n a
(5 .00)
LU
Vl3 V J
UJ
Oz: UJ
LUCU (xi
O
Fig. 11
D eze pro ef w ijst dus u it :
a) d a t h e t p eil te W a a sm u n ste r stijgt v a n (6,00) to t (6,16) ;
b) dat de stijging te W a a sm u n ste r snel a fn eem t n a a r o p w a arts zoo
d anig d a t te L okeren h e t peil hetzelfde en eer m in d e r is d a n vroeger.
Men schreef dit to en d ertijd toe a a n de in ten se overloop over d e dijken tusschen W a a sm u n ste r e n L okeren.
U it de v o o rg a an d e b lad zijd en blijkt, n am elijk bij de vergelijking van tabellen I en II d at in d e n atu u r h et volgende g eb e u rd is :
a) g em id d eld is het p eil d er storm tijen te W a a sm u n ste r w e in ig of niet gestegen ;
b) d a t in de w erk elijk h eid en n ietteg en staa n d e de overloop d e r d ijken tusschen W a a sm u n ste r e n L o keren, en zelfs a fw aarts W a a sm u n ste r, het peil gevoelig is to eg en o m en te L okeren sedert de rectificaties. D us in tegenstelling m et de proeven.
E r zij hier nog d e a a n d a c h t op gevestigd d a t de overloop over de dijken, in d e lan d erijen n ev en s d e rivier, au to m atisch potpolders m a a k t van de D u rm eb o o rd en . M en zou deze « n iet g eo rg an iseerd e p o tp o ld ers » kunnen noem en.
O m tren t d e volum es w a te r d ie over d e d ijk e n stroom en w o rd e n hier verder d étailgegevens v erstrek t bij de uiteen zettin g v an de o pgevatte oplossing en uitvoering.
3. —- D e f u n c t i e en het e f f e c t Van een potpolder.
R eeds vóór de proev en ee n aa n v an g n a m e n w as b eslo ten d e hooger vernoem de rectificaties e n b ag gerw erken uit te v o eren . M en vreesde terecht — alh o ew el d e p ro ev en h et o m gekeerde to o n d en — d a t d a a r
door te L o keren gevoelig hoogere storm tijpeilen zo u d e n bereikt w orden en dus overstroom ingen. T o e n d e rtijd w as h et m ax im u m peil te L o keren to eg elaten : (5,45). O m deze n iet te o v erschrijden d a c h t m en er aan een a fw aartsc h e v e rg aark o m of p o tp o ld er a a n te leg g en om tijdelijk een deel van het storm vloedvolum e af te n em en . D us ongeveer h et k la s
sieke m iddel d a t op g ew o n e b o v en d e b ie triv ie ren w el eens m eer to eg e
past w ordt. D eze afw a a rtsc h e potp o ld er zou b e sta a n u it de O u d e b e d ding o p w a arts H a m m e sp o o rb ru g : zie fig. 2, aa n g e d u id door B (de drie sin u so ïd ale slin g erb o ch ten ) en door h e t lan d b eg rep en tusschen oude en n ieu w e b e d d in g aa n g e d u id door A op dezelfd e figuur. D ezes totale cap aciteit b e d ra a g t 1.300.000 m 3. H e t vullen zou g eb eu ren door een lan g so v erla at o n tsta a n uit het aflag en v a n den n ieu w en dijk R . O.
ter hoogte v an d e n p o tp o ld er. H e t preciese doei van dezer po ld er w as
— 688 —
genoeg w ater u it de rivier te h alen om het storm tijpeil te W a a sm u n ste r tot (6,00) te d o e n d a le n d aar w a a r, n a de rectificaties, zich ee n peil
(6,16) v o ordeed, volgens de proeven.
H ier nu k o m t h et u iterst b elan g rijk b eg rip van het h y d ra u lisc h re n d e m e n t van een p o tp o ld er naar voor. D e S chelde is te b e sc h o u w e n ais ee n oneindig gro o te k o m t.o.v. de D urm e. A is m en nu (zie fig. 12) ee n volum e V , uit d e D urm e h a a lt, b .v .b . door overstorting o v e r den overlaat A .B , o n ts ta a t er daar ter p laatse een p ertu rb atie d ie zich exterioriseert o n d e r d en vorm v an tw ee neg atiev e golven : é é n plant
zich voort n a a r o p w aarts, de a n d e re naar afw aarts. V erw aarlo o zen w e de ee rste. De tw eede p lan t zich voort tot aan de m on d in g in de S chelde en w ordt d aa r, n a a r de ge
kende w et der p h y sica en h y d ra u lic a, terug
g ekaatst onder den vorm v an een positieve golf die zich n a a r o p w a arts teru g voort
plant. iMet a n d e re w oorden : er w o rd t een volum e w a te r uit de S chelde aangezogen.
M en k an evengoed hetzelfde verschijnsel v erklaren door op de hellingen d e r oogen- blikkelijke verhan g lijn en te red en eeren . H et volum e w a te r w aarm ed e d en storm vloed v erm in d e rd is, is dus niet V m a a r w el V — o. M en k an d u s zeg
gen d at het re n d e m e n t v an den potp o ld er evenredig is m et (V — ü) . H o e langer e n b o ch tig er de w eg is die d e laatste p e rtu rb a tie golf m oet afleggen h o e m eer hij zal g ed e m p t w o rd en (alleen de snelheid dezer soort golven w o rd t evenw el niet g ed e m p t zooals strikt m a th e m atisch k an b e w e z e n w o rd e n ). D e conclusie is dus d a t hoe m e e r o p w aarts v an a f d e m o n d in g een p o tp o ld er gelegen is hoe g rooter zijn re n d em en t zal zijn.
I n h e t l a b o r a t o r i u m t e B e r l i j n h e e f t m e n m e t h e t v e r n o e m d e p o t p o l d e r - d i s p o s i t i e f m e n i g v u l d i g e p r o e v e n g e d a a n m e t h e t d o e i t e w e t e n , v o o r h e t g r o o t s t e r e n d e m e n t , w e l k e c a p a c i t e i t d e z e m o e t h e b b e n o m h e t s t o r m t i j p e i l , t y p e 1 9 3 0 , t e W a a s m u n s t e r t o t ( 6 , 0 0 ) t e r e d u c e e r e n . H e t r e s u l t a a t w a s 3 . 0 0 0 . 0 0 0 m 3 i n p l a a t s v a n d e v o o r h a n d e n z i j n d e 1 . 3 0 0 . 0 0 0 m 3. D e o v e r s t o r t i n g w a s v o l g e n s d e p r o e f t e v e r w e z e n l i j k e n d o o r v e r s c h i l l e n d e s y s t e m e n , o . a . d o o r e e n l a n g s o v e r l a a t v a n 1 3 3 7 m . l e n g t e m e t p e i l b o v e n k a n t o p ( 5 , 7 0 ) . D e k r o m m e n v a n fig . 13 t o o n e n a l s d a n h e t v e r l o o p d e r h o o g w a t e r s t a n d e n i n d e r i v i e r e n t o o n e n m e t e e n o o k d a t d e z e p o t p o l d e r g e e n i n v l o e d h e e f t o p h e t p e i l t e L o k e r e n , a l h o e w e l t e W a a s m u n s t e r e r n u m a a r ( 6 , 0 0 ) s t a a t . Iii f e i t e l i g t d e z e g e o r g a n i s e e r d e p o t p o l d e r t u s s c h e n d e a n d e r e n i e t g e o r g a n i s e e r d e p o t p o l d e r s i n , g e z i e n d e o v e r s t r o o m b a r e d i j k e n . H e t e f f e c t v a n d e z e p o t p o l d e r is d u s m a a r l o k a a l e n is v o e l b a a r t o t c i r c a 6 k m . o p - e n a f w a a r t s .
(7.00)
(6 .8 8 ) . f i / ) /
(6.55)
(6.16)
r*9
(5 .?■£) (5.27)
(5.00)
(4.85)
X D ( X
U.J X Lo
z:
tJJ oex
UJ*00
Fig. 13.
4. — B a g g e r W e r k e n .
D e d iag ra m m a s d e r fig. 14 to o n en d e m eetk u n d ig e p la a tse n d er hoogste sto rm tijpeilen in d e v ero n d erstellin g en aan g eg ev en in d e n tekst bij de figuur. V o lg en s d e proef zo u d en de b ag g erw erk en vo o r effect h eb b en het sto rm tijpeil te W a a sm u n ste r v a n circ a 5 cm . te v erlag en . D eze proef v ero n d erstelt d a t d e d ijk en o p w aarts L o k eren onoverstroom - b aa r g em aak t zijn. D it stem t m et de w erk elijk h eid overeen : d e
bagger-— 690 bagger-—
(6.88)
(fe.66)
fe.lfe)
(6.D0)
(5.75)
(5 .s ¿ ;
voor* ele b a g g e r w e r k e n (" 0 Jjí i e n pot’poldnr*
ijg) p c f p o ld e r A + B '—
(5.50)
na cia b a g g e r w s n k e n ö ) g ï e n pof p old
pof polder*
O LU <
o â o
F i g . 14
specie ald aa r heeft a ls ophoogingsgrond d e r d ijken gediend. Dit legt ook uit w a a ro m de sto rm tijp eilen o p w aarts L okeren to eg en o m en zijn n a de b ag g e rw erk en . H e t is dus e e n indijkingsverschijnsel.
5. — H e t e ffe c t van een stuw-sluis afwaarts Logeren.
Z o o a l s r e e d s h o o g e r b e s c h r e v e n , w e r d o o k e e n d i s p o s i t i e f v a n p a r t i e e l e k a n a l i s a t i e d o o r e e n s t u w - s l u i s a f w a a r t s d e O u d e B r u g t e L o k e r e n o n d e r z o c h t . D i t i d e e w e r d n a a r v o r e n g e b r a c h t d o o r e e n g r o e p o v e r b e w o n e r s . D e d o o r h e n v e r h o o p t e u i t s l a g w a s e e n b e t e r e d r a i n a g e d e r l a n d e r i j e n e n h e t v e r m i j d e n v a n d e s n e l l e a a n z a n d i n g e n in h e t o p w a a r t s c h e d e e l d e r D u r m e .
D e p r o e f w e r d u i t g e v o e r d m e t d e r i v i e r v o l l e d i g a f g e d a m d e n m e t o n o v e r s t r o o m - #
b a r e d i j k e n a f w a a r t s d e d a m . D e d i a g r a m m e v a n fig. 15 g e v e n h e t r e s u l t a a t : v o o r d e s t o r m t i j e n w e r d e n n u w a t e r s t a n d e n b e r e i k t d i e t e L o k e r e n n o g 1 , 0 3 m . h o o g e r w a r e n d a n d i e d e r v o l l e d i g e i n d i j k i n g z o n d e r d a m z o o a l s b e s p r o k e n o n d e r 1 ) h i e r b o v e n . H e t d i s p o s i t i e f is d u s o n a a n n e m e l i j k , z o o v e e l l e m e e r d a t i e d e r s c h i p d a t d e k a a i te L o k e r e n w i l d e a a n d o e n n o g e e r s t z o u d i e n e n v e r s a s t t e w o r d e n .
6. — D e in vlo ed van vorm en oriëntatie der D u r m e m o n d in g .
D e m o n d i n g d e r D u r m e h e e f t , z o o a l s t e z i e n is o p fig . 2 e n 3, e e n z e e r s l e c h t t r a c é e n d i t is v o o r d e t i j g o l f e e n b r o n v a n e n e r g i e v e r l i e s . D e d i a g r a m m a s d e r v o o r g a a n d e f i g u r e n t o o n e n e e n a b n o r m a a l g r o o t v e r v a l t u s s c h e n d e m o n d i n g e n T i e l - r o d e t . o . v . h e t v e r v a l o v e r e e n z e l f d e l e n g t e in d e a n d e r e d e e le .n d e r r i v i e r . T a l r i j k e p r o e v e n b e w e z e n d a t n i e t a l l e e n d i t s l e c h t e t r a c é m a a r o o k e n v o o r a l d e t e s n e île a f n a m e d e r d w a r s s e c t i e s in d e D u r m e m o n d i n g t. o . v . d e S c h e l d e s e c t i e s , e e n s t e r k e
(8 00)
7.25 7.05 7o 5
(7.00) 6.90
6.89
(6.00)
4.9$
4.84 4.90 4 . 9 5 (5.00)
4.88 4.60
4.84
(4.00)
n ,e ^ '
a l ^ e d i i m c Î f e L o k e r e n
LLí ex)
O o O
o Fig. 15.
— 692 — «
s t o r i n g v a n d e tij g o l f m e d e b r e n g t d o o r w u r g i n g o f s t r i c t i e . H e t is w e l i n t e r e s s a n t te m e l d e n d a t d e z e l f d e p r o e v e n t o o n d e n d a t h e t m a x i m u m v l o e d d e b i e t o n g e v e e r m e t d e h o o g e w a t e r s t a n d s a m e n v a l t . D i t is e e n g e v o l g v a n d e z i j d e l i n g s c h e o v e r s t o r t i n g d e r w a t e r s o v e r d e o v e r s t r o o m b a r e d i j k e n .
M e n o n d e r z o c h t o o k h e t e f f e c t v a n s t o r m t i j e n , d e l o c a l e t i j k r o m m e b l i j v e n d e d e z e l f d e , d i e a i s h o o g s t e p e i l a a n d e m o n d i n g e e n c o t a h a d d e n d i e 1 0 c m . , 2 0 c m . e n 2 5 c m . l a g e r w a s d a n b e t t y p e s t o r m t i j v a n N o v e m b e r 1 9 3 0 . D e u i t s l a g e n z i j n v o o r g e s t e l d d o o r h e t d i a g r a m m a v a n fig. 16. M e n b e m e r k t d a t v a n a f w a a r t s n a a r o p w a a r t s d e m e e t k u n d i g e p l a a t s e n z i c h s n e l t e r u g b e n a d e r e n . D e v o l u m e s w a t e r o v e r g e s t o r t in d e p o t p o l d e r A + B e n v e r d e r o p w a a r t s o v e r d e d i j k e n v e r h o u d e n z i c h n a a r d e g e t a l l e n 1 3 8 , 1 13, 1 0 2 , 8 8 . D u s is h e t v o l u m e o v e r g e s t o r t e w a t e r vcxpr d e s t o r m t i j m e t m o n d i n g p e i l ( 6 , 6 3 ) t . o . v . d e s t o r m t i j 1 9 3 0 m e t m o n d i n g s p e i l
( 6 , 9 8 ) v a n 3 6 % v e r m i n d e r d . D a t is v e e l.
(7.00)
(6.76)
(6.68) «
(6.5 (6.5
(fe.ofe)
o5) 05)
(6.00)
(5 .7 7 )
757797 75X3)
(5.9 8) (5.72)
de m on d in ii a a n
(4.81)
UJ
door'
«
Fig. 16.
7. — D e zijdelings overgestorte volum es rivierwater.
— 694 —
d e r m e t i n g e n e n v e r d e r d o o r h e t a d h e r e n t i e v e r s c h i j n s e l in h e t l a b o r a t o r i u m e n w e l k . v e r s c h i j n s e l in d e n a t u u r n i e t b e s t a a t . D e g r o o t s t e d i v e r g e n t i e is o n s i n z i e n s e v e n w e l d a t h e t n i e t m o g e l i j k is d a t a f w a a r t s W a a s m u n s t e r d e a a n g e d u i d e e n o r m e v o l u m e s w a t e r o v e r s t o r t e n , g e z i e n d e k r u i n h o o g t e d e r b e s t a a n d e d i j k e n e n o o k d a t , s e d e r t 1 9 2 7 w a a r o p h e t m o d e l g e b a s e e r d is, v e r s c h i l l e n d e z o m e r d i j k e n h o o g e r z i j n k o m e n te l i g g e n a i s v r o e g e r , a l h o e w e l n o g o v e r s t r o o m b a a r .
U it de tab el b lijk t onm iddellijk d a t door de overstortm g o ver dijken en overlaten (vergelijk kolom 1 m et de drie an d e re) een en o rm volum e w a te r uit d e S ch eld e gezogen w ordt ; h et to tale vloedvolum e is m eer d a n v erd u b b eld . D it is een illustratie v an het vroeger b esc h rev e n b e g rip : h y d ra u lisch re n d e m e n t v an ee n potpolder.
U it de proef v a n kolom 2 blijk t dus d a t 6,73 m iljoen m :i u it d e riv ier m oet o n ttro k k en w o rd e n om ee n v erm in d erin g v an 5,04 -— 4,11
= 0,93 m iljo en m 3 in d e rivier te realiseeren.
V oor de proef v a n kolom 3 hoeft m en 3,76 + 4,07 (p o tp o ld er) m iljo en m 3 over te sto rten om 1,14 m iljoen m 3 w in st te doen , d u s m o et volgens dit d isp o sitief ongeveer 6,8 m 3 afg en o m en w o rd e n om 1 m vloedv erm in d erin g te w innen. H e t is w a a r d at in deze proef d e groote afn am e v an d e p o tp o ld er A + B n iet zeer re n d e e re n d is g ezien hij dich t bij d e m o n d in g ligt.
In d e rd aa d de vergelijking tu ssch en de proev en van kolom 3 en 4 to o n t d at in d ien d e z e potp o ld er m in d er volum e afneernt de m e e r op- w a artsch e (o v erstroom bare dijken) m eer volum e g a a n o p n em en en d a t a lsd a n het re n d e m e n t verb etert : er m o et nu nog m aar 6 m 3 a fg e n o m e n w o rd en voor 1 m 3 w in st.
H e t alreed s o n d e r 3) besch rev en feit d a t d e invloed v an p o tp o ld er A + B te W a a sm u n ste r m a a r lokaal is (6 km . op- en afw aarts) sa m e n gevoegd m et d e vo o rn o em d e re n d em en tsk w estie legt op d at, om over- stroom ingen te L o k eren zoo doelm atig m ogelijk te k eer te g a a n , de p otpolders zooveel m ogelijk o p w aarts, n aa r L o keren toe, d ien en g esi
tu eerd te zijn.
T e n slotte trek t m e n uit d it alles n o g de conclusie d a t p o tp o ld ers m a a r h u lp m id d e le n zijn v an klein re n d e m e n t voor ee n tijrivier a is de D urm e. Z e zijn d us m a a r aa n g ew e zen ais er geen a n d e r m id d e l voor d e h a n d ligt. D e b o v e n g a a n d e proev en h eb b e n n u evenw el u itgew ezen d a t noch een volledige indijking, n o ch een partieele k a n a lisa tie de ov erstroom ingskw estie een aa n n em elijk e oplossing k an geven e n d a a r m ee kom t m en au to m atisch tot d e slotsom d a t het p o tp o ld erd isp o sitief w el degelijk zal m o e te n toegepast w o rd e n . E r zij ten a n d e re ook n iet vergeten d at de rectificaties alleen re ed s t.o .v . de overstroom ingen van vroeger, afzetb ek k e n s v ereischen die d e verm indering van het riv ierb e d en de v erm e erd e rin g v an den storm vloed co m penseeren.
D e v o o rg en o m en o p lossin g en haar uitvoering.
V e rtrek k e n d e van de h ierb o v e n g eform uleerde b esch o u w in g en d rin g t zich d e aan g ew ezen oplossing n u v an zelf op.
T w e e soorten v an o v erstroom ingen zijn d us te w eren : A ) de ac cid en teele ;
B) de n atuurlijke.
A . — D e a c c i d e n t e e l e o v e r s t r o o m i n g e n .
D eze kom en voort een erzijd s v a n het instorten v an b o u w v allig e of verm olm de en v an co n stru ctief onvo ld o en d e duikersluisjes, anderzijd s van h et begeven v an zw ak k e d ijk en bij ietw at hoogere w a te rd ru k , vooral sedert de re ctificatiew erk en . D eze voorvallen h eb b e n reeds m e nigvuldige b ressen ten gevolge g eh a d . B ehalve d e aldus verw ekte schade door w atersn o o d b re n g t het sto p p en dezer b ressen bizo n d er hooge kosten m ed e. D it sto p p en vergt ten a n d e re ee n bizo n d ere te c h niek en de aa n w en d in g — m eestel in zeer slecht w eer — v an w e rk procédés m et dew elke, in ons lan d , een groot aa n tal aan n em ers m in d er vertrouw d zijn. A lzoo zin k stu k k en , k raag s tukken, rijspakw erk, betui- ningen, enz.
In d e n regel zijn alle p riv ate duikersluisjes op de D urm e o u d en bouw vallig of ten m in ste co n stru ctief ab so lu u t onvoldoende, in h e t bi
zonder de fundeering. H e t zijn m eest allen vloeisluisjes in h o u t, op staal g efu n d eerd en n iet b e sta n d no ch tegen onderlo o p sh eid , n och tegen doorloopsheid. D e o n d erg ro n d d er D urm e en de zaat der dijken zelf is v an zeer h etero g en e sam en stellin g en ook zeer slecht ; tu rf en loopzand kom en er n o rm a a l in voor. D e fu n d eerin g eischt d us een bizondere studie en v e rg t: a) een fu n d eerin g op p a le n ; b) ee n volle
dige om ku ip in g . Z elfs sluizen volledig in g e w ap en d b eto n m a a r m et alleen e e n d a m w a n d a a n h e t op- en a fw a a rtsc h hoofd zijn onvo ld o en d e gebleken ; een volledig g esloten d am k u ip is noodzakelijk. H e t type duikersluisje d at h e t sn e lst b o u w t en ook h e t g o edkoopst u itv alt is voorgesteld in fig. 17. H e t slu islich aam b e sta a t uit op v o o rh a n d ge
m a a k te beto n b u izen , m e e sta l in d en h an d e l te krijgen, en vergt dus geen bekistin g ais bij e e n g eb e to n n e erd e n sluiskoker. H e t volum e noodige b eton is ook gevoelig m in d er. D e b ro n b e m a lin g e n in d en im m er w a terrijk en b o u w p u t d u re n ook veel m in d er lang.
— 696 —
A B
F i g . 17
D e d i j k e n d e r D u r m e w a r e n t o t in 1 9 3 5 - 1 9 3 6 in e r b a r m e l i j k e n t o e s t a n d . D o o r d e r e g e l m a t i g e o v e r l o o p e e n e r z i j d s e n d e s n e l l e l o k a l e u i t s c h u r i n g e n v a n h e t b e d a n d e r z i j d s v e r g e n z ij e e n g e s t a d i g e c o n t r o l e e n p r a c t i s c h a a n h o u d e n d e v e r s t e r - k i n g s w e r k e n . H e t v e r s t e r k e n d e r d i j k e n b e s t a a t in h e t a a n l e g g e n v a n z a c h t e r e t a l u d h e l l i n g e n , s p e c i a a l a a n d e l a n d z i j d e , u i t t e e n v e r s t e r k i n g e n k a n t r i v i e r e n h e t v e r s t e v i g e n d e r t a l u d o p p e r v l a k k e n . O p d e D u r m e k a n m e n v o o r d e t e e n v e r s t e r k i n g e n m o e i l i j k s t e e n m a t e r i a l e n a i s b r e u k s t e e n e n , e n z . g e b r u i k e n g e z i e n d e s l a p h e i d v a n d e n b o d e m . O m d a t b e s c h o e i i n g e n ( h o u t e n d a m w a n d e n ) t e k o s t e l i j k z o u d e n z i j n w o r d e n r e g e l m a t i g v e r s t e r k i n g e n d o o r z i n k s t u k k e n , r i j s p a k w e r k , r i j s b e s l a g , e n z . t o e g e p a s t .
E r zij hier nog op gew ezen dat m eerd ere m alen opgem erkt w e rd d at d ijk en in zak ten n iet op het oogenblik v an d en hoogsten w a te rsta n d m a a r w el een ig en tijd n a d ie n ais h et peil reed s eenigzins g ezak t w as.
D a t is dus op h e t oo g en b lik d a t de stroom richting van de w a te rd ee ltjes in het d ijk lich a am zich in d en om g ek eerd en zin v an tevoren rich tten m .a .w . bij het v e rb re k e n v an het eerste ev en w ich t en de o vergang n a a r een nog n iet b e s ta a n d n ieu w inw endig evenw icht. D e k ern v a n deze tijrivierdijken v ereisch t dus speciale a a n d a c h t.
S e d e r t 1 9 3 4 w e r d e n , b u i t e n d e p o t p o l d e r s , o p h e t v a k H a m m e - L o k e r e n 2 4 n i e u w e d u i k e r s l u i s j e s g e b o u w d , w a a r v a n 12 s e d e r t 1 9 4 0 .
H e t z i j n a l l e n s l u i s j e s v a n g e w a p e n d b e t o n m e t p a a l f u n d e e r i n g , i n k u i p i n g e n t w e e a f s l u i t m i d d e l e n : e e n a u t o m a t i s c h e k l e p k a n t r i v i e r e n e e n s c h u i f b e w o g e n d o o r e e n w i n d w e r k . In d e n h u i d i g e n s t a n d v a n z a k e n is h e t z e k e r d a t e e n t e r m i j n v a n o n g e v e e r t w e e n o r m a l e j a r e n z o u v o l s t a a n o m h e t v a k H a m m e - L o k e r e n v o l l e d i g v a n n i e u w e s l u i z e n te v o o r z i e n . D i t v a k is i n d e r d a a d h e t g e v a a r l i j k e v a k v o o r b r e s s e n b i j u i t n e m e n d h e i d .
B e h a l v e d e n i e u w e d i j k e n , o n t s t a a n d o o r d e r e c t i f i c a t i e w e r k e n , is e r s e d e r t 1 9 3 7 j a a r l i j k s a a n d i j k v e r s t e r k i n g e n g e d a a n g e w o r d e n . E e n s d e h i e r n a t e b e s c h r i j v e n p o t p o l d e r s v o l l e d i g a f g e w e r k t z a l e r o p h e t v o o r n o e m d e v a k a l l e e n n o g h i e r e n d a a r e e n k l e i n s t u k d i j k g e d e e l t e t e b e w e r k e n z i j n , n a m e l i j k t u s s c h e n d e p o t p o l d e r s in. D e r i n g d i j k e n v a n d e p o t p o l d e r s s p e l e n a n d e r s o m d e r o l v a n e e n t w e e d e b e s c h u t t i n g b i j g e b e u r l i j k e b r e s s e n in d e d i j k e n d e r p o t p o l d e r s : zij h e b b e n r e e d s m e e r d e r e m a l e n d e z e b e l a n g r i j k e f u n c t i e v e r v u l d . S i g n a l e e r e n w e t e n s l o t t e n o g h e t o n t w e r p v a n e e n b i n n e n d i j k t e W a a s m u n s t e r ( fi g . 2 ) d i e e e n t w e e l e d i g d o e i h e e f t :
a) b e s c h u t t i n g v a n W a a s m u n s t e r t e g e n o v e r s t r o o m i n g e n v a n a f w a r t s ;
b ) d e k r u i n v a n d e z e z e e r b r e e d e n b i n n e n d i j k z o u e e n o m l e i d i n g z i j n r o n d d e z e g e m e e n t e v a n d e b a a n W a a s m u n s t e r - S i n t - N i k l a a s .
B. — De n a t u u r l i j k e o v e r s t r o o m i n g e n .
H e t zijn deze die voo rtk o m en van d e n overloop d er storm tijw aters over de dijken, de k a a im u re n en an d e re riv ierb o o rd en . E r is d us g e b le k en dat, bij storm vloeden, deze o verstroom ingen over d e d ijk en n o o d zakelijk zijn w il m en n iet nog veel hoogere h o o g w a te rstan d en v e r
w ekken.
H e t doei d er ov erstro o m in g sw eren d e w e rk en is ais volgt te form u- leeren :
a) het b esch erm en d e r stad L o k e re n ;
b) het opheffen d er w illek eu rig e overstroom ingen over de d ijk en te lan d e door het a a n le g g en v an ee n disco n tin u en in gedijkt w in terb ed o nder de vorm v a n p o tp o ld ers ;
e) het g eb ru ik m a k e n v a n h e t a a n le g g en v an deze potpo ld ers om dezes bergingsvolum es en o v ersto rtin g sk arak teristiek en zoodanig te k iezen d a t zij m et ee n m ax im u m re n d e m e n t b eh a lv e de no rm ale ook nog sup p lem en taire v olum es storm v lo ed w aters aa n d e rivier ontn em en , ten ein d e de sto rm tijw a te rstan d en neer te d rukken.
Z o o als reeds gezegd is d e aaragenom en oplossing een g em en g d e : n am elijk indijken ter p la a tse v an de b e b o u w d e ce n tra en potpolders te lande. A lzoo is L okeren inged ijk t g ew o rd en . D e v o o rw a ard e n on d er b) e n e) h eb b e n aa n le id in g g egeven tot h et aan leg g en van potp o ld ers tu ssch en H a m m e spoorb ru g en L o keren. H e t is ook w el v a n b elan g e r nog op te w ijzen d a t n ie t alleen L o k eren m a a r ook W a a sm u n ste r ais b eb o u w d centrum a a n h e t g ev a ar v an overstroom ing bloot sta a t : alzoo b .v .b . w as dit h et geval bij de storm tij v a n A p ril 1943 alhoew el deze feitelijk in de ru b rie k d e r ac cid en tee le o verstroom ingen m o et o n d er
g eb rach t w orden.
1. — D e indijking van Logeren.
In 1937 w erd de riv ier a ld a a r ing ed ijk t to t peil (6,00). Z o o als d a t blijk t u it de tab el I is d it w el n o o d zak elijk g eb lek en , in tegenstelling m et de u itslagen der p ro ev en zooals reed s eerd er gezegd. A n d e rso m d ie n t gezegd d at den ze er aa n g eza n d en to estan d der D urm e, die sedert 1935 n iet m eer g eb a g g erd w erd , a b n o rm a a l hoog het storm tijpeil ald a a r opg ed rev en heeft.
— 698 —
D e z e i n d i j k i n g s w e r k e n z i j n t w e e ë r l e i :
a) d e w e r k e n i n d e k o m d e r s t a d t u s s c h e n d e S p o o r b r u g g e n e n d e O u d e B r u g ;
b) d e w e r k e n b u i t e n d e k o m d e r s t a d , n l . a f w a a r t s d e O u d e B r u g o m d e b u i t e n w i j k e n d e r s t a d t e b e s c h e r m e n . O p w a a r t s d e S p o o r b r u g g e n l a g e n d e d i j k e n h o o g g e n o e g .
D e d i j k e n e n k a a i e n b i n n e n d e k o m l a g e n e e r t i j d s o p p e i l e n s c h o m m e l e n d e t u s s c h e n ( 5 , 4 3 ) e n ( 6 , 2 3 ) . D e d i j k e n m e t k r u i n o n d e r ( 6 , 0 0 ) e n m e t e e n o o k d e a a n p a s s i n g v a n h e t s t e d e l i j k r i o o l n e t w e r d d o o r d e S t a d u i t g e v o e r d m i t s e e n S t a a t s - t o e l a g e v a n 5 0 % . E i n d e 1 9 3 7 w a r e n d e z e w e r k e n v o l e i n d i g d .
B u i t e n d e k o m w e r d e n d e d i j k e n e v e n e e n s t o t ( 6 , 0 0 ) o p g e h o o g d . O p h e t h u i d i g o o g e n b l i k z o u h e t s t u k t u s s c h e n O u d e B r u g e n p o t p o l d e r V I I n o g d i e n e n h e r z i e n te w o r d e n d a a r d e d i j k e n i e t w a t s c h i j n e n g e z a k t t e z i j n e n m a a r ( 5 , 9 0 ) a i s k r u i n p e i l n i e t m e e r h a l e n . T e r z e l v e r t i j d w e r d e n o o k a l l e d i j k e n h e r s t e l d e n v e r s t e v i g d .
S e d e r t 1 9 3 7 b e s c h i k t L o k e r e n d u s o v e r e e n d e g e l i j k e i n d i j k i n g . D e m a x i m a s t o r m - t i j p e i l e n z o u d e n t e L o k e r e n , m e t d e m e d e w e r k i n g d e r a f w a a r t s g e l e g e n p o t p o l d e r s , n i m m e r m e e r d a n o n g e v e e r ( 5 , 7 5 ) à ( 5 , 8 0 ) m o g e n b e d r a g e n w il m e n n o g e e n i g e z e k e r h e i d o v e r h o u d e n .
2. -—: D e potp o ld ers.
T e ru g k e e re n d e tot d e tabel III k a n m en zien d at, volgens d e proeven, h et totale v olum e o verstortende w a te r tu ssch en H a m m e sp o o rb ru g en L okeren, voor het b esch o u w d e storm vloedtype 1930, b e d r a a g t:
V olgens p ro e f van kolom 2 : 4,09 m iljoen m 3.
V olgens p ro e f van kolom 3 : 5,55 m iljoen m '.
V olgens p ro e f v an kolom 4 : 4,74 m iljoen m 3.
M en k an zich nu voorstellen, ter w ille v an een m eerd ere verzekering door confro n tatie m e t de w erkelijkheid, e e n approxim atieve b erek en in g o p te zetten om h etzelfd e volum e te ra m e n w eg g aan d e v a n h e tg e e n te zien is bij sto rm tijen in de n a tu u r en dus o n afh an k elijk v an gelijk w elk lab o ra to riu m g e g ev en . E r zijn d aa rto e tw ee te volgen m ethodes m ogelijk.
a) Eerste m e th o d e .
H e t is ongev eer n atu u rg e tro u w te b ew eren d a t bij sto rm tijen als die v an 1930, 1936, e n a n d e re n o p w aarts d e spoorbrug te H a m m e tot L o keren, de d ijk en op de b eid e oevers overloopen bij u itzondering van c irc a 1 km . p e r oever. D it m a a k t dus een overloop over ongeveer 2 x 9 km . — 2 x 1 = 16 km . D e hoogte der overstortlaag schom m elt ongeveer tu ssch en 5 cm . en 15 c m ., d it la a tste cijfer zijnde n o o it gezien m a a r een v erm o ed en zeer uitzonderlijk m ax im u m m ax im o ru m . G e m id d eld e o v ersto rtd ik te is dus 10 cm . H e t overloopen d u u rt m ax im u m , in b eg re p en e e n k lein e zekerheidscoëfficient, 1 u. 40’ of 100 m in u te n (zie fig. 8 ). A is d eb ietsco ëfficien t w o rd t 0,364 a a n g en o m en , dit cijfer w o rd t hier v e rd e r v eran tw o o rd . D us is het o v erstortende d eb iet per sec. en per m . :
Q = r- h v/2 gh = 0,364 X 1,00 X 0,10 x s/2 x 9,81 x 0,10
= 0,05 m 3/s e c /l.m .
Dus in totaal : 0,05 m 3,/s e c ./I.m . x 6000 sec. x 16000 m . = 4 .8 0 0 .0 0 0 m \ Dit cijfer kom t dus vrij goed m et de proeven overeen. A is w e nu gaan in potpolders overstorten zal dit getal m oeten verhoogd w o rd e n daar het af te nem en vo lu m e w el een ietsje grooter zal zijn g ez ie n de overlaten ietw at lager zu llen liggen d an de b e sta a n d e d ijk k ru in en . E en ram ing v an ongeveer 6.000.000 m iljoen m 3 blijk t ons ruim aan d e zekere k an t te zijn gezien de origineele 4.800.000 m 3 reeds een zeer b re ed gerekend getal is.
b) T w e e d e m e th o d e .
E r w erd eertijds, vóór h e t b e sta a n der potpolders, b e p a a ld d a t het vloeddebiet bij een storm tijpeil v an (6,15) te H a m m e ongeveer 423 ms/se c . w as in het b e d der re ch ttrek k in g II tu ssch en H a m m e en W a asm u n ster. W il m en v a n a f dit oogenblik geen peilverhooging m eer hebben hoeft dit d ebiet tusschen H a m m e en L okeren aan de rivier onttrokken te w o rd en do o r zijdelingsche overstorting in potp o ld ers. H et totale voluum is dus voor d e n aan g en o m en d uur van 100 m in u te n :
423 m :i x 6000 sec. = 2.592.000 m 3.
D it getal m oet nu nog verhoogd w orden gezien de b ijk o m en d e a a n zuiging uit de S chelde op basis van het begrip van h et h y d ra u lisch rend em en t, reeds vroeger b esp ro k en . D e groote m oeilijkheid is n u d at deze verhooging ook g ro otendeels functie is v an de o v erstortdikte der nog te b e p a le n potpo ld ers (zie verder b eschrijving van h et overstortings- p ro c e s). E en vergelijking tu sschen de to talen v an de proeven d e r k o lom m en 1 en 2, 1 en 3 of 1 en 4 d er tab el I I I.toont d a t door de o v er
storting de storm vloed 2,11 à 2,32 m aal verm eerd ert. A n d e rso m d ien t gezegd d a t de a a n te leggen potpolders zooveel m ogelijk n aa r o p w a a rts zullen gekozen w o rd en , t.t.z . n aa r L o k eren toe, om ee n zoo hoog m o gelijk re n d e m e n t v an o verstorting te h eb b e n . N em en w e ais verhoo- gingscoëfficient 2,25 a a n w a t ons inziens zeer b re e d is. H e t totaal a f te nem en volum e zou d an zijn :
2.592.000 x 2,25 = 5.832.000 m 3.
D aarm ed e b esc h ik k e n w e ten slotte over en k ele q u an titatiev e g eg e
vens die w el n iet n a a r d en letter k u n n e n op g ev at w orden m aar een zeer gew en sch t en b e tro u w b a re basis verteg en w o o rd ig en . H et noodige to ta a l b ergingsvolum e d er potpolders w erd alzoo b e p a a ld m et tw ee oogm erken :
— 700 —
PST
Lengte overlaai 9IOh. ûem peil (5,67) Bergruimfe'4oo ooo ms Waterpeil (5,80) Peil maaiveld (ó.êo) Peil ringdyk(6.30)
Oppervlakte: 20 Ha f
P
Lengte overlaat. 1655-i Q e m .peli (5.66) Bergruimte. 817.ooo h 5 Waterpeil(4,90) Peil maaiveld (5.74) Peil ringdijk (5,80) Oppervlakte * 70 H a .
P
w
Lengte overlaat: 2 2oom. ûem .Peil (5,76) Bergruimtem.ZSZ.oooM3 W aterp eil(5.I7) Oppervlakte: 90 Ha
P 2M
Lengte overlaat : 78I m Bergruimte: 225.000 m5 Peil m aaiveld (5.90) Oppervlakte 1 2,5 ha
Gem.peil (5.615) W aterpeil (5,70) pei] -
---Lengte overlaat: I496m û e m .pel! ( 5 ,7 5 5 ) B ergruim te: 8 0 0 0 0 0 m’ W aterpeil (5.90) Peil m aaiveld (5.80) Peil r in g d ijk (6,50) Oppervlakte' 3 8 lia
P I
L e n g te overlaat: 1746 m. üem.peil (5,90) B e r g r u im te n gSo.ooOM3 W aterpeil(5.90) Peli maaiveld (4,20)
Oppervlakte - 7 0 tia
P K
L e n g te o v e rla a t. 1 0 3 0n ü e m .p e il(5.825) B e rg ru im te : 8 3 0 000 m s W aterpeil (6 o5) Peli m aa ive ld : (4,25)
Oppervlakte : 46 h a .
Lengte overlaat: 500m öermpei! (5,825) B ergruim te:6 8 o.oooM? W aterpeil ¡5,80) Van o n tw e rp en a an bou w a jg e z le n
Fig. I 8.
a) h et n o rm aa l over d e overstroom bare dijken loopende w a te r o p
— 702 —
N i e t t e g e n s t a a n d e d e n z e e r o n v o l l e d i g e n s t a n d v a n u i t v o e r i n g d e r p o t p o l d e r s i s d e t o e s t a n d t . o . v . o v e r s t r o o m i n g e n r e e d s z e e r v e e l v e r b e t e r d d o o r d a t n u o v e r d e n g r o o t s t e n a f s t a n d t u s s c h e n W a a s m u n s t e r e n L o k e r e n , a c h t e r d e h o o f d d i j k e n , r i n g d i j k e n l i g g e n d i e d u s b ij b r e s s e n in d e e e r s t e d i j k e n e e n t w e e d e v e r d e d i g i n g s g o r d e l v o r m e n . O p h e t o o g e n b l i k is v e r d e r o o k a l l e l a n d b o u w e x p l o i t a t i e in d e p o t p o l d e r - m e e r s c h e n m o g e l i j k .
. A lhoew el d it onder d e n dru k d er oorlogsgebeurtenissen ook zoo g e beu rd is, is h et toch aa n g ew e zen eerst rin g d ijk en sluisjes uit te v o eren en d a a rn a en k e l, één voor één, de overlaten. In d e rd aa d is h et b e p a le n van het peil v an d e n o v erla at het d elicaatste v ra ag stu k dezer o n tw e r
pen : van dit peil h a n g t d e heele w erking v an d en ,potpolder af en ook zijn re n d em en t of teru g slag op- en afw aarts op de sto rm tijp eiien . Iedere p o tp o ld ero v e rlaat die nieuw bijk o m t v e ra n d e rt het verloop den storm tijkrom m e. D eze v eran d erin g k an v o ldoende nau w k eu rig op de rivier n a g e g a a n w o rd e n en geeft een re ch tstreek sc h e en n atu u rlijk e aanw ijzing voor het p eil v a n d en v o lgenden overlaat. O ns inziens is in d erd a ad h et com plex d er verschillende invloeden der evenvele p o t
polders te ingew ik k eld o p d a t het m ogelijk zou zijn alle o v erla atp eiien op v o o rh an d en th eo re tisc h m et v oldoening te b ep a le n . In a c h t g e n o m en de co nstructie v an ee n dergelijken o v erlaat, zie fig. 19, zou h et
F i g . 19
ongem een d u u r zijn deze n a d e rh a n d te m o eten verhoogen of v erlagen.
In d en sta n d d e r D u rm e p o tp o ld e rs, w a a r m en afw aarts b eg o n n e n is, lijkt het ons dus aa n g ew e zen één voor één , en v an afw aarts n a a r o p w a arts, de versch illen d e ov erlaten te bo u w en : m en zou h u n p eil alzoo k u n n en b e p a le n m et e e n m ax im u m v an re ch tstreek sch e gegevens uit d e p ractijk. E r zij in d it v e rb a n d ten slotte de a a n d a c h t op gevestigd d a t deze gegevens, b e p a a ld op het h u id ig oogenblik, een n iet zeer
In d en sta n d d e r D u rm e p o tp o ld e rs, w a a r m en afw aarts b eg o n n e n is, lijkt het ons dus aa n g ew e zen één voor één , en v an afw aarts n a a r o p w a arts, de versch illen d e ov erlaten te bo u w en : m en zou h u n p eil alzoo k u n n en b e p a le n m et e e n m ax im u m v an re ch tstreek sch e gegevens uit d e p ractijk. E r zij in d it v e rb a n d ten slotte de a a n d a c h t op gevestigd d a t deze gegevens, b e p a a ld op het h u id ig oogenblik, een n iet zeer