2.1. De stage
Met veel plezier kijk ik terug op mijn stage bij de synagoge. Ik heb interessant onderzoek verricht, veel geleerd en mijn vaardigheden van de opleiding geschiedenis goed kunnen gebruiken.
1 Door de uitbraak van het coronavirus ging OJH niet door en kon ik ook geen rondleidingen geven aan
scholieren. Ook kon er geen randprogramma worden georganiseerd rondom de expositie. Desondanks heb ik wel een online lezing kunnen geven en een artikel kunnen publiceren in het Joodse magazine JaGDaF.
8 Het onderzoek voor de expositie heb ik met veel interesse gedaan. Over dit nog redelijk onbekende onderwerp heb ik informatie opgezocht, gesorteerd en uitgeschreven voor een breed publiek. De geschreven teksten zijn gebruikt voor de expositie ‘Vrijheid met een zwarte rand: Joods Groningen na de bevrijding’.2 Het onderzoek en de expositie zullen ook onderdeel uitmaken van de vaste tentoonstelling die vanaf 2021 in de synagoge is te zien.
Aan de hand van vijf thema’s (De terugkeer naar Groningen, hervatten Joodse Gemeente, hernieuwd Joods leven, Joden in de provincie en vrijheid met een zwarte rand) wordt het verhaal van de Groningse Joodse gemeenschap na de Tweede Wereldoorlog verteld. In samenwerking met Audrey heb ik de thema’s bedacht. Hierbij hebben we ons gebaseerd op een aantal onderwerpen die de stagegever had aangedragen en onderwerpen die wij zelf interessant vonden. De vijf thema’s vormden het uitgangspunt voor het verdere onderzoek en de verhaallijn van de expositie.
Daarnaast heb ik geholpen met de verhaallijn, het vormgeven en het opbouwen van de expositie. Ik heb de opstelling voor de expositie bedacht en de expositieteksten geordend op de panelen.3 Het ordenen van de expositieteksten was af en toe nog lastig, omdat ik graag alles wilde vertellen. Helaas paste niet alles op de panelen. Gelukkig bood het naslagwerk voor de expositie uitkomst. In dit boekje heb ik een aantal persoonlijke verhalen opgenomen die aan de hand van de vijf thema’s zijn gestructureerd.4 Daarnaast heb ik ook de foto’s voor de expositie uitgezocht en een interview afgenomen.
Tot slot heb ik een artikel voor JaGDaF geschreven en een lezing gehouden voor de vrijwilligers van de synagoge en andere belangstellenden.5 De lezing ging over Salomon Dwinger, een zeer getalenteerde violist die tijdens de oorlog door de Groninger Orkest Vereniging werd ontslagen.6
Tijdens de stage heb ik veel nieuwe kennis opgedaan over het Jodendom, de synagoge, de stichting, de naoorlogse Joodse gemeenschap in de stad Groningen en de provincie. Ook ben ik meer te weten gekomen over de ontvangst van teruggekeerde joden in Nederland en Joodse componisten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gedurende mijn stageperiode was er een expositie over Joodse componisten te zien in de synagoge. Naast deze kennis heb ik ook
2 Zie bijlage 1: Expositieteksten 3 Zie bijlage 2: Plattegrond expositie 4 Zie bijlage 3: Naslagwerk expositie 5 Zie bijlage 4: Artikel JaGDaF
9 nieuwe vaardigheden opgedaan. Ik heb onder andere geleerd om een expositie op te zetten, om teksten voor een expositie te schrijven en om beter te leren samenwerken.
Hoewel ik nieuwe dingen heb geleerd, was het zeker een voordeel dat ik geschiedenis studeer. Voor de stage was het van belang goed historisch onderzoek te kunnen verrichten. Zo moest er kennis zijn van literatuur- en archiefonderzoek en was het van belang om de Nederlandse taal goed te beheersen en leesbare teksten voor een groot publiek te schrijven. Deze vaardigheden heb ik onder andere tijdens mijn studie geschiedenis opgedaan en aangescherpt. In de leerdoelen worden deze vaardigheden verder besproken.
De begeleiding van de stage was goed. Tijdens de ‘intelligente lockdown’ bleven we in contact met elkaar en kreeg ik goede feedback op mijn werk. Gedurende de gehele stage gaven zowel Geert als Audrey bruikbare feedback op mijn onderzoek en kon ik mijn teksten aanpassen en verbeteren. De stukken waren over het algemeen goed, maar moesten hier en daar worden ingekort. Hierdoor heb ik geleerd om mijn teksten korter en krachtiger op te schrijven.
Soms was er wel sprake van wat miscommunicatie. Het kwam wel eens voor dat ik en Audrey lang zochten naar bepaalde informatie. In veel gevallen hadden we dit beter direct aan Geert kunnen vragen omdat hij het antwoord al wist. Wel gaf Geert vaak tips over zaken die nog interessant konden zijn voor de expositie. Zo had ik nog niet eerder gehoord over het ‘Stadskanaalster achterhuis’. Hoewel ik in het begin van de stage nog niet helemaal voor ogen had hoe een expositie tot stand zou moeten komen, werd dit gedurende de stage steeds duidelijker. Ik voelde de ruimte om vragen te stellen en Geert was altijd beschikbaar om de vragen te beantwoorden. Daarnaast heeft Geert enorm geholpen met het opzetten van de expositie. Hij heeft mooie expositiematerialen geregeld, een logo bedacht, het affiche ontworpen, verschillende voorwerpen verzameld en begeleidende teksten voor de voorwerpen geschreven.
De stage heeft tot op zekere hoogte bijgedragen aan mijn carrièreperspectieven. Na de master opleiding zou ik graag een traineeship willen volgen bij de gemeente of de provincie. Het liefst zou ik mij daarin willen bezighouden met de culturele organisaties en projecten. Deze stage heeft mij een goed beeld gegeven van hoe een onderzoek voor een expositie er uit ziet, maar ook hoe een expositie wordt gecreëerd en opgebouwd. Daarnaast heeft de stage mij ook meer zekerheid gegeven over wat ik kan. Ik heb zin om de master geschiedenis af te ronden en aan een volgend hoofdstuk te beginnen.
10 2.2. Leerdoelen
Voordat ik aan de stage begon heb ik een aantal leerdoelen opgesteld. Hieronder zijn de leerdoelen met reflectie te vinden.
Academische vaardigheden adequaat toepassen in het onderzoek naar Joods Groningen na 1945 De grootste taak van mijn stage is om onderzoek te doen naar de geschiedenis van Joods Groningen na de Tweede Wereldoorlog. Hierbij is het van belang dat ik mijn verworven kennis van de geschiedenis en de geschiedschrijving en haar theorieën, methoden en technieken, toepas in het onderzoek om zo tot een goed resultaat te komen.
Tijdens de stage heb ik mijn academische vaardigheden goed kunnen toepassen. Ik heb succesvol onderzoek gedaan naar Joods Groningen na de Tweede Wereldoorlog. Hierbij heb ik gebruik gemaakt van zowel literatuur- als archiefonderzoek.
Voor het literatuuronderzoek heb ik onder andere gebruik gemaakt van de zogenaamde ‘sneeuwbalmethode’. Bij deze methode worden bronnen aan de hand van bronvermeldingen en literatuurlijsten gevonden. Daarnaast had ik vanuit de opleiding geschiedenis al kennis over een aantal secundaire bronnen die bruikbaar waren voor het onderzoek. Andere werken werden door de stagegever aangedragen. Voor het onderzoek heb ik niet alleen gebruik gemaakt van literaire bronnen, maar heb ik ook krantenartikelen en documentaires gebruikt.
In het literatuuronderzoek heb ik een duidelijk onderscheid kunnen maken tussen hoofd- en bijzaken. Dit was belangrijk omdat veel literatuur voor de expositie niet van belang was. Daarnaast heb ik ook gekeken wat interessant kon zijn voor een groter publiek. In het begin vond ik dit soms lastig, omdat ik bepaalde zaken in detail wilde uitleggen en verklaren (en dan het liefst met een paar voetnoten er bij).
Daarnaast kon ik een goede inschatting maken van de betrouwbaarheid van bronnen. Vooral met interviews en documentaires was het belangrijk om te beseffen dat deze niet altijd betrouwbaar zijn. Vanuit de stagegever was er wel de wens om ook gebruik te maken van ‘oral histories’. Deze diende echter niet als bron te worden gebruikt waaruit kennis genomen diende te worden, maar diende gebruikt te worden om de expositie persoonlijker te maken.
Voor het archiefonderzoek hielp het dat ik vanuit de studie al meerdere keren onderzoek heb gedaan in het archief. Zo was het bijvoorbeeld eenvoudig te bepalen wat voor
11 soort documenten ik in handen had en of deze documenten interessant konden zijn voor het onderzoek.
Tot slot heeft ook mijn schrijfvaardigheid geholpen bij het vervaardigen van de expositieteksten. Hoewel ik niet direct gebruik heb gemaakt van een academische schrijfstijl, was het wel van belang dat de expositieteksten leesbaar en goed te begrijpen waren voor een groot publiek. Daarnaast was het van belang dat er een duidelijke verhaallijn in de expositie zat.
Het leren om onderzoek te vertalen naar eenvoudige en kernachtige teksten die begrijpelijk zijn voor een breed publiek
Het doel van het onderzoek is om een toegankelijke expositie te maken voor een breed publiek. Het is dus van belang om het onderzoek te vertalen naar eenvoudige en leesbare teksten, zonder dat er afbreuk wordt gedaan aan de academische waarde van het onderzoek. Daarbij dienen de teksten de kern van het onderzoek weer te geven en niet te lang van stof te zijn.
De tekst voor het voor de expositie heeft meerdere versies gekend. In de eerdere versies was de tekst te lang, maar deze kon worden ingekort zonder dat er afbreuk werd gedaan aan de consistentie van het verhaal of de academische waarde van het onderzoek. Hiervoor moest ik keuzes maken, wat ik soms lastig vond. Zo had ik moeite met het loslaten van bepaalde details. Ik vond het belangrijk dat het publiek alle informatie goed zou begrijpen en goed zou kunnen volgen waar bepaalde informatie vandaan kwam. Ik vond het in het begin bijvoorbeeld lastig om de voetnoten los te laten. Daarnaast had ik het gevoel dat er veel van het onderzoek weg viel. Naar verloop van tijd kon ik mij daarbij neerleggen en zijn er kernachtige expositieteksten tot stand gekomen.
Wel vond ik het eenvoudig om de expositieteksten aan te passen voor een breed publiek. Mijn schrijfstijl is goed leesbaar en niet ingewikkeld.
Daarnaast zaten er in de definitieve versie nog een paar herhalingen. Hier heeft Geert mij op gewezen en vervolgens heb ik deze uit de tekst gehaald. Dit was zeer bruikbare feedback, omdat ik ook in andere werken nog wel eens in herhaling val.
Het verbeteren van mijn vaardigheden voor archiefonderzoek
Naast een uitgebreid literatuuronderzoek, zal ik voor deze stage ook archiefonderzoek moeten verrichten. In de bachelor en de master van de geschiedenisopleiding heb ik al verschillende archiefopdrachten uitgevoerd, maar in deze stage zal ik deze vaardigheid nog verder uitbreiden.
12 Tijdens de ‘intelligente lockdown’ was het nog maar de vraag of we binnen de stageperiode naar het archief konden gaan. Gelukkig konden we in het begin van juni naar het archief, maar aangezien de tijdsnood hebben zowel Geert als Audrey meegeholpen met het archiefonderzoek. De archiefstukken werden onderling verdeeld en op die manier konden we het archief van de NIGG binnen anderhalve dag doorwerken.
Voordat we het archief van Nederlands Israëlitische gemeente Groningen (NIGG) gingen bekijken, had ik een lijst gemaakt met de stukken die interessant konden zijn voor de expositie. Dit waren zowel inhoudelijke documenten (notulen) als stukken die in de tentoonstelling zelf gebruikt konden worden (huwelijksakten, rapporten en schoolschriftjes). Daarnaast had ik een lijst opgesteld met vragen die betrekking hadden op hiaten in ons onderzoek. Op deze manier hoefden we niet het hele archief in detail uit te pluizen en konden we ons focussen op de zaken die het belangrijkst waren voor de expositie. Anderzijds is er ook gekeken naar nieuwe informatie die van belang kon zijn voor de vaste tentoonstelling.
Mijn vaardigheden voor archiefonderzoek zijn verbeterd in de zin dat ik heb geleerd om gestructureerder te werk te gaan. Tijdens het methoden college ‘Archieven en internet’ werkte ik niet altijd gestructureerd, waardoor ik bepaalde stukken soms twee keer moest aanvragen. Door de tijdsdruk en het feit dat wij met een gesloten archief werkten, was dit niet mogelijk. Het was dus van belang om alle informatie direct te verwerken in gestructureerde aantekeningen. Dit is in mijn optiek goed gelukt.
Het leren om een expositie samen te stellen, vorm te geven en op te bouwen
Hoewel het niet mijn hoofdtaak is om de expositie an sich te vervaardigen, is een van mijn taken wel om de hoofdlijnen van de expositie te bedenken en de andere stagiaire te helpen met het inrichten en opbouwen van de expositie. Ik heb nog niet eerder een expositie gemaakt, dus tijdens de stage zal ik ook de vaardigheden die nodig zijn om een expositie te vervaardigen, leren.
In het begin had ik nog niet zo goed voor ogen hoe we precies een expositie moesten gaan opbouwen, maar nadat we de vijf thema’s hadden bedacht was dit eenvoudig. De thema’s hebben een duidelijke structuur, waardoor er in de expositie een duidelijke verhaallijn aanwezig is. Hierdoor was het eenvoudig om de teksten in de expositie te zetten. Deze opstelling bleek uiteindelijk ook handig te zijn voor de coronamaatregelen. Doordat de
13 bezoeker van thema naar thema kan lopen, hoeven zij niet kris kras door de synagoge te dwalen.
Wel vond ik het lastig om bepaalde informatie achterwege te laten. Hierdoor had ik het gevoel alsof er veel van het onderzoek wegviel. Het was een kunst om de expositieteksten neer te zetten en op te bouwen zonder dat er afbreuk werd gedaan aan het onderzoek. Ik vond het daarnaast belangrijk dat er een chronologische volgorde aanwezig was, zodat het verhaal goed te volgen zou zijn voor de bezoeker. Uiteindelijk is dit wel gelukt en ben ik tevreden over het eindresultaat.
Door deze stage heb ik meer geleerd over de opbouw van een expositie en expositieteksten. Ik ben erachter gekomen dat je met een goede samenwerking en je eigen creativiteit al een heel eind komt.
Het verbeteren van spreken in het openbaar en presenteren voor een breed publiek
Voor deze stage zal ik het SFS vrijwilligersteam helpen met het rondleiden van scholieren in de synagoge. Het is dus van belang om gestructureerd, maar ook enthousiast, informatie over te brengen naar een breed publiek. Daarnaast zal ik, als ik een bijpassend verhaal vind, gaan spreken op Open Joodse Huizen dag. Hiervoor zijn sterke vaardigheden in het presenteren nodig. Hoewel ik tijdens mijn opleiding verschillende presentaties heb gegeven, heb ik nog niet eerder voor een groot publiek gesproken.
Door de uitbraak van COVID-19 was het niet mogelijk om tijdens OJH te spreken of rondleidingen te geven. Tijdens de ‘ intelligente lockdown’ werden er elke week online lezingen georganiseerd voor de vrijwilligers. In plaats van een lezing te geven tijdens OJH heb ik besloten om mijn verhaal te verschuiven naar een van deze online bijeenkomsten.
Voor OJH wilde ik het verhaal vertellen van de Groningse violist Salomon Dwinger. Aan het eind van de OJH zou mijn voormalige viooldocente het stuk ‘Baal Shem’ van Ernest Bloch spelen, omdat Dwinger dat ook in Westerbork had opgevoerd. Via de online lezing kon ik meerdere muziekstukken die hij heeft gespeeld laten horen en dat vond ik een prettige bijkomstigheid. Daarnaast kon ik in de PowerPoint meerdere afbeeldingen laten zien, waardoor het makkelijker werd om het verhaal te vertellen. Het onderzoek was daarnaast uitgebreid en de PowerPoint gestructureerd, waardoor de presentatie ontspannen verliep.
Door gestructureerd te werk te gaan, uitgebreid onderzoek te verrichten en goede voorbereidingen te treffen is het eenvoudig om een goede presentatie te geven. Dit wist ik
14 natuurlijk al voor de stage, maar het was behulpzaam om dit nog een keer voor publiek te doen. Ik vond de presentatie goed gaan.
Het leren om samen te werken in een kleine organisatie die met veel vrijwilligers werkt
Voor deze stage zal ik samen met een andere stagiaire en het team van SFS een expositie maken. Ik ben voornamelijk verantwoordelijk voor het onderzoek en de andere stagiaire voor het vervaardigen van de expositie. Op de universiteit dienden de opdrachten vaak individueel uitgevoerd te worden, maar bij deze stage zal de uitkomst voor een groot deel afhangen van de samenwerking tussen mij en de andere betrokkenen. Ik verwacht dan ook dat ik beter zal worden in samenwerken en de daarbij behorende vaardigheden zoals communicatie en vertrouwen in het werk van een ander.
De samenwerking tussen mij, Geert en Audrey verliep goed. We hadden een goede klik, wat de samenwerking bevorderde. Daarnaast vulden we elkaar ook goed aan. Zo kon Audrey sneller knopen doorhakken en was zij beter in het maken van beslissingen. Ik was daarentegen zorgvuldiger in het onderzoek en beter in het schrijven van stukken. Ook kon ik rekenen op eerlijke feedback. Dit vond ik fijn, want ik wist niet zeker of datgene wat ik had bedacht wel goed was. Het was prettig om samen te werken met iemand die mij goed kon aanvullen. Daarnaast merkte ik dat ik door het samenwerken meer energie had en gemotiveerd was om iets moois neer te zetten.
Hoewel de taken van onze stages in de vacatures strikter verdeeld waren, liep dit in de praktijk door elkaar. We hielpen elkaar wanneer dat nodig was en namen ook wel eens taken van elkaar over. Toch vond ik het soms lastig om werk uit handen te geven. Ik wilde bijvoorbeeld precies weten waar Audrey haar informatie vandaan had gehaald (soms had ze er geen bronvermelding bijgezet) en vaak herschreef ik haar teksten. Desondanks heb ik wel geleerd om beter te leren samenwerken. Op den duur vond ik het makkelijker om hulp te vragen en te vertrouwen op het werk van een ander.
Het grootste verbeterpunt voor mij is nog steeds de communicatie. In het volgende leerdoel ga ik hier verder op in.
Het leren om duidelijker en kernachtiger te communiceren
Ik vind het soms lastig om helder en bondig mijn ideeën over te brengen aan anderen. Sinds ik bij de NS klantenservice werk ben ik al een stuk minder wollig en sneller in mijn communicatie, maar ik verwacht na deze stage nog duidelijker en beknopter mijn verhaal te kunnen doen. Het is voor deze
15 stage namelijk van belang dat ik kort en helder kan uitleggen waar ik mee bezig ben. Hoewel ik voornamelijk verantwoordelijk ben voor het onderzoek, werk ik natuurlijk nauw samen met zowel SFS als collega stagiaire Audrey Takens. Zij moeten begrijpen wat ik doe om zo bijpassende feedback te kunnen geven. Daarnaast is het ook belangrijk om het onderzoek zelf kernachtig en duidelijk te communiceren naar het publiek van de expositie. In een expositie is geen ruimte voor lappen wollige tekst. Dit geld ook voor presenteren en rondleidingen geven.
Op sommige vlakken had ik duidelijker kunnen zijn in de communicatie. Zo vond ik het bijvoorbeeld lastig om bepaalde ideeën over de vormgeving duidelijk over te brengen. Het hielp dan wel vaak om het idee uit te tekenen. Daarnaast waren Audrey en ik soms lang bezig met het zoeken naar bepaalde informatie, terwijl Geert de informatie al voor handen had. Ik