2.3.1 Databronnen
De belangrijkste bron van informatie over de erfgoedkarakteristieken van woningen en hun omgeving in Vlaanderen is het Vlaams agentschap Onroerend Erfgoed. Het agentschap is decretaal belast met het inventariseren en beschermen van waardevolle gebouwen, landschappen, en archeologische sites in Vlaanderen. Vanuit die taak identificeren de experten van het agentschap de erfgoedelementen en -kenmerken die de eigenheid van het onroerend erfgoed bepalen en kennen ze erfgoedwaarde toe. De gegevens over de geïnventariseerde en beschermde objecten zijn samengebracht in de Onroerend Erfgoed Databank (Van Daele, Meganck & Mortier, 2016), die kan beschouwd worden als een compilatie van meerdere databanken in een resource-oriented enterprise architectuur (Van Daele, Vermeyen, et.al., 2016). In dit onderzoek trachten we de erfgoedkarakteristieken van woningen en hun omgeving in kaart te brengen. De Onroerend Erfgoed Databank bevat relevante informatie over deze erfgoedkarakteristieken. Buiten het agentschap zijn er nog andere actoren die erfgoed inventariseren. Andere databanken werden niet verder onderzocht in het kader van dit project. De belangrijkste onderdelen van de Onroerend Erfgoed Databank zijn (Figuur 5): de silo wetenschappelijke objecten, de silo juridische objecten, de besluitendatabank en een aantal ondersteunende modules die bijvoorbeeld thesauri (Mortier et.al., 2017), gebeurtenissen, of personen bevatten. In de silo wetenschappelijke objecten zitten alle objecten die op de wetenschappelijke inventaris staan. Opname in deze lijst heeft geen rechtsgevolgen. Het goed wordt enkel beschreven en gedocumenteerd. Het betreft een loutere inventarisatie van onroerende goederen in Vlaanderen met erfgoedwaarde. De wetenschappelijke inventaris bevat 6 onderdelen: de Inventaris van het
bouwkundig erfgoed, de Landschapsatlas, de Inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde,
de Inventaris van historische tuinen en parken, de Inventaris van de archeologische zones en de
Inventaris van het varend erfgoed. In Tabel 8 staat een overzicht van het aantal erfgoedobjecten voor
de meest relevante wetenschappelijke inventarissen binnen dit onderzoek.
In de silo juridische objecten zitten alle objecten die ofwel op de vastgestelde inventaris staan ofwel
beschermd zijn. Vastgesteld betekent dat het is opgenomen in de wetenschappelijke inventaris én via
een juridische procedure is ‘vastgesteld’ waardoor er bepaalde rechtsgevolgen van toepassing zijn. Beschermd wil zeggen dat het object via een ministerieel besluit beschermd wordt ter vrijwaring van de erfgoedwaarde. De rechtsgevolgen die hieraan verbonden zijn, zijn anders, lees strikter, dan bij een vaststelling. Zo geldt er op beschermde objecten onder meer een instandhoudings- en onderhoudsplicht. Daarnaast bevat de juridische silo ook de erfgoedlandschappen en het UNESCO
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
waarden, ingebed in een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP). Een plaats krijgt de aanduiding UNESCO werelderfgoed indien UNESCO het label van uitzonderlijke universele waarde toekent. Tabel 8 geeft een overzicht van alle juridische objecten of aanduidingsobjecten met relevantie voor dit onderzoek in augustus 2017.
Figuur 5: De onroerend erfgoed databank
Tabel 8: Aantal objecten per type - wetenschappelijke inventarissen Aantallen op 31/08/2017:
Inventaris bouwkundig erfgoed 101.827
Bouwkundig relict 84.133 Geheel 17.428 -Regio 35 -Gemeente 308 -Plaats 1.455 -Straat 15.039 -Bouwkundig geheel 591
Inventaris archeologisch erfgoed 130 Archeologisch relict nvt
Zone 130
Inventaris landschappelijk erfgoed 4.615
Tuin of park 802 Landschapsatlasrelict 603 -Ankerplaats 350 -Landschapsatlaselement 253 Inventaris wereldoorlogerfgoed 1.382 Wereldoorlogerfgoed 1.382
Tabel 9: Aantal aanduidingsobjecten Aantallen op 31/08/2017:
Vastgesteld bouwkundig erfgoed 73.596 Vastgestelde archeologische zone 58 Vastgesteld landschapsatlasrelict 94 Vastgestelde historische tuin of park 15
Beschermde monumenten 11.302
Beschermde stads- en dorpsgezichten (intrinsiek/ondersteunend)
1.564
Intrinsiek: 1.561 Ondersteunend: 3 Beschermde cultuurhistorische landschappen 682
Beschermde archeologische sites 36
Overgangszones 11
Erfgoedlandschappen 21
UNESCO kern 42
UNESCO bufferzone 28
De opname in de wetenschappelijke en vastgestelde inventaris is geen dwingende voorwaarde voor een latere bescherming. Vanzelfsprekend komt niet alle geïnventariseerd onroerend erfgoed voor bescherming in aanmerking. Omgekeerd zijn alle beschermde objecten wel in de wetenschappelijke en vastgestelde inventaris terug te vinden. Bij een bescherming van een object dat tot dan toe niet in een wetenschappelijke inventaris terug te vinden was, zal er steeds een inventarisfiche worden aangemaakt.
Op objectniveau is er informatie beschikbaar over erfgoedwaarden en criteria, erfgoedkenmerken, en erfgoedelementen (zie Tabel 10). De erfgoedwaarde is “de archeologische, architecturale, artistieke, culturele, esthetische, historische, industrieel-archeologische, technische waarde, ruimtelijk-structurerende, sociale, stedenbouwkundige, volkskundige of wetenschappelijke waarde waaraan onroerende goederen en de cultuurgoederen die er integrerend deel van uitmaken hun huidige of toekomstige maatschappelijke betekenis ontlenen” (Onroerenderfgoeddecreet Hoofdstuk 2 art 2.1. 26°). Zowel voor inventarisatie als voor bescherming vormt de aanwezigheid van een of meer erfgoedwaarden het basiscriterium voor opname in de lijst. Een aantal selectiecriteria (zeldzaamheid, herkenbaarheid, representativiteit, ensemblewaarde en contextwaarde) worden bijkomend gebruikt in het afwegingskader voor inventarisatie en bescherming. De erfgoedwaarden zijn zowel gecodeerd als in de beschrijving aanwezig in de beschermingsdatabank maar niet in de databanken van de erfgoedobjecten en de vastgestelde objecten, uitgezonderd bij de vastgestelde landschapsatlasrelicten waar de erfgoedwaarden in de beschrijving apart worden weergegeven. De selectiecriteria worden niet als een apart veld opgenomen in de Onroerend Erfgoed Databank. Wel wordt er in de beschrijving van de beschermde objecten naar verwezen. We zien verder dat de Onroerend Erfgoed Databank kwantitatieve informatie bevat over de erfgoedkenmerken van objecten. De karakterisering van het object betreft typologie of erfgoedtype, context, materiaal, plantensoort, datering, en stijl en/of cultuur. Deze karakterisering is gebaseerd op de erfgoedelementen of “de structurele en visuele componenten die de eigenheid van het onroerend erfgoed bepalen en die de waarden vormen die aan de grondslag liggen van een bescherming” (Onroerenderfgoeddecreet Hoofdstuk 2 art 2.1. 24°). De erfgoedelementen staan vermeld in de beschrijving van de erfgoed- en aanduidingsobjecten. Bij beschermde objecten worden de erfgoedelementen beschreven in het beschermingsbesluit.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Tabel 10. Aanwezigheid van erfgoedkarakteristieken in de Onroerend Erfgoed Databank
Databank erfgoedobjecten Wetenschappelijke inventaris Databank vastgestelde objecten Vastgestelde inventaris Databank beschermde objecten+ besluitendatabank (=beschermingsdatabank)
Erfgoedwaarden Niet aanwezig Aanwezig voor vastgestelde
landschapsatlasrelicten in tekst
Aanwezig gecodeerd en in tekst
Selectiecriteria Niet aanwezig Niet aanwezig Aanwezig in tekst Erfgoedkenmerken
(typologie, stijl en/of cultuur, datering, materiaal, …)
Aanwezig gecodeerd Aanwezig gecodeerd Aanwezig gecodeerd
Erfgoedelementen Aanwezig in tekst Aanwezig in tekst Aanwezig in
beschermingsbesluit in tekst
Hoewel de informatie over de erfgoedkarakteristieken van objecten met erfgoedwaarde aanwezig in de Onroerend Erfgoed Databank potentieel interessant is binnen de context van dit onderzoek, zijn er een aantal beperkingen die het gebruik ervan bemoeilijken: