Bron: (Entrop & Brouwer, 2010) Figuur 2: transities als elkaar versterkende maatschappelijke raders
34 Figuur 3: Cop waarde warmtepomp
Bron: Greenhome, 2017 Figuur 4: COP waarde
35 Tabel 1: Jaarlijkse kosten
Energie Gas Stroom
Verbruik 1 m3 4.12 KWh
Gem. totaal verbruik 5000 m3 20600 KWh
Kosten per m3/KWh 0.65 euro 0.22 euro
36
Bijlage 1
Interview met de heer Gosse Visser, 28mei 2018
In een ander halfuur durend gesprek heb ik over alle functies van de transitie informatie verschaft. Niet alles wat verteld is staat in het interview uitgeschreven aangezien sommige verhalen expres niet zijn genoteerd tijdens het interview omdat het te weinig relevantie had, of omdat het verhaal te technisch werd.
Als codes voor het interview is er gekeken naar de voordelen & nadelen per functie van de transitie. Op deze manier kan er voor het verwerken van resultaten gekeken worden per afzonderlijke functie wat de voor- en nadelen zijn van deze functie. Verder is er een code omtrent de ‘bestaande bouw’. Deze code is meegenomen omdat er naast de impact van de transitie ook wordt gekeken naar impact op de bestaande bouw. Er zijn ook zinnen die overlap hebben en meerdere codes hebben gekregen omdat betrekking heeft op een aantal functies.
Codering Voordelen technologie Voordelen cultuur Voordelen instituties Voordelen water Voordelen energie Voordelen economie Voordelen transport Voordelen ecologie
Voordelen bestaande bouw Nadelen technologie Nadelen cultuur Nadelen instituties Nadelen water Nadelen energie Nadelen economie Nadelen transport Nadelen ecologie
Nadelen bestaande bouw
- Hallo meneer Visser, om te beginnen wat is uw functie binnen Remeha?
Ik ben vertegenwoordiger bij Remeha, en daarnaast houd ik me bezig met productinnovatie. -Oké, in die zin productinnovatie om duurzamere producten te kunnen ontwikkelen? Jazeker! Uhm ik ben op dit moment bezig met het kijken naar het gebruik van synthetisch gas. Dit houdt in dat water gesplitst wordt in waterstof en zuurstof. De afgesplitste waterstof kan daarmee weer gebruikt worden om gas te produceren. Dit is een hele duurzame manier van gasgebruik.
-Een van de 8 functies die ik graag wilde doornemen van de transitie is Water, dus deze functie heeft zeker invloed binnen te transitie zo te horen?
Ja dat klopt, zekerweten. Door synthetisch gas te ontwikkelen met koolstof en waterstofatomen kun je co2 neutraal gas creëren. En co2 neutraal gas is in dat opzicht nog beter dan het gebruik van meer
37 elektra. Want zoals je waarschijnlijk weet gebruikt men in elektriciteitscentrales nog steeds
grondstoffen die ook heel schadelijk zijn voor het milieu.
-Dan wil ik nu graag beginnen met vragen stellen over de andere functies, zoals u op dit plaatje ziet zijn er acht functies in een transitie. Uhm, in welke mate zal de technologie veranderen door de transitie?
Ja, het gebruik van warmtepompen is op dit moment het beste alternatief, zowel of aardwarmte als luchtwarmte. En daarnaast zijn er ontwikkelingen op 3 systemen: gas adaptief zoals hybride
mogelijkheden, elektrische systemen en stadsverwarming. -Hoe kijkt u naar het gebruik van hybride systemen?
Wat goed is, is dat het gasverbruik omlaag kan worden geschroefd, maar er zijn ook zat nadelen hiervan. Kijk, wij kijken graag naar efficiëntie. En een hybride systeem is efficiënt tot een bepaalde temperatuur, dit noemen wij de cop waarde. Wanneer het buiten koud wordt, moet een
warmtepomp veel harder zijn best doen om de binnentemperatuur op een gewenst niveau te krijgen. En je gebruikt een verwarming voornamelijk in koude dagen, en dan is een hybride systeem dus juist minder efficiënt dan een conventionele gasketel. Dit is dus een groot nadeel van een hybride systeem.
-En het gebruik van gas adaptief en stadsverwarming zou dus efficiënter zijn in de meeste gevallen?
Wanneer er een doorbraak komt met synthetisch gas is dat zeker een betere oplossing. Want wanneer jij en ik gas op een groene manier door de voordeur binnenkrijgen, is het makkelijker om co2 neutraal te worden dan puur elektrisch. En voor gebouwen als appartementencomplexen zou stadsverwarming heel goed werken. Want, stel je hebt 30 appartementen in een gebouw. 30 verschillende ketels los van elkaar verliezen elk een bepaald deel energie wat de efficiëntie dus doet dalen. 1 groot systeem dat alle appartementen kan verwarmen verliest maar 1x zijn energie. En hierdoor kan zo’n systeem tot 8x de factor efficiënter zijn dan cv-ketels in elk aparte appartement.
-Het begint dus eigenlijk bij het soort van energie?
Juist! Daar gaat het in veel gevallen fout bij de denkwijze van mensen. Gas is altijd maar slechter dan elektra, onzin! Het zijn twee hele verschillende soorten energie. Energie is calorieën, en gas is heel anders dan stroom.
- En waar zit het verschil precies in?
Ten eerste heeft gas veel minder weerstand dan elektriciteit. Gas gaat door een leiding en
elektriciteit moet door een kabel worden geduwd tijdens het transport. Die elektrakabel heeft veel meer weerstand. Dus elektra is daardoor veel minder efficiënt in het transport dan gas.
Daarnaast is het opwekken van elektra ook niet altijd efficiënt, en kunnen huidige energiecentrales te vraag niet altijd aan. Neem de hemweg centrale, die kan regelmatig de vraag tijdens piekuren niet aan. Het gat tussen opwekken van, en het gebruik van elektra is te groot, en huidige centrales zijn daar niet op gebouwd. Oplossing? Investeren in nieuwe centrales, maar dat kost veel geld. Zolang men daar niet aan begint zullen problemen groter worden. Zie laatst een nieuwbouwwijk in Zeist. Wanneer de ene in de straat, dat zonder aardgas voorzien is, zijn tesla wilde opladen, dan vielen bij andere de stroom weg omdat de capaciteit simpelweg te klein was.
38 -Nog even terugkomend op mijn vraag over verschil tussen gas en elektra, wat is een ander verschil tussen gas en elektra?
Nou kijk, 1 gas is niet 1 stroom, om het simpel te zeggen. 1 kubieke meter gas staat gelijk aan 9.5-9.8 kilowattuur. Dus pas nu kan je elkaar gaan vergelijken, zeker als je weet dat een calorie stroom 3x zo duur is als aardgas.
Neem als voorbeeld een huis dat 5000 kubieke meter gas verbruikt. Gas kost jou en mij 65 cent de kuub. En stroom kost ons 22 cent. Kijkend naar de cop waardes en dat omgerekend staat 1 kuub gas gelijk aan 4.12 kWh stroom, volg je me nog?
-Ja zolang het niet te technisch wordt (haha) is het verhaal logisch ja
Oké anders roep je maar. Die 5000kuub kost een huishouden dus (uitrekenen), uhm, 3250 euro in het jaar. Stroom zou je (uitrekenen), uhm, 4532 euro kosten. Het afschaffen van gas, wat men graag wil, zou dus nadelig zijn voor de portemonnee. Nu praten we niet eens over verschil in gas en elektra. Ik ga gelijk over kosten beginnen. Ik zal je vertellen, deze hele kwestie draait om geld, maar daar kom ik nog op terug.
-Wanneer de overheid dan toch af wilt van gas, hoe kan het de mensen dat stimuleren? Wat ik als enige oplossing zie is om de gasprijs omhoog te gooien, en misschien de prijs van stroom te reduceren, want zoals ik zei, als mensen minder gaan betalen is het opeens wel interessant voor ze. En denk niet dat ik negatief ben over het afschaffen van gas hoor. Het is gewoon te toekomst, enkel met veel complicaties tot op heden. Maar wij als Remeha, ook zeker veel andere grote bedrijven, zien zekerweten een aardgas loze toekomt.
-Om terug te koppelen op de kosten. Naast de jaarlijkse kosten is ook de aanschaf heel duur, hoe kijkt u daartegenaan?
Tja, ja, dit is waar het dus om draait allemaal. Denk jij dat elk huishouden 10000eu of meer klaar heeft liggen?
-Nee dat zeker niet
Dit is het grootste obstakel in onze industrie, kijkend naar nieuwbouw, geen enkel probleem omtrent kosten. Bestaande bouw daarentegen, een drama. Ga uit van 15000 euro om je hele huis overhoop te halen, zodat er dan wel een hybride systeem in gebruik kan worden genomen. Elk huis zonder vloerverwarming is sowieso kansloos om zonder al te veel aanpassingen efficiënt gebruik te kunnen maken van hybride installaties. Kom ik trouwens weer terug op de kosten he (lachend). Ales draait om geld in het leven.
-Nu is 15000euro een grove schatting, maar dit verschilt ook per type huis natuurlijk. Ja hoe meer er moet gebeuren hoe hoger de kosten. Ga uit van 10000 tot 25000 euro om de hele operatie te bekostigen. Komt er nog iets van subsidie de kant op van huishoudens maar dat is ook weinig de moeite.
-Zou de overheid hier dan meer aan moeten doen, zoals het geven van subsidies?
De overheid moet eerst alle problemen gaan oplossen voordat ze hybride systemen moeten gaan stimuleren met subsidies, want neem van mij aan, de overheid weet nog niet eens de helft.
39 De politiek wordt deels gevoerd door de media en dergelijke. Wanneer pietje iets schrijft, vertelt jantje het verhaal net wat anders.
-Zoals vroeger in de kring met een zin doorvertellen? Aan het einde was de zin veel anders dan het begin?
Precies dat, de politiek en de media gaan scheef, en daardoor verdwijnt de kennis in discussies. Want zelfs tussen Gronings gas, gas en aardgas zit al een verschil. De politiek roept alleen maar we moeten af van gas, maar welk soort gas dan? Alleen omdat het schudt in Groningen wilt men opeens het liefste nu af van gas, maar dat hoeft helemaal niet. We moeten uiteindelijk af van Aardgas.
-Maar dit is dan, als stapje naar de functie cultuur, iets wat wij Nederlanders in ons hebben, juist?
Dat staat zeker vast. Men ziet en denkt en roept dan gelijk iets. Zelfs als ze niet weten waar het over gaat. Ik durf te wedden dat 80% niet eens weet wat de discussie rondom het afschaffen van gas inhoudt. We moeten deze discussie openbreken en ombuigen. Geef de maatschappij de juiste info, en verdraai niet alle verhalen. In dit geval ligt het probleem dus bij de media en de politiek. De energiediscussie is sowieso vooral politiek gedreven.
-Dus het roepen, we moeten van het gas af is een onjuiste uitspraak?
Ja tuurlijk! Gas is een hartstikke goed en eventueel duurzaam alternatief, mits het maar groen gas is in plaats van aardgas. Hierdoor kan de hele discussie over het af schaffen van gas van tafel.
-Nog iets anders over de cultuur in Nederland, zou er iets kunnen veranderen waardoor men ook positiever gaat kijken naar het gebruik van hybride systemen?
Nederlanders zijn ouderwets. Als er iets nieuws is vinden de meeste mensen het een soort van eng en moeten ze er niets van weten. Kijk naar de elektrische auto 10 jaar geleden. We zijn sceptisch en oordelen snel. Als je de geldkwestie erbuiten laat, en mensen gaat enthousiasmeren over hybride systemen kan er in ieder geval een stap worden gezet. Op dit moment heeft men er niks voor over om een ketel aan te schaffen. Zelfs die 1200euro voor een nieuwe ketel is allemaal al teveel, terwijl je er zo 15 jaar mee doet. Men, en dus wij als producent, installatiebedrijven en ook zeker de politiek moeten het juiste verhaal op de juiste plek brengen. Zorg voor een productieve tegenwind tegen alle sceptici door argumenten te bieden waardoor men positiever kan gaan denken over deze hele transitie. We moeten het met elkaar doen, en niet ieder voor zich.
-Kort samenvattend, hoe positief bent u over de voortgangen en de hele energietransitie? Er zit zeker voortgang in het gebruik van hybride systemen. Dit jaar, en volgend jaar wordt het jaar van de warmtepomp met zeker 30-35 nieuwe pompconfiguraties. Dat is allemaal positief!
Vervolgens moet men gaan kijken naar efficiëntie in plaats van kosten, want zolang geld geen rol speelt is alles haalbaar, maar helaas is alles economie gedreven. En daarom denkt men pas aan het milieu als iets economisch haalbaar is.
Daarnaast moeten verhalen niet verdraaid worden zodat de boodschap uit de politiek verkeerd geïnterpreteerd kan worden. Breng de juiste boodschap met feitelijke info en lees niet alleen wat er in de media wordt geschreven.
Uiteindelijk weet ik zeker dat we er gaan komen. En het gebruik van gas zal gewoon van belang moeten blijven, mits het groen gas is. Door dat te combineren met elektra is er veel haalbaar. Alleen
40 moet er iets met de mindset van de bevolking gebeuren, moet de overheid iets doen aan het
stimuleren van hybride systemen, en moeten de kosten uiteindelijk worden teruggeschroefd om het haalbaar te maken.
Ik denk dat ik je nu wel genoeg informatie over alle functies heb gegeven (lachend)! -Jazeker, hier kan ik veel mee. Hartelijk dank voor uw tijd!
41
Bijlage 2
Interview met de heer Dick Lobbezoo, 26 mei 2018
In een gesprek van een half uur zijn de verschillende functies van de transitie behandeld. De focus is vooral gelegd op de impact van de transitie voor huishoudens aangezien het installatiebedrijf Lobbezoo B.V. veel spreekt met huishoudens. In het interview zijn niet alle vragen en antwoorden meegenomen aangezien deze niet altijd relevant waren in het onderzoek.
Als codes voor het interview is er gekeken naar de voordelen & nadelen per functie van de transitie. Op deze manier kan er voor het verwerken van resultaten gekeken worden per afzonderlijke functie wat de voor- en nadelen zijn van deze functie. Verder is er een code omtrent de ‘bestaande bouw’. Deze code is meegenomen omdat er naast de impact van de transitie ook wordt gekeken naar impact op de bestaande bouw. Er zijn ook zinnen die overlap hebben en meerdere codes hebben gekregen omdat betrekking heeft op een aantal functies.
-Meneer Lobbezoo, bedankt voor uw tijd! Als ik het heb over de energietransitie, waar denkt u dan zelf gelijk aan?
In ieder geval niet aan de voordelen die de energietransitie voor onze industrie moet gaan brengen. Ik zie vooral veel problemen omtrent de transitie.
-En waar gaat het dan fout?
Er lijkt onvoldoende nagedacht over het verbieden van conventionele gasketels. Het komt veel te vroeg om in 2021 de installatie van gasketels te verbieden. Er wordt enkel aan de voorkant van de transitie gekeken naar de voordelen, maar aan de achterkant gaat er nog veel fout. En ja, de grootste boosdoener is geld in dit geval.
-Want de meeste huishoudens lijken niet in staat om deze installaties te kunnen aanschaffen, klopt dat? Codering Voordelen technologie Voordelen cultuur Voordelen instituties Voordelen water Voordelen energie Voordelen economie Voordelen transport Voordelen ecologie
Voordelen bestaande bouw Nadelen technologie Nadelen cultuur Nadelen instituties Nadelen water Nadelen energie Nadelen economie Nadelen transport Nadelen ecologie
42 (Tekent een kostenplaatje, afgebeeld in Tabel 1: jaarlijkse kosten). Kijk, ten eerste zullen vaste lasten omhoog gaan, wat op zich geen probleem hoeft te zijn voor de meeste huishoudens.
Maar voordat je het over vaste lasten hebt moet je zo’n ding aangeschaft hebben. Ik heb meerdere malen offertes gemaakt voor klanten die hun bestaande installatie willen vervangen voor een hybride systeem. Deze schrikken toch vaak wel ff als ze de offerte bekijken. Een bedrag tussen de 10 en 25 duizend kan je van uit gaan hoor. En dat is dan inclusief installatie.
-Wat vindt u van de nieuwe technologieën zoals de warmtepomp?
Het probleem van deze nieuwe hybride systemen is de samenwerking met bestaande installaties. Met het gebruik van radiatoren heb je niks aan hybride systemen. Je zult convectoren of
vloerverwarming moeten gebruiken, wil je een goed draaiende installatie hebben. Dit kost geld, zoals veel om geld draait. Naast geld neemt het ook een hoop ruimte in. Naast je cv ketel moet een
warmwaterreservoir, en je hebt een buitendeel nodig wanneer je met luchtwarmte werkt. Die ruimte is ook niet bij iedereen beschikbaar. Denk niet dat ik puur negatief denk hoor. In de nieuwbouw is het wel een heel goed werkend systeem. Alleen zijn er veel meer bestaande gebouwen in Nederland dan nieuwbouw, dus moet vooral bij de bestaande bouw een hoop verzonnen worden om
problemen op te lossen. Uiteindelijk zullen er ook oplossingen gevonden worden in de bestaande bouw. En dan kan een hybride systeem een heel goed systeem zijn om verduurzaming te realiseren. Als men dan ook gebruik gaat maken van groene energie en groen gas is het plaatje bijna compleet in mijn optiek!
-Wat mist er dan om het plaatje compleet te maken?
Een hogere efficientie van hybride systemen in koudere dagen. En ik vind dat isoleren net zo belangrijk is als een goed werkende installatie. Zolang je niet goed isoleert blijf je onnodig veel stoken.
-En hoe denkt u dat het gebruik van groen gas en groene stroom meer gestimuleerd gaat worden?
Door het idee van gasloos leven van tafel te vegen en ook met die energie na te denken over een groene toekomst. Ik vind, en dat ben ik, dat het onmogelijk is om in zo’n korte termijn het gas af te willen schaffen. En daarnaast, wie zegt dat gas altijd slecht is dan? Volgens mij komt dat puur uit de media. Gas is efficiënter dan elektra zoals je waarschijnlijk weet, dus waarom niet het gas groen maken en daar een toekomst mee hebben. Want gas is naast efficiënter op dit moment ook goedkoper dan stroom.
Maar mocht het afschaffen van gas wel door worden gezet, hoe zit u een toekomst met enkel elektriciteit?
Op dit moment, onrealistisch. Als je leest dat er nu al problemen zijn met capaciteiten van het elektranet, dan wordt dat er in de toekomst niet beter op. Ik denk dat er dan centrales bij moeten komen en dat het net verzwaard moet worden. Dat betekend ook dat straten opengebroken kunnen worden om de toevoer naar huishoudens te verbeteren.
-Wat moet er veranderd worden om de transitie wel te kunnen stimuleren bij de bevolking? Uiteindelijk vind ik dat eerst alle problemen bekeken en verholpen moeten worden voordat de transitie echt in gang kan gaan komen. Ook het de bevolking moet tijd krijgen om zich aan te passen, en dan is Nederland wel klaar voor deze transitie denk ik. Het gaat ook om een stukje vertrouwen, en
43 laten we als Nederlanders genoeg meemaken om weinig vertrouwen in de politiek en overheid te hebben. Om vertrouwen te winnen in de overheid moet er ook beter gekeken worden naar het kostenplaatje, want huishoudens zijn de gedupeerden aangezien alle kosten op hun bordje komen. Door al deze dingen is het vertrouwen gewoon laag. En mensen worden alsnog onjuist geïnformeerd. Zo zijn sommige klanten ook niet bewust van de kosten van de transitie, maar zijn ze wel enthousiast over hybride systemen omdat alleen de voordelen ervan gepubliceerd worden.
-Uw mening is dus dat er nog veel te doen is voordat de transitie goed op gang kan komen?