homeopathische behandeling die voor hen bijdragen aan de werkzaamheid van homeopathie: het homeopathische middel enerzijds en het homeopathische consult of
'gesprek' anderzijds (Bart, Johan, Anne, Janneke, Teresa, Emine). Deze twee zijn volgens hen samen verantwoordelijk voor de totale werkzaamheid van de
homeopathische behandeling. We zullen deze twee componenten eerst apart behandelen, waarna we ingaan op de ervaring van homeopathie in het algemeen.
Het homeopathische geneesmiddel
Zoeken naar een passend middel
De homeopathische behandeling bestaat uit een aantal consulten met de homeopathische arts, waarin gezocht wordt naar het beste homeopathische geneesmiddel. Tijdens deze consulten kan de patiënt vrij ve1tellen over zijn of haar ziekte-ervaring, verklaringen voor de ziekte en andere zaken die de patiënt van belang vind. Daarna stelt de homeopathische arts, zoals Janneke het noemt, 'een hele rits' vragen over uiteenlopende kenmerken van de patiënt (Janneke). Deze vragen gaan over allerlei zaken, zoals voor- of afkeuren voor voedsel, angsten, het soort dromen dat de patiënt heeft enzovoorts (observatie bij homeopathisch arts A: 28 9 2007 ; observatie bij homeopathisch arts B : 8 5
Ze [homeopathische arts] vraagt een heleboel dingen, nou . . . Zij heeft ook
een computerprogramma waarbij ze dan inderdaad de dingen die ik aangeef.. . die geeft zij in. Daar komen dan" .Ja is heel mooi! Daar komen dan een aantal middelen naar voren of een aantal richtingen, waarin ze kan zoeken (Christa [mijn toevoeging A.O.]).
Het doel hiervan is duidelijk te krijgen wat echt kenmerkend is voor deze patiënt als persoon. Aan de hand daarvan kiest de homeopathische arts het geneesmiddel uit dat het best past bij deze specifieke persoon. Hierbij heeft hij of zij de keuze uit een groot scala materia medica van homeopathische middelen (interview homeopathisch arts A: 28 -3 -2007 ; interview homeopathisch arts B : 1 7 -4 - 2007). De zaken die op deze manier
worden meegenomen in de homeopathische behandeling hebben betrekking op zowel de fysieke lichamelijke kenmerken als de belichaamde ervaring van de patiënt,
persoonlijkheid, levenssituatie en ideeën en overtuigingen (observatie bij homeopathisch arts A: 28 -9 -2007 ; observatie bij homeopathisch arts B: 8 -5 -2007).
Vervolgens worden er, meestal over de duur van enkele maanden of jaren, een aantal verschillende homeopathische middelen gebruikt in verschillende potenties21 • Het doel hiervan is om het beste passende middel te ontdekken:
Nou ja, we zijn dus gewoon gaan proberen, hè, met de medicijnen. Ik kreeg een heel klein korreltje. En . . . hebben we een aantal keren, maar op zich niet zo gek lang, hebben we geëxperimenteerd met . . . nou wat voor soort dan? Maar ja, toch vrij gauw" . volgens mij na één of twee keer al wat..wat gevonden waar ik gewoon het idee had en ook gewoon merkte dat ik daar baat bij had. Dus zeg maar qua medicijn (Bart).
De homeopathische arts evalueert tijdens ieder consult samen met de patiënt, hoe deze op het middel heeft gereageerd. De belichaamde ervaring van de patiënt is daarom van groot
belang in het vinden van het juiste homeopathische middel. Dit draagt sterk bij aan een gevoel serieus genomen te worden door de homeopaat als medewerker aan de eigen gezondheid (Bart, Christa, Teresa). In de evaluatie van het middel worden allerlei
persoonlijke en contextuele veranderingen in het leven van de patiënt meegenomen, zoals het overlijden van een partner, zwangerschappen en dergelijke Deze zaken zijn volgens de patiënten van belang omdat zij invloed kunnen hebben op de klachten en de werking van het homeopathische middel (Christa, Emine).
Een aantal patiënten zegt dat zij het uitproberen echter niet alleen ervaren als poging om één passend middel te vinden. Deze patiënten rapporteren dat zij ervaren dat er verschillende middelen nodig zijn om langzaam na;rr genezing toe te werken (Emine, Christa, Bart, Anne). Zo beschrijft Christa dat ze het gevoel heeft dat er de 'progressie' zit in de middelen die ze krijgt (Christa). In combinatie met de gesprekken met de
homeopaat, worden er zaken behandeld die op fysiek en emotioneel niveau een rol spelen en verbonden zijn met de ervaring van astma. Deze zaken worden door de combinatie van gesprekken en homeopathische middelen langzaam af gewikkeld. Hierop komen we terug komen in het stuk over 'Genezen als proces '.
Hoe werkt het homeopathische m iddel?
Het merendeel van de astmapatiënten heeft zich niet verdiept in de theorie van homeopathie. Ze vinden met name de eigen ervaring van belang en redeneren voornamelijk uit deze ervaring en de informatie die zij van de homeopathische arts krijgen tijdens de consulten22• De meeste patiënten zijn niet erg geïnteresseerd in het werkingsmechanisme van de homeopathische middelen op zichzelf. De beschrijving die het meest prominent is onder de patiënten is dat het homeopathische middel een
persoonlijk geneesmiddel is dat werkt op het gehele lichaam en ervoor zorgt dat het lichaam zichzelf geneest (Johan, Jasper, Bart, Johan, Teresa, Janneke, Emine):
22 Zo krijgen alle nieuwe patiënten van homeopathisch arts B , een brief mee met daarin een korte uitleg over wat homeopathie inhoudt. Tijdens de twee eerste consulten met patiënten die ik zelf
Nou wat ik, wat ik ervan heb begrepen is dat het zorgt dat je hele lijf, dus van binnen uit. . . ja, een opkikker krijgt . . . om zelf te zorgen dat die klachten verdwijnen of verminderen. Dus dat je lichaam zelf aan de slag gaat van binnen uit om dat op te lossen. En dan je hele lijf. Dus niet alleen, als je bijvoorbeeld buikpijn hebt, dat je een pilletje krijgt dat, dat je buikpijn minder wordt, maar dat je hele lijf beter gaat werken . . . om te zorgen dat je geen buikpijn meer hebt. Zo heb ik dat begrepen (Janneke).
Het homeopathische middel is niet standaard en wordt niet alleen op de (astma)klachten uitgezocht. Het uitzoeken van het middel gebeurt op basis van de persoon en zijn of haar
lichaam als geheel (Bart, Teresa, Janneke, Johan, Emine).
Het zoeken van een geneesmiddel op basis van zowel de lichamelijke als
persoonlijke karakteristieken van de patiënt past goed in hoe patiënten zelf denken over hun astma. Volgens de patiënten hebben allerlei persoonlijke en contextuele factoren een grote invloed op hun astma. Emine zegt dat het daarom lang duurde heeft voordat ze het juiste homeopathische middel vonden:
Hè, je hebt, je hebt niet zomaar astma . . . Het is gewoon bewezen dat dat een genetische aanleg heeft. Maar d'r spelen wel degelijk emotionele en andere factoren, die invloed hebben op je astma, zeg maar. En voor dat je daarvoor de juiste het juiste homeopathische middel hebt. . . (Emine)
Volgens de patiënten kost het vinden van het juiste middel in de homeopathie daarom meer tijd dan in het reguliere circuit. Het zoeken naar het passende homeopathische middel is volgens hen complexer dan het gebruik van gestandaardiseerde middelen in de reguliere zorg (Emine, Jasper, Johan, Bart, Teresa, Emine, Erik, Christa, Janneke).
Dit komt doordar, volgens de patiënten, in de reguliere benadering voornamelijk de nadruk ligt op de lichamelijke klacht. Zo zijn er verschillende reguliere medicijnen zijn voor astma, maar hebben de meeste patiënten het gevoel een 'standaard recept' mee te krijgen. Zo legt Teresa uit dat zij het als een groot voordeel ervaart dat het
homeopathische middel niet direct wordt voorgeschreven, maar pas nadat de
homeopathische arts goed op de hoogte is van 'wat er soms achter' de klachten zit. Want ieder mens is anders, vind Teresa. In de reguliere zorg krijgt men volgens haar te veel hetzelfde:
Maar het zijn tien verschillende mensen. Snap je? Dus tien verschillende lichamen (Teresa).
Teresa verteld dat zij heftige bijwerkingen kreeg van een regulier middel wat haar 'zomaar' werd voorgeschreven, zonder dat men haar daar bij naar haar situatie vroeg. Dit illustreert voor haar dat niet ieder middel zomaar goed is voor iedereen (Teresa).
'Baat het n iet, dan schaad het n iet'
Het merendeel van de patiënten ziet het homeopathische geneesmiddel als "natuurlijk" en onschadelijk. Dit in contrast met middelen uit de reguliere geneeskunde die zij zien en ervaren als "chemisch" en risicovol. Voor zes van de ondervraagde astmapatiënten speelt dit een belangrijke rol in hun keuze voor homeopathie. Zo zegt Bart:
Ook in de zin van .. . ja . . . baat het niet dat schaad het niet. Het is in ieder geval niet zoiets van dat het echt" .We hebben in ieder geval niet het gevoel. . .dat er iets giftig kan werken. Terwijl je dat met, hè, ik bedoel. . . met normale dingen [reguliere medicijnen] is dat gewoon wel helemaal wel zo. Zoals ik net zei van met dat Ventoline, j a .. . het helpt wel mooi, maar het is wel troep (Bart [mijn toevoeging A.O.]).
Anne gebruikt voor de hooikoorts van haar zoontje homeopathische middelen (Anne). Op de vraag waarom ze dit prefereert voor haar kind antwoordt ze:
veiligheid van, je weet van, hij krijgt gewoon geen rotzooi binnen en . . . Ja . . . Met die [reguliere medicijnen], nou, wat ik daar over gelezen heb . "soms soms zelfs met de dood tot gevolg (Anne [mijn toevoeging A.O.]).
Voor Emine gaf het idee van de "onschadelijkheid" van homeopathie zelfs de doorslag in haar beslissing om deze geneeswijze uit te proberen. Zij is met homeopathie begonnen omdat ze 'eens wat anders' wilde proberen dan regulier en homeopathie 'absoluut geen kwaad kon' in haar ogen (Emine).
Dit idee van de onschadelijkheid van homeopathie komt over het algemeen overeen met de belichaamde ervaring van de homeopathische middelen. De werking van de homeopathische middelen wordt meestal beschreven als iets dat pas na verloop van tijd merkbaar wordt. In een klein aantal gevallen voelt men lichamelijk weinig van de homeopathische middelen, behalve eventueel het verbeteren van de klachten (Janneke, Bart, Lotte). Een aantal patiënten reageert echter vrij heftig op sommige homeopathische middelen (Jasper, Christa, Johan, Dahlia, Emine). Zo was de werking van een bepaald homeopathisch middel zo direct en heftig voor Emine dat ze het 'een beetje eng' vond. Het slijm kwam, na het innemen van het homeopathische middel, onverwacht snel los:
Dus het kwam eigenlijk allemaal ineens los of zo ?
Ja! En niet in zeer vloeibare vorm" .maar in een vrij stevige vorm. Dus je moet je voorstellen dat je dan een beetje aan het stikken of kokhalzen bent . . . Ja, dus dat vond ik een beetje eng van . . . hoe gaat dit nou allemaal verlopen of zo. Is dit wel goed. Nou ja, daarna is het een verademing geweest (Emine [cursief is de vraag van de interviewer A.O.]).
Uiteindelijk is dit een positieve ervaring voor Emine, die haar geloof in de werkzaamheid van homeopathische middelen vergroot (Emine).
Andere heftige of onprettige belichaamde ervaringen van homeopathische middelen worden door de patiënten ook meestal niet opgevat als iets negatiefs. Ze zijn
dan ook van zeer tijdelijke aard en worden door de patiënten 'beginverergering' genoemd (Jasper, Christa, Johan, Dahlia, Teresa). Beginverergering is een begrip in de
homeopathische geneeskunde. Het betekend dat het middel in eerste instantie de klachten iets kan verergeren, voordat deze afnemen (interview homeopathisch arts A en B). De patiënten zijn op de hoogte van dit homeopathische fenomeen en verklaren hun
belichaamde ervaring aan de hand daarvan. Zo geeft Mevrouw Dahlia aan dat ze zich niet 'raar' voelde door homeopathische middelen, maar eerst wel dacht: 'oh, het komt erger opzetten' (Dahlia). Dit effect trok echter al gauw weg.
In sommige gevallen is de reactie heftiger en niet van voorbijgaande aard. In die gevallen gaat het om een heftige reactie op een homeopathisch middel, doordat deze niet goed verdragen wordt door de patiënt (Johan, Christa, Jasper). Op zo'n moment altijd genoeg ruimte is om daarover te discussiëren met de homeopathische arts. De
belichaamde ervaring van de patiënt staat hierin altijd voorop, zoals ook uit dit citaat van Johan blijkt:
Nou, dat ik vond dat de reactie [op het homeopathische middel] bijvoorbeeld toch wel erg was, bijvoorbeeld. Nou dan zegt ze ook van: ja, misschien was die dosis dan niet." Dus dat wordt dan wel ook meegenomen (Johan [mijn toevoeging A.0.]).
Dat neemt niet weg dat patiënten ook kritisch blijven ten opzichten van homeopathie. Ook op homeopathische middelen blijven patiënten kritisch en alert. Zo had Christa van een bepaald homeopathisch middel last van krampen en stoornissen in de maag en heeft dat ook meteen zelf aangegeven. Er is wel een grens: de homeopathische arts schrijft voor, maar de patiënt is alert en kritisch op de middelen die ze krijgen (Christa).
De patiënten stellen echter over het algemeen dat er genoeg plaats is in de homeopathische behandeling voor het uiten van kritiek, het stellen van vragen en eigen inbreng. Doordat de patiënten het gevoel hebben dat hun klacht serieus genomen wordt en ze zelf invloed uit kunnen oefenen op de behandeling, verliezen zij door deze
Bovendien is deze krachtige belichaamde ervaring van het middel voor hen een bewijs dat het middel een bepaalde kracht bezit en invloed kan uitoefenen op het lichaam:
Nou dat was inderdaad soms zo. Dat ik echt dacht van: o jee . . . Nou dan was je echt een dag helemaal weg van de wereld, dan zo'n beetje. Ja, maar dat geeft dan wel aan dat. . . hoe krachtig zo'n, zo' n .. "hè, dat was dan toch van dat ene pilletje, ja (Johan).
Zo zien we dat ook onprettige belichaamde ervaringen van de homeopathische middelen het het geloof in de werkzaamheid van homeopathische middelen kan versterken (Johan, Jasper, Anne, Emine, Christa, Teresa).
Een ander voorbeeld daarvan is het verhaal van Anne. Zij kreeg tijdens het traject met homeopathie een homeopathisch middel waardoor haar neusverkoudheid verdween, maar zij wel benauwder werd. Ze moest daarom van haar homeopaat stoppen met dit middel, maar ze zegt hierover: 'En dan denk ik van dan heb je ook zoiets van, goh het . . . het kan wel' (Anne). Deze ervaring gaf haar het vertrouwen dat homeopathie een mogelijke oplossing kon bieden (Anne).
Werkzaamheid op de klachten van astma
De gerapporteerde ervaring van werkzaamheid van de homeopathische middelen valt grotendeels uiteen in twee componenten: de directe belichaamde ervaring van het homeopathische middel; en de veranderingen die het gebruik van homeopathische middelen heeft gebracht in het dagelijkse en emotionele leven van de patiënt.
Tien van de ondervraagde astmapatiënten in dit onderzoek zeggen direct
lichamelijk baadt te hebben gehad bij het gebruik van homeopathische middelen. Zes van hen geeft aan nog wel wat klachten te hebben, maar voor hen hielpen de homeopathische middelen de klachten te verminderen tot een voor hen acceptabel niveau (Johan, Anne, Teresa, Christa, Dahlia, Ernine). Voor Ernine zijn de klachten sterk afgenomen:
Dus ik heb wel klachten, maar ze zijn goed te behappen. Dus absoluut niet te vergelijken met in het verleden (Emine).
Ook kan het gaan om specifieke klachten die verholpen worden door homeopathie. Anne en Christa hadden beiden erg last van een chronische neusverkoudheid, die ze met homeopathie hoopten te genezen. Dit is gelukt:
En denk ik: ja, dat is dus wel door de homeopathie dat ik van mijn neusverkoudheid af ben. Ik heb nooit geen zakdoeken meer bij me. Nou, vroeger, ik had een lading pakjes in m'n tas want zonder ging ik niet weg (Anne).
Bij Christa is ook haar benauwdheid danig af genomen door het gebruik van homeopathie: En als ik dan nu terugkijk zeg ik van iemand die eigenlijk continu
allergisch was en continu een loopneus had en in èxtreme gevallen dus echt zo'n zware benauwdheids aanval kreeg, is dat verandert in""ja, die loopneus is er nog wel [respondent spreekt ook met iets dichte neus], maar in veel mindere mate dan was. Hè, ik klink altijd wat, wat nasaal. [snift] Maar."ik heb niet meer continu allergieaanvallen (Christa [mijn toevoeging. A.O.).
Christa merkt op dat er bij haar zo'n anderhalf jaar tussen diverse zware astma-aanvallen zat, maar dat deze nu geheel zijn verdwenen. Ze heeft er al tijden niet meer voor in het ziekenhuis gelegen (Christa).
Twee patiënten geven aan geheel klachtenvrij te zijn door gebruik van
homeopathische middelen (Bart, Janneke). Bart heeft een versterking van zijn weerstand ervaren en verbetering van zijn symptomen. Vóór het gebruik van homeopathie was hij erg gevoelig voor weersinvloeden, terwijl hij daar tegenwoordig geen last meer van heeft:
Maar dan nog . . . [ondanks het 'hooikoortsweer '] is het. . . nou, ik lig dus niet te piepen in m' n bed. Ik merk het een beetje aan m' n ogen. Ik merk het een beetje, maar niet dat ik dus echt kortademig wordt of zo. Je zou kunnen zeggen, ik ben er eigenlijk echt gewoon helemaal af (Bart [mijn toevoeging A.O.]).
Janneke heeft ook ervaren dat haar klachten langzaam verdwenen en ze ook haar reguliere medicijnen kon afbouwen (Janneke). Daarna hoefde ze ook geen homeopathische middelen meer te gebruiken.
Voor twee van de ondervraagde patiënten hielpen de homeopathische middelen echter niet (Ans, Erik). Ten delen wijten zij dit aan de ernst en complexiteit van hun astma, zoals Erik zegt: 'een combinatie van luchtwegen, allergie en . . . zwakke
gesteldheid' (Erik). Daarnaast wijten deze twee patiënten het uitblijven van succes vooral aan de behandelaar zelf. We komen hier nog op terug in de bespreking van de arts - patiënt relatie in homeopathie.
Werkzaamheid in h et dagelij ks leven
De patiënten ervaren de werkzaamheid van het homeopathische middel echter niet alleen in vermindering van hun klachten. Ook activiteiten en andere zaken die zij (weer) kunnen ondernemen in het dagelijks leven, die mede hun kwaliteit van leven bepalen, zijn een graadmeter voor hen.
Een aantal patiënten ervaart dat zij lichamelijk weer bepaalde dingen kunnen, die daarvoor niet mogelijk waren (Dahlia, Johan, Christa). Zo merkt mevrouw Dahlia dat ze na een jaar homeopathie ineens weer kon zingen en schreeuwen, wat ze daarvoor niet kon. De verandering wordt plotseling opgemerkt en was een emotionele ervaring:
En toen liep ik bij V &D en ik hoorde een liedje. Nou ik zong nooit, want er kwam niks uit. . . En toen hoorde ik ineens voor het eerst m'n stem rJluisterend]. Ik denk dat wat. . . Denk ik, als niemand zo kijkt, ik ging daar die hoek om naar de garage. "Ik denk dan ga ik, dan ga ik schreeuwen
hard. En dat heb ik gedaan. Ik hoorde m' n stem. Hoe bestaat het, hè? Voor het eerst weer. " Nou, sindsdien, ik kan niets anders zeggen: wat is het [homeopathie] goed! (Dahlia [mijn toevoeging A.O.).
In de belichaamde ervaring van homeopathie zijn het lichamelijke en emotionele sterk met elkaar verweven. Hier heeft een lichamelijke verandering emotionele gevolgen.
Maar omdat het homeopathische middel gezocht wordt voor de persoon als geheel en niet alleen op de astmaklachten, kan de invloed van het middel ook plaatsvinden in het emotionele leven van de patiënt. Volgens de patiënten beïnvloed dit hun totale
(lichamelijke) welzijn (Teresa, Christa, Emine, Dahlia). Vier astmapatiënten beschrijven dat zij ervaren dat het homeopathische middel op deze manier p ositief heeft bijgedragen aan hun algehele emotionele staat van zijn en dus hun gezondheid.
Zo vertelt Teresa dat zij na een j aar verschillende middelen uitproberen, merkte dat er iets veranderde in haar algehele belichaamde ervaring:
Maar in ieder geval. . . dus nu . . . toen is hij [homeopathische arts], zeg maar, nog weer verder gaan kijken. Wat gaan zoeken ook wat toch bij mijn gesteldheid, zeg maar, zou kunnen passen. Mijn beeld. Nou, en toen zijn we hier op uitgekomen en toen had ik . . . ja, echt het gevoel van, j a ik krijg levenslust weer, zeg maar. Ik krijg energie! (Teresa [mijn toevoeging