 2009
JV art V U O BLD JV art V U O BLD
I De Koning (in 2009: Huis der Koningin)
IIa Staten-Generaal
IIb Overige Hoge Colleges van Staat
III Algemene Zaken, Kabinet der Koningin en Commissie van toezicht betreffende de inlichtingen- en veiligheids-diensten
IV Koninkrijksrelaties
V Buitenlandse Zaken inclusief EU (eigen middelen)
VI Justitie
VII Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties 1 1
VIII Onderwijs, Cultuur &
Wetenschap 1 1
IXa Nationale Schuld (exclusief aflossing en uitgifte schuld)
IXb Financiën
Jaarverslagen 2010 Jaarverslagen 2009
JV art V U O BLD JV art V U O BLD
X Defensie
XI Volkshuisvesting, Ruimte-lijke Ordening en
Milieube-heer ja 2 1 1 ja
XII Verkeer en Waterstaat
XIII Economische Zaken
XIV Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit 1 1
XV Sociale Zaken en Werkgele-genheid
XVI Volksgezondheid, Welzijn en
Sport ja 1 1 ja 1 1
XVII Jeugd en Gezin 1 1
XVIII Wonen, Wijken en Integratie
A Infrastructuurfonds
B Gemeentefonds
C Provinciefonds
D Fonds Economische Structuurversterking
E AOW-spaarfonds
F Diergezondheidsfonds
G BTW-compensatiefonds
H Waddenfonds
Totaal 2 5 3 2 0 0 2 3 1 1 1 0
Legenda
JV Overschrijdingen jaarverslagtolerantiegrens art Aantal artikelen dat het betreft
V Verplichtingen
U Uitgaven
O Ontvangsten BLD Baten-lastendiensten
Wij zijn van oordeel dat 26 van de 28 jaarverslagen voldoen aan de daaraan te stellen eisen. In 2009 voldeden eveneens 26 van de 28 jaarverslagen aan de te stellen eisen.
In de financiële informatie van de jaarverslagen van de Ministeries van VROM en van VWS overschrijdt de omvang van de fouten en onzeker-heden de tolerantiegrens voor het jaarverslag als geheel. De
overschrijding bij het Ministerie van VWS wordt grotendeels veroorzaakt door een fout in de verplichtingen van de gezondheidszorg van € 665 miljoen. Een onderdeel van deze fout is de academische functie, die ook vorig jaar is opgetreden. Deze fout heeft de minister met een wetswij-ziging proberen op te heffen. De wetswijwetswij-ziging is echter door de Tweede
Kamer controversieel verklaard, waardoor de wet niet is behandeld en de fout in de rechtmatigheid nog steeds bestaat.
In het jaarverslag van het Ministerie van VROM wordt de overschrijding van de tolerantiegrens grotendeels veroorzaakt door een fout in de aangegane verplichtingen op het artikel «Optimalisering van de ruimte-lijke afweging».
5.1.3 Fouten en onzekerheden in begrotingsartikelen
In tabel 12 hebben we het totaalbedrag aan fouten en onzekerheden aangegeven waarmee in 2010 de tolerantiegrenzen op het niveau van begrotingsartikelen zijn overschreden.
Tabel 12. Geconstateerde fouten en onzekerheden op artikelniveau in 2009 en 2010 (x € 1 miljoen)
Verplichtingen Uitgaven Ontvangsten
Fouten/onzekerheden 2010 Aantal
artikelen
Totaal verantwoord bedrag 242 139,2 237 580,3 235 328,4
Verplichtingen Uitgaven Ontvangsten
Fouten/onzekerheden 2009 Aantal
artikelen
Totaal verantwoord bedrag 350 643,6 246 725,2 246 072,4
In totaal constateerden we in 2010 bij vier jaarverslagen vijf overschrij-dingen van de tolerantiegrens voor begrotingsartikelen. Dit betreft de Ministeries van OCW, VROM, VWS en Jeugd en Gezin. Bij het Ministerie van OCW betreft het een overschrijding van de tolerantiegrens bij artikel 8, «Internationaal beleid» (€ 3,5 miljoen).
Het Ministerie van VROM overschreed de tolerantiegrens bij artikel 1
«Optimalisering van de ruimtelijke afweging» (€ 5 miljoen) en bij artikel 6,
«Risicobeleid» (€ 8,1 miljoen aan onzekerheden).
Bij het Ministerie van VWS betreft het een overschrijding van de toleran-tiegrens bij artikel 42, «Gezondheidszorg» (€ 665,2 miljoen).
Bij Jeugd en Gezin doet zich een overschrijding voor bij het artikel
«Gezond opgroeien» (€ 45,1 miljoen aan onzekerheden).
In 2009 constateerden we bij drie jaarverslagen drie overschrijdingen van de tolerantiegrens voor begrotingsartikelen. Dit betrof de Ministeries van BZK, LNV en VWS. In vergelijking met 2009 wordt in 2010 de tolerantie-grens in meer artikelen overschreden. De bedragen aan fouten en
onzekerheden stijgen in 2010 licht. In het verslagjaar 2010 is sprake van meer fouten en onzekerheden in meer artikelen.
Een overzicht van alle fouten en onzekerheden per jaarverslag staat in bijlage 2 van dit rapport.
5.1.4 Fouten en onzekerheden in de baten-lastendiensten
In 2010 waren er 45 baten-lastendiensten, tegenover 44 in 2009. Het totale financieel belang van de baten-lastendiensten bedroeg in 2010 € 11 088,8 miljoen. Het totaal aan fouten in 2010 bedroeg € 72,1 miljoen. De grootste fouten zijn te vinden bij de baten-lastendiensten van de Ministeries van Justitie (€ 33,3 miljoen), BZK (€ 10,1 miljoen) en VWS (€ 12 miljoen). De fouten bij het Ministerie van Justitie waren van zodanige omvang dat ze hebben geleid tot een overschrijding van de tolerantiegrens voor de gezamenlijke baten-lastendiensten.
Het totaalbedrag aan onzekerheden in 2010 bedroeg € 146,9 miljoen.
De grootste onzekerheden doen zich voor bij de Ministeries van Justitie (€ 43,3 miljoen), VenW (€ 73,8 miljoen) en VWS (€ 12,7 miljoen).
5.1.5 Fouten en onzekerheden in de saldibalansen
Het totaalbedrag aan fouten en onzekerheden in de saldibalansen bedraagt € 794,8 miljoen, tegenover € 587,9 miljoen in 2009. Net als in 2009 waren er in 2010 geen overschrijdingen van de tolerantiegrenzen.
Tabel 13. Geconstateerde fouten en onzekerheden in de saldibalansen van de jaarver-slagen 2009 en 2010
Fouten en onzekerheden in de saldi-balans
Beoordeeld bedrag (x € 1 miljoen)
Fouten en onzeker-heden (x € 1
miljoen)
Aantal artikelen met overschrijding van de tolerantie
2010 842 801,0 794,8 0
2009 850 801,8 587,9 0