P o t p o l d e r V I I te L o k e re n . Z i c h t o p r i n g d ij k in v o o r p la n , ln d e verte, d e D u r m e d i j k .
« P o tp o ld e r » V II à L o d e re n . D ig u e d e c e in tu r e à l’a v a n t-p la n . D ann le lo in ta in , la d ig u e d e la D u rm e .
Bres in P o t p o l d e r V I te L o k e r e n , A p r i l 1943, t e n g e v o lg e v a n d e in sto rtin g v a n e e n p r i v a a t slui sje. D e k e r n in z a k k e n is ju ist o p g e t r o k k e n . B rè c h e d a n s le « P o tp o ld e r » V I à L o fveren , a vril 1943, su ite à l’é c r o u le m e n t
d u n e é c lu s e tte p riv é e . L e n o y a u e n sacs v ie n t d 'ê tr e a c h e v é .
T I J D S C H R I F T D ER O P E N B A R E W E R K E N V A N BELGIË.
H et overstroom ingsvraagstuk der Durm e en d e P otp old ers.
Bres v an 7 A p r i l 1943 le T ie lr o d e . Z i c h t bij l a a g w a t e r . B rè c h e d u 7 avril 1943 à T ie lro d e .
V u e à m a ré e hasse.
D e B r e s v a n T i e l r o d e (1943) g e s to p t m e t z a k k e n . D e b e k l e e d i n g e n t a l u d s m o e t e n n o g v e r w e z e n l i j k t w o r d e n .
L a b rè c h e d e T ie lr o d e (1943) b o u c h é e à l ’a id e d e sacs.
L e r e v ê te m e n t e t les ta lu s d o iv e n t en co re ê tre e x é c u té s.
H et
Overstroomingsvraagstuk
van de
Durme en de Potpolders.
J. Q U IN T Y N ,
B u r g e r lijk b o u w k u n d i g in g e n i e u r , B u r g e r l i jk s c h e e p s b o u w k u n d i g in g e n i e u r . T i j d e l i j k i n g e n i e u r v a n B r u g g e n e n W e g e n .
(P laten V II en V III).
H O O F D S T U K I Inleiding.
1. — D e D urm e is ee n bijrivier v an de S chelde m et d ew elke ze in o pen v erb in d in g staat : zij is dus ook zooals de Z e e sc h e ld e e e n in g e
dijkte tijrivier. A a n h a a r o orsprong w ordt ze gevorm d door d en sa m e n loop te D a k n am v an de dus eveneens a a n tij o n d erw o rp en riv ieren : M oervaart en Z u id le d e (zie fig. 1, pi. V II ).
D e D urm e is ee n w a terlo o p die eerst in de X IIIe eeu w een tijrivier is gew orden. Z ij b ehoort tot de zeer k arak teristiek e groep v an rivieren gelegen tu ssch en d en lin k ero ev er of n oordelijken oever der S chelde en de kust. D eze groep o m v at o.a. nog d e volgendè riv ieren of b eter ri
viertjes : O u d e Y zer, Z w ijn , B raeck m an , K aele, enz. H e t zijn dus alle practisch uitgestorven zooniet u itsterv en d e rivieren. E r is geen reden om aa n te n em en d a t de D urm e d a a r uitzo n d erin g op m aak t. In teg e n deel. H e t ligt in de orde d e r n atu u rlijk e evolutie d a t d e D urm e ais rivier bin n en enkele eeuw en h et lot h arer groep sg en o ten zal o n d erg aan , tenzij m en h a a r een g o ed b o v e n d e b ie t k a n g even w at n ie t tot de m o g elijk hed en behoort alth an s tegen w o o rd ig niet, zooals v erd er zal u iteengezet w o rd e n .
— óbb —
H e t in d rin g e n v an de tijgolf in een w aterlo o p m et g erin g boven- d ebiet, zooals d e D u rm e (zie v e r d e r ) , schept in d e rd a a d en in d e n regel im m er een w e in ig voordeeligen to estan d . Ingevolge is het v erh o o g en v an het b o v e n d e b ie t op een riv ier ais de D u rm e, w a a r dit d e b ie t te klein is, v an u itzo n d erlijk belan g , ja een kw estie v an leven o i dood.
H e t zou ons te ver voeren hier in d etail d e o n tw ikkelingsgeschiedenis d er D urm e w e e r te geven. In ee n b u iten g ew o o n interessante en op vaste w e te n sch ap p e lijk e — geologische, h istorische en to p o n y m isc h e — g ro n d en g eb o u w d e stu d ie heeft d e n H . Inspecteur G e n eraa l v a n B rug
g en en W e g e n H a e n e c o u r de v orm ing en ontw ik k elin g v an h e t Z ee- sch e ld e b ek k en vroeger alreeds u iteengezet in de « A n n a le s d e s T r a vaux P u blics d e B elgique », 1927, b o e k d e elen 2, 3 en 4. V a tte n wij, w eg g aan d e v a n v o ornoem de studie, b o n d ig het bizon d erste t.o .v . de D urm e sam en ais volgt, w at d en lezer zeer gem ak k elijk k an volgen op een k aa rt, b est een stafk a art.
D e z o n e w a a r v a n d e n o o r d e l i j k e g r e n s o n g e v e e r g e g e v e n w o r d t d o o r d e li jn L o k e r e n , T e m s c h e , R u p e l m o n d e , R u m s t e n d e z u i d e l i j k e g r e n s d o o r d e b e n a d e r e n d e li j n G e n t - D e n d e r m o n d e , l i g t in e e n w e i n i g d i e p e d e p r e s s i e d i e z e e r w a a r s c h i j n l i j k d e b e d d i n g g e w e e s t is v a n e e n o u d e n a r m v a n e e n w a t e r l o o p d a t e e r e n d e v a n v ó ó r h e t e i n d e v a n h e t q u a t e r n a i r e t i j d p e r k . A a n d e n v o e t v a n d e z e n o o r d e l i j k e g r e n s - h e l l i n g l o o p e n v a n O o s t n a a r W e s t e e r s t d e D u r m e e n v e r d e r o p ( m e e r n a a r a f w a a r t s ) d e D u r m e e n d e D e n d e r t e s a m e n . N o g v e r d e r s t r o o m d e d e R u p e l m a a r in t e g e n o v e r g e s t e l d e r i c h t i n g . A a n h u n s a m e n l o o p g r a a i d e n d e v o o r n o e m d e r i v i e r e n e e n s m a l l e n g a n g in d e B o o m s c h e k l e i f o r m a t i e l a n g s w a a r z e t e n s l o t t e , v ó ó r A n t w e r p e n , u i t m o n d d e n in e e n g r o o t e d e p r e s s i e b e s t a a n d e u i t l a g e n v a n p l e i s t o c e n e f o r m a t i e o v e r d e k t m e t s e d i m e n t a i r e a f z e t t i n g e n s t a m m e n d e v a n d e z e e d i e k o r t d a a r v o o r g e h e e l N o o r d - V l a a n d e r e n e n e e n g e d e e l t e d e r p r o v i n c i e A n t w e r p e n o v e r d e k t e . I n d e z e d e p r e s s i e s c h u u r d e n v o o r n o e m d e r i v i e r e n h u n w e g »*%it n a a r h e t N o o r d e n . I n d e z e l f d e p e r i o d e t r a c h t t e n d e w a t e r s d e r B o v e n s c h e l d e , d i e G e n t b e s p o e l e n , e e n u i t w e g n a a r h e t N o o r d e n t e z o e k e n e v e n a l s d r i e v a n z i j n b i j r i v i e r e n , n l. d e d r i e M e u l e b e e k e n . E v e n w e l z o n d e r d a a r i n t e g e l u k k e n . A l z o o n a m t e n s l o t t e d e B o v e n s c h e l d e z i j n w e n d i n g i n d e r i c h t i n g D e n d e r m o n d e , o n d e r w e g d e d r i e v o o r n o e m d e M e u l e b e e k e n m e d e v o e r e n d . D a a r m e e m a a k t e d u s d e S c h e l d e g e b r u i k v a n d e v o o r n o e m d e o n d i e p e d e p r e s s i e in d e r i c h t i n g G e n t - D e n d e r m o n d e d i e v o o r h a a r e e n v a n n a t u r e v o o i d e h a n d l i g g e n d e b e d d i n g w a s . D e t h a n s g e n o e m d e Z e e s c h e l d e ( v a n a f G e n t b r u g g e ) is d u s v a n j o n g e r e n d a t u m a i s d e D u r m e , D e n d e r e n R u p e l ,
A i s o p v o l g e n t l i j k e u i t m o n d i n g e n v a n d e a l d u s o n t s t a n e S c h e l d e ( S c h e l d e in d e b e t e e k e n i s v a n h e t a l g e m e e n v e r l o o p z i j n e r b e d d i n g ) z i j n t e n o e m e n :
1 ) in d e M a a s ( v o l g e n s d e g e t u i g e n i s v a n J . C a e s a r , 5 0 j a a r v o o r J . C . ) d i e t o e n d e r t i j d e e n m e e r w e s t e l i j k e m o n d i n g h a d ;
2 ) v e r v o l g e n s z e e r w a a r s c h i j n l i j k d e t h a n s g e n o e m d e O o s t e l i j k e S c h e l d e ( v o l g e n s cle g e t u i g e n i s v a n P l i n i u s , 1sto e e u w , h a d d e S c h e l d e in z i j n t i j d K a a r e i g e n m o n d i n g in d e z e e ) ;
3 ) d e h u i d i g e W e s t e l i j k e S c h e l d e d i e z i j n d e f i n i t i e v e b e d d i n g u i t e i n d e l i j k v e r w e z e n l i j k t e in d e X I I I o e e u w . D i t g e b e u r e n b e z e g e l d e d e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i j n e n is a a n d e n o o r s p r o n g v a n e e n i m m e r t o e n e m e n d e i n l o o p v a n h e t g e t i j d e in d e S c h e l d e e n d u s d e n o o r s p r o n g v a n d e D u r m e a i s t i j r i v i e r .
V e r m e l d e n w e t e n s l o t t e n o g d a t d e D u r m e e e r t i j d s — v ó ó r d e X I I I e e e u w ---- e e r s t t e T e m s c h e in d e S c h e l d e u i t m o n d d e ( z i e fig. 2, p i . V I I ) .
T u s s c h e n T i e l r o d e ( o p d e D u r m e ) e n d e p l a a t s B r i e l ( o p d e S c h e l d e ) h e e f t d e h u i d i g e S c h e l d e d u s h e t b e d d e r D u r m e o v e r d i t v a k i n g e n o m e n . A l z o o k w a m d e p l a a t s g e n o e m d d e W e e r t v a n d e l i n k e r - o p d e n r e c h t e r o e v e r d e r S c h e l d e te l i g g e n .
W ij vestigen nog de a a n d a c h t op het feit d a t de streek ten n o o rd e n van de S chelde bizo n d er a a n v erzakkingen o n d erhevig is. S ignaliseeren we alzoo (zie d a a rv o o r n o g d e voornoem de studie v an d en H . In sp e c teur G en eraal H a en ec o u r) d a t de inzakkingen a a n de uitm onding d er D urm e sedert de X III“ eeu w ± 1,50 m . b ed rag en t.o .v . het niv eau d er N oordzee. A lzoo is het p ra k tisch zeker d a t d e in zak k in g en der v erk en - punten in g an sch die streek verschillen vertoonen. D e o p m etin g en en de d a a ru it vo o rtv lo eien d e teek e n in g en zooals profielen, de re su lta te n van w iskundige b ew erk in g en en bijgevolg ook de re su ltate n v a n la b o ratorium proeven zullen d a a rd o o r zeer w a arsch ijn lijk vervorm d zijn en dienen d us m et veel om zicht g eïn terp reteerd te w orden. In al h etg ee n hierna volgt d ien t d a a r im m er a a n g e d a c h t : al d e vooruitgezette cijfers en p eilhoogten d ien en d us eerder q u alitatief d a n q u an titatief en ais m aatstav e n v an g rootte-orde b esch o u w d te w orden. D a a r de v o o rk o m ende cijfers e n cotas zich in d en regel b ep e rk en over ee n zeer k o rte periode v a n 10 à 15 jaren en e e n en k ele m aal over 30 à 50 jaren is d a t wel aa n n em elijk cijfe rm ateriaa l om er b esc h o u w in g en of o n d erzo ek in gen op te steu n en e n som m ige b eslu iten uit te trekken.
2. — D e D urm e o n d ersch eid t zich door tw ee bijzo n d erh ed en die h a a r regiem sterk b eïn v lo ed e n en h a a r e e n uitzonderlijk k a ra k te r geven, nam elijk :
a) u itm o n d in g in ee n p u n t d er S chelde w a a r d e dw arssecties v an deze stroom b elan g rijk g ro o ter zijn d a n deze d e r D u rm e en w a a r de g e m id delde tijsch o m m elin g m eer d a n 4 m . b e d ra a g t;
b) o n b e d u id e n d b o v e n d e b ie t (± 2 m 3/se c . in W in te r en 0 à 1 m 3/sec.
in Z o m e r ) .
V o eg en wij er n o g a a n toe d a t h et b o v en v e rh an g op 30 c m /k m . b e paald w o rd t, w a t vrij sterk is.
De eerste k a ra k te ristie k w ijst er alreeds direkt op d a t d e D urm e zeer sterk d en invloed zal o n d e rg a a n v an gelijk w elk e re g im ev eran d erin g op de S chelde, in ’t b izo n d er d ez e der storm tijen. V o o ra l bij sterke N. W . wind w o rd t in d e N oordzee en dus ook in d e S chelde een u itzonderlijke vloeddebiet g estu w d d a t zich , b izo n d er scherp in de grillige D u rm e doet gevoelen en h a a r alzoo, ongew oon snel, h oogw aterpeilen doet
b ereik en die d re ig e n overstroom ingen en d ijk b reu k e n te v e rw ek k en w elke ten an d e re ook w el eens voorkom en. E n deze zijn hier b iz o n d e r schadelijk.
E r zij i n d e r d a a d b e m e r k t d a t d e b o o r d e n d e r D u r m e b e s t a a n u i t r i j k e m e e r - s e h e n e n u i t b e b o u w d e a k k e r s . D e z e l a a t s t e l i g g e n m e e s t a l m e e r l a n d w a a r t s d a n d e m e e r s c h e n d i e z i c h in f e i t e t o t h e e l e m a a l t e g e n d e d i j k e n u i t s t r e k k e n . I n h e t o p - w a a r t s c h e g e d e e l t e e n t e r w e e r s z i j d e n v a n d e D u r m e l i g t o o k n o g h e t s t a d j e L o k e r e n d a t bij e e n i g a b n o r m a a l h o o g w a t e r in d e D u r m e g e v a a r l i e p o n d e r w a t e r t e k o m e n e n z i c h a l s d a n o o k h e t l o o z e n v a n h a a r r i o l e n in d e z e r i v i e r a f g e s n e d e n , z a g .
D e tw eede k a ra k te ristie k w ijst onm id d ellijk op v elleïteiten d e r rivier tot sterke a a n z a n d in g gezien de sam en stellin g v an h et b ed v a n het Z e e sc h e ld e b e k k e n : z a n d en slib.
V ó ó r 1935 w a re n de dijken m eestal, b e h a lv e o v erstro o m b a ar — zooals nu nog — , in zeer slechten, zelfs p re c a ire n to estan d . D oor « over
stro o m b aar » w o rd t v ersta an d at d e dijken bij d e ab n o rm a le sto rm tijen laag genoeg zijn om h e t w ater te laten overstroom en alh o e w e l deze zelfde d ijken bij n o rm a a l hoog w a te r vo ld o en d e ho o g zijn o m allen overloop te w e ren . S ed ert, — en n iet in h et m in st b in st dezen oorlog — zijn alreed s een zeker g edeelte d ezer dijken versterkt g ew orden. Bij e e n storm tij w as h e t to en , zooals nu nog, dus p ra ctisc h zeker d at mclien de d ijken n iet op é é n of m e e r p laatse n d o o rb rak en , ze im m er overstroom d w e rd en en de o v erg elo o p en w aters vrijen teugel h a d d e n de b e le n d e n d e lan d erijen b la n k te ze tte n en ook, bij uitzo n d erin g d an , b e b o u w d e c e n tra ais L o k eren e n W a a sm u n ste r, b en e v en s nog fabriekjes e n h o f
sted en te lan d e o n d er w a te r te zetten. D oor d e h u id ig e o o rlogsom stan
d ig h ed en — g e b re k a a n m a te ria le n vooral — is h et o p v atte p ro g ram m a der uit te v o eren w e rk e n hetzij gerem d hetzij p artieel v e ra n d e rd g ew o r
den. V o o ral d a a rd o o r k o m t het d a t de steed s in p erm a n en tie dreig en d e o v erstro o m in g sto estan d h ed en te n d age nog n iet gew eerd is. In het bizo n d er door d e aa n w ez ig h e id in de d ijk lic h a m e n v an ta lrijk e ver
m olm de en b o u w v a llig e vloeisluisjes to eb eh o o ren d e a a n p riv a a t p e r
sonen, g em ee n ten of w a te rin g en . H u n a a n ta l v erm in d e rt ev e n w el van jaar tot ja a r en zo n d e r d e oorlog v/are d ezen laatsten stan d v a n zaken reeds u itg esch a k eld gew eest. E r zij hier in d e rd a a d bizo n d ere a a n d a c h t g eschonken a a n h et feit dat het o n d erlo o p en , bij storm tijen, v a n b e b o u w d e ce n tra la n g s d e D urm e b ijn a uitsluitelijk, voortkom t v a n dijk b reu k en of b re sse n d ie o p hun b e u rt voor 90 % te w ijten zijn a a n het begeven der v o o rn o e m d e onvoldoende vloeisluisjes. Im m ers bij gew one overstroom ing o ver de o verstroom bare d ijk en is h et volum e w a te r in d en regel nooit groot genoeg om m eer d an de re ch tstreek s aa n g ren -
zende m eersch en e n , hier en d a a r, een allee n sta an d e h ofstede te la n d e onder w a te r te zetten . H e t g ev a ar voor het stad je L o keren overstro o m d te w orden door h et stijgen v an het w a te r d er storm vloed b o v en d e k a a i
m u ren b le e f evenw el p e rm a n e n t en w a s in feite grooter ais er g e e n bressen zijn in de d ijk en afw aarts d e stad, w a t v an zelfsp rek en d is ! O m tren t ee n en a n d e r in v e rb a n d m et deze o verstroom ingen, zooals h u n frekw entie, hun g ro o tteo rd e, h u n sch a d e en z., geeft d e ta b e l I, h ie rn a ee n illustreerend b e e ld . D e tab el g aa t alleen v an 1939 a f tot 1945 en verm eldt d e d a a ro m tre n t tw ee belan g rijk ste m are g raa fp o sten : W a a s m unster e n L okeren. H e t v a k H a m m e sp o o rbrug-L okeren is in d e rd a a d veruit het v ak der o verstroom ingen bij u itn em en d h eid .
TABEL I.
H oogste w a te rsta n d e n 1939-1945.
Datum W aasm u n sterb ru g Lokeren-
Oude b rug O pm erkingen
*58. 3.39 (5,90) (5,63)
«
Geen scbade ; kru in u itsp o el in
1 18. 3.39 (5,82) (5,65)
gozi .
K ruin u itsp o elin g en en kleine doorbraak te Lokeren ; k le i
ne schade.
24. 4.39 (5,87) (5,69) K leine afzakkingen; geen scha
de.
! 27.11'39 (5,95) (5.70)
(5.70)
N iets te m elden.
; 28. 3.40 (6,00) Veel overloop ; geen schade.
K ruinuitspoelingen; geen sch a
de.
1.11.40 (5,95) 1
6.12.40 (6,00) t Veel overloop ; geen schade.
8.11.41 (5,85) (5,62) N iets te m elden.
22.11.41 (5,89) (5,65) K ruin u itsp o elin g en ; geen sclta-
7.12.41 (5,80) (5,59) N iets te m elden.
8. 4.43 (6.09) (5,72) Vele bressen, groote schade.
21.11.44 (5,70) (5,60) 2 groote bressen teZ ele; groote
schade aldaar.
19. 1.45
1 ...
(5,98) (5,60) N iets te m elden.
De fig. 3, pi. V II I, geeft e e n p la tte g ro n d der D u rm e w a a ro p de th a n s b e sta a n d e k ru in h o o g ten v an w inter- en zo m erdijken aa n g eg ev en zijn.
N evens deze fig. 3 zijn e n k e le w a te rstan d h o o g ten , voor ied er m arc g raa f- p o st, van storm tijen tu ssc h e n 1930-1944 aa n g e g e v e n . D it geeft m etee n e e n idee v an d e overstro o m in g sm o g elijk h ed en over de d ijken.
3. — D e D u rm e is ook, a is b e v a a rb a re rivier, e e n sch e ep v aa rtw eg , ev e n als zijn o p w a a rtsc h e v e rta k k in g en : d e M o erv aart en th eo retisch d e Z u id !ed e . O p h e t o p w a a rtsc h e u itein d e v a n de M o erv aart b ev in d t zich d e sluis van R o o d e n h u iz e d ie d e schepen toelaat h e t k a n a a l v an T e r-
— 670 —
neuzen aa n te d o e n en om gekeerd. D e Z u id le d e speelt th an s ais sc h e e p v aartw eg een o n b e d u id e n d e rol en w ordt p ra ctisc h n iet m eer b e v a ren .
A i s c e n t r a v a n h a n d e l d o o r s c h e e p v a a r t v e r k e e r z i j n l a n g s d e D u r m e in h s t b i z o n d e r h e t t e x t i e l c e n t r u m H a m m e , v e r d e r h e t i n d u s t r i e e l c e n t r u m L o k e r e n e n t u s - s c h e n d e z e b e i d e s t a d j e s is n o g e e n t e x t i e l f a b r i e k t e W a a s m u n s t e r , d i e o o k o v e r e e n l o s k a a i b e s c h i k t , t e v e r m e l d e n . D e n o o r d e l i j k e o e v e r v a n d e M o e r v a a r t is, n a a r v e r h o u d i n g , o o k n a u w b e t r o k k e n i n h e t b e s t a a n v a n e e n c o m m e r c i e e l e n w a t e r w e g a l d a a r , g e z i e n d e t e g e n w o o r d i g h e i d v a n e n k e l e s c h e e p s w e r v e n , e e n s u i k e r f a b r i e k , b o u w s t o f f e n h a n d e l , e n z . D e v a a r t v a n S t e k e n e — e e n k u n s t m a t i g e a r m v a n d e M o e r v a a r t — b e h o o r t e c o n o m i s c h t o t d e b e l a n g e n s f e e r v a n d e M o e r v a a r t .
A lle e n reed s d e b o v en v ern o em d e b e la n g e n e n h et in d en b eg in n e verm elde v e rw a a rlo o sb a a r kleine b o v en d e b ie t v an D urm e en M o erv aart vereischte ten a lle n tijd e en vereischt nu nog d at, om een aa n n e m e lijk e n w aterw eg te b e h o u d e n , b izondere a a n d a c h t en in sp an n in g g esc h o n k en w o rd t aa n alle v erb eterin g sw e rk en die het hyd rau lisch v erm o g en der rivier v ergrooten. D it is im m er ee n zw are opgave gew eest e n nu nog niet m in d er z w a a r d a n vroeger, zooals h ie rn a zal b lijken. B enevens het o v erstro o m in g sv raag stu k b e sta a t er dus op d e D urm e n o g een sch e ep v aa rtp rö b leem (of v erzandingsprobleem ) d a t al even o u d is ais h et eerste v ra a g stu k . D it sch e ep v aa rtp rö b leem heeft een b elan g rijk e invloed op de overstroom ingskw estie en d aa ro m is h et w el g e p a st nog eens h et b izo n d erste d ez er sch e ep v aartk w estie u iteen te ze tten en h a a r invloed op de o verstroom ingen te om schrijven. V a n h y d ra u lisch s ta n d p u n t bezien h o u d e n b e id e kw esties zóó n a u w e n intiem v e rb a n d m et e lk a a r d a t ze m a a r é é n enkel en hetzelfde p robleem vorm en.
V o o raleer to t die sch e ep v aartk w estie over te g a a n is h et evenw el v an p rim o rd iaa l b e la n g te om schrijven w a t h ier door d e v erb eterin g van h et h y d ra u lisc h v erm ogen b ed o e ld w o rd t, zooveel te m eer d a t deze u itd ru k k in g , h ie r to eg ep a st, n iet h ee le m aal strookt m et de k lassieke in terp re tatie e r van.
4. — D e v lo ed stro o m eener tijrivier voert zan d en slib m ed e d at zich bizonderlijk b ij v lo ed k en te rin g g a a t afzetten in g an sc h h e t b ed : eerst h et z a n d en verv o lg en s het slib. D a a rn a tree d t de ebstroom in w elke in ee n n o rm ale tijriv ie r — m e t e e n v o ld o en d e b o v en d e b ie t — over het alg em een b e la n g rijk e r is d an de vloedstroom (bij zijn a a n v a n g in ’t b i
zonder) . T ro u w e n s d o o r de tu ssch en k o m st v a n h et b o v e n d e b ie t is n o rm a a l de e b a fv o e r grooter d a n d en vloedtoevoer. H e t verschijnsel eb is d u s in ten ser d a n h e t verschijnsel v loed. U itg ed ru k t in functie v an h et eb d e b ie t e n h e t k w a d ra a t d e r eb sn e lh e id k o m t dit d us n ee r op te zeggen d at h e t u itsc h u re n d v erm ogen grooter is d a n h et m ateria le n - afzetten d v erm o g e n v a n den vloed. H e t is d ie grootte v a n b e n e d e n -
afvoer of ebafv o er d ie dg m a a tsta f is v an w a t m en o v ereen g e k o m e n is te n o em en : het h y d ra u lisch verm ogen. H e t sp reek t vanzelf d a t een grootere toevoer v an v lo ed ook ee n grootere ebafv o er zal m e d e b re n g e n . V a n w a a r d e klassieke regel d a t h et b ev o rd ere n v an d e n v loedtoevoer of v an de v o o rtp lan tin g d e r tijgolf, — b .v .b . do o r h e t w e g n em en v an hindernissen in het b ed , rectificaties, enz. — h et h y d ra u lisch v erm o g en zal vergrooten en m eteen de rivier v erb etere n . D a t alles geldt voor een norm ale rivier, of nog voor een rivier in zijn vorm in g sstad iu m of ook nog voor een no rm ale rivier die ongeveer in even w ich t is.
M aar de D urm e is nu e e n m a a l geen no rm ale tijrivier w at voo rtk o m t van h a a r v e rw aarlo o sb a ar k leine b o v en d e b ie t. R ectificaties v an het bed zullen w el m eer v lo ed m a a r ook m eer afzettin g sjn aterialen m e d e brengen. E b afv o er e n v loedafvoer (het b o v e n d e b ie t b lijvende zooals voorheen v e rw aarlo o sb a ar klein) b eh o u d e n d e h u n zelfde re la tie v e grootte-orde ais voorheen zal het u itsch u ren d v erm ogen over d e g an sc h e lengte v an de rivier er w ein ig m ee g e b a a t zijn. M aar, en d a t is hier van essentieel belan g , h e t processus van aa n z a n d in g en u itsch u rin g zal in functie v an de lengte d er rivier niet m eer hetzelfde zijn. In d e rd a a d gebeuren er rectificaties in het b ed , b .v .b . in h et v a k : m o n d in g - Lokeren, zoo zal de getijdegrens zekerlijk n a a r o p w a arts verschoven w orden. Z o o als reeds gezegd zal h et volum e aa n z a n d in g over h et g eh eel relatief hetzelfde blijven m a a r n u m e t d a t verschil d at ze m eer o p w a a rts Lokeren en m in d er a fw aarts L o k eren zal v o orkom en verm its in het vak L o k eren -m o n d in g voor ee n grootere eb afv o er (voortkom ende v an een grootere vloedtoevoer) terzelfdertijd de d u u r v a n de eb zal v er
m inderd zijn en de du u r v a n de vloed zal v erm e erd e rd zijn. D e v e rm in dering v an de e b d u u r m e t grooter ebafv o er im p liceert hoogere eb w a- terstroom snelheid. C onclusie : d e u itsch u rin g op het v ak L o k eren -m o n ding is v erb eterd . D eze rectificaties v erw ezenlijken d us m aar een g e
deeltelijke oplossing m a a r die in d it geval w el interessan t is omdat:
nu precies h et v ak m o n d in g -L o k eren b elan g rijk is voor de sch e ep v aart.
Deze w erk en zijn dus w e l aa n g e d u id ais m e n a a n n e e m t dat m en het vak o p w a arts L o keren d a a ra a n m a g offeren, b in n e n b e p a a ld e p erk en natuurlijk. In feite k o m t m e n tot d e slotsom d a t de D urm e te b e sc h o u wen is ais ee n groote, b ijn a levenlooze d a a r debietlooze arm v an de Schelde. D e rectificaties er op uitgevoerd zo u d e n d us aan zien k u n n e n w orden ais niets an d ers d a n m id d elen om in dezen arm v o ldoende water te stu w en om de sch e e p v a a rt g a a n d e te h o u d en . A lzoo voorloopig tot L okeren. H e t is ten slotte deze k u n stm atig e a d e m h a lin g d ie wij hooger h et vergrooten v an het h y d ra u lisch verm o g en g en o em d h e b b e n . Een w erkelijk go ed in zich t in h e t n o g al ingew ik k eld verschijnsel der
— 672 —
aa n z a n d in g e n of aan slijk in g en zal m a a r ee rst k u n n en v erk reg e n w or
d e n op d e d a g m e n e r zal toe o v erg aan op d e heele lengte d e r rivier o nderzoekingen te do en n a a r de sam en stellin g van h et riv ierw ater, nl.
su sp en sieg e h alte, d en siteit, enz.
H O O F D S T U K II
Sch eep vaart- en overstroom in gsk w estie.
Î . — E r w o rd t b e w e e rd d a t vóór 1914 en zelfs tot in 1922 sch ep en v an 3 à 400 to n n o rm a a l tot L o k eren v a a rd e n . S om m igen m een e n evenw el d a t d e z e to n n e m a a t o verdreven hoog g eraam d is en officieele cijfers geven in d e rd a a d d e volgende g e g e v e n s: in 1913 b e d ro e g de sch e ep v aa rt te H a m m e 1500 aa n le g g e n d e sch ep en m e t 100.000 ton goed eren , te L o k e re n 1000 aan leg g en d e sch e p en m et 55.000 to n goe d eren ; in 1930 w a re n d e cijfers voor H a m m e : 1600 sch e p en m et 115.000 t., v o o r ‘ L o k eren : 570 sc h e p e n m et 32.000 t. D e g em id d eld e n uttige to n n ag e voor L o k eren is d us 55 ton, zoow el voor het ja a r 1913 ais voor het ja a r 1930. D it n eem t n atu u rlijk n iet w eg d a t e r vroeger sch ep en v an g ro o tere to n n em aa t to t L o keren k o n d en v aren ais d a t dit het geval w a s n a 1921. D oor d e in ten siev ere verzan d in g der riv ier en in gevoelige m a te ook door de v e ra n d e rin g e n v an d e n econom ische to estan d n a 1921 k w a m e n stilaan e n in d en regel g een sc h e p e n m eer to t L o k eren m e t m eer d a n 70 à 80 t. k o o p w a a r m ax im u m . E e n feit is d a t de sc h e e p v a a rt tijd e lijk veel m oeilijker w e rd w a t eco n o m isc h zijn teru g slag m o et h e b b e n op L o k eren . T u ssc h e n 1930 en 1940 w a s de to estan d eenigzins v e rb eterd d a n k zij intensieve v erbeterings- e n b a g gerw erken.
O p h e t h u i d i g o o g e n b l i k n a v i j f j a r e n o o r l o g , is d e t o e s t a n d t . o . v . d e s c h e e p v a a r t t o t L o k e r e n i n z o o v e r r e v e r e r g e r d d a t h e t v a r e n m e t s c h e p e n v a n k l e i n e t o n n e m a a t e r n s t i g b e d r e i g d is e n d e a a n b l i k v a n d e r i v ie r , b i j l a a g w a t e r , n o g j u i s t a a n e e n g r o o t e b e e k d o e t d e n k e n . D i t in h e t b i z o n d e r o p w a a r t s W a a s m u n s t e r v a n w a a r a f d e v e r z a n d i n g e n i m m e r g r o o t z i j n g e w e e s t . I n d e z e l a a t s t e o o r l o g s j a r e n z i j n i n d e r d a a d p r a c t i s c h g e e n b a g g e r w e r k e n , a l h o e w e l d e z e v a n S t a a t s w e g e a a n b e s t e e d e n t o e g e z e g d w a r e n , k u n n e n u i t g e v o e r d w o r d e n d o o r h e t g e b r e k a a n h e t r e l a t i e f h o o g q u a n t u m k o l e n o f a n d e r e b r a n d s t o f f e n d i e d e r g e l i j k e w e r k e n v e r e i s c h e n .
2. — H e t is te v erw ach te n d a t d e D urm e, gezien h a re h y d rau lisch e k arak teristiek en , b izo n d er aa n het eu v el v an v erzan d in g m o et onderh ev ig zijn. D it nu re e d s m eer d a n h o n d e rd jaar o u d e en ac u te verzandings- verschijnsel v in d t zijn oorzaak in h e t geb rek aa n b o v en d e b ie t. D it ge
brek is vooral v e rsc h e rp t door h e t g raven, in 1827, van h e t k an a al
G e n t-T e rn e u z e n w a t ee n aan zien lijk deel v an h et stroom gebied d e r D u rm e heeft afg esn ed e n . S ed ertd ien h eb b e n re ed s g eneraties van in g e n ie u rs e n a n d e re b e la n g h e b b e n d e n ja a r n a ja a r alles g e d a a n w a t m o gelijk is om deze rivier ais sch e ep v aa rtw eg in h et leven te h o u d e n . In 1886 steld e h et k am erlid D e B aedts a a n h et R ijk zelfs voor de D urm e h a a r vroeger b ekken terug te geven door d e w aters v an de K a le en d e L ieve, bij m id d el v an ee n sip h o n d u ik er o n d er het k a n a a l G e n t- T ern eu ze n , v ia d e M o erv aart, terug n a a r d e D u rm e te leiden. H et R ijk g in g d a a r n iet op in e n hoopte door h et spuien v an w ater uit het K a n a a l do o r de sluis v a n R o o d en h u ize de D u rm e b e d d in g in stan d te h o u d e n . D it schijnt to en d ertijd voldoening te h e b b e n gegeven m a a r w el n iet voor lang w a n t in d e jare n 1890-1895 w erd door d e toenm alige h o o fd ingenieur d irec teu r T ro o st v an de Z ee sc h e ld e de kw estie in alle d e ta ils teru g ter stu d ie g en o m en .
H o e ook, d e rivier b leef t.o .v . der sch e ep v aa rt juist genoeg v o ld o e
ning geven to t 1914, ja zelfs to t 1921. S ed ertd ien w erd de v e rzan d in g im m er m eer acu u t. H e t feit d a t de v erzanding in d e laatste 25 à 30 ja re n tegenover vroeger a b n o rm a a l is toegenom en w o rd t toegeschreven a a n de volgende oorzaken :
a) verhooging der h o o g w a te rstan d en in d e S chelde. W ij h e b b e n reeds in d e n b eg in n e d e a a n d a c h t er op gevestigd d at de heele stree k ten n o o rd e n v an de S chelde tot a a n d e kust a a n zeer v ersch ille n d e v erzakkingen o n d erh ev ig is. H e t is dus correcter te spreken v an de r e la tieve verhooging d e r w a te rsta n d e n t.o .v . vroeger. H e t feit blijft in alle geval of h et n u d e w a te rsta n d e n zijn die w erkelijk verhoogd zijn ofw el de configuratie der streek d ie verzakt is ofw el b e id e n te sam en. A a n de m o n d in g d e r D u rm e b e d ra a g t deze v erhooging ± 0,25 m . t.o .v . het niv eau v a n vóór vijftig ja a r. D eze re la tie v e verhooging heeft de la a g w aterstan d e n , b ijzo n d erlijk in het o p w a artsch e deel v an d e D urm e, verhoogd. In d e rd a a d h et is ee n regel d a t in ee n tijrivierbed hoogere hoogw aters hoogere laag w aters m ed eb ren g en . H e t is precies deze r e la tieve verhooging v an d e la a g w a te rsta n d e n die in zeer nad eelig e w ijze het regim e d er D u rm e b eïn v lo ed heeft. A lzoo h ee ft deze verhooging van la a g w a te r g e m a a k t d a t h e t overgroote deel v a n de o p p erw aters in h et hyd ro g rafisch b e k k e n v an M oervaart en Z u id le d e n iet m eer of zeer w einig in deze b ijriv ieren k u n n e n loozen d a a r het m aaiv eld lag er is kom en te liggen d a n h et gestegen G . L . W . p eil rivier. D e w e id e n en m eersch en w a a ru it d it b e k k e n b e sta a t loopen d u s onder e n k u n n e n hun overtollig w a te r m a a r v ersp elen door v erd am p in g , w at dus allem aal verloren is voor h et b o v e n d e b ie t der D urm e. Z ie h ie r eenige cijfers in
— 674 —
a c h t genom en d a t h e t p eil m aaiv eld v a n h et b ek k e n v a n M o erv aart en Z u id le d e sch o m m elt tu sschen (3,50) e n (4,25) :
Te S in a a i (Moervaart)
Te Moerbeke
(M oervaart) Te AVachtebe-
ke (Moervaart) Te E ksaarde (Zuidlede)
G H.AV. over 1920-1930 (4,04 (3,95) (3,93) (3,90)
G .L .W . over 1920-1930 (3,82) (3,84) 1
(3,88) (3,86)
O m d ezen s ta n d v a n zaken op te heffen heeft m e n eerst g e p ro b e e rd do o r het u itv o ere n v a n bagg erw erk en over v erschillende v a k k e n . D e om vang dezer w e rk e n w as evenw el te k lein om h e t regim e d e r tijen te v eran d eren e n de verw ezenlijkte d ie p te n zijn n a korten tijd terug verzand.
E e n tw ee d e m id d e l w as h et re stitu ee ren v a n h e t b o v e n d e b ie t door bem alin g sin sta lla tie s langs M oervaart e n Z u id le d e . D e W a te rin g e n langs deze riv ie re n w e rd en dus ledig g ep o m p t en h et w ater in de b e d ding g e b ra c h t. B ehalve de rivier k w a m deze w erkw ijze d u s ook ten zeerste de la n d b o u w te n goede. N ietten g e n sta an d e fin an cieele te g e m oetkom ing v a n S taatsw eg e h eb b e n de b etre ffe n d e lan d e ig e n a a rs m a a r in kleine m a te g e b ru ik gem aak t v an deze b em alin g sin sta lla tie s en het aa n ta l stations w as d a n ook te klein om invloedrijk te zijn op het eb- d e b ie t der D u rm e. E e n alg em een e toep assin g v a n p o ld erb e m alin g e n zou an d e rso m zeer zek er g oeden e n -v o e lb a re n invloed g e h a d h eb b e n op het regim e d e r riv ier ;
b) het u itzo n d erlijk droge ja a r 1921. H e t ja a r 1921 is in d e rd a a d het droogste ja a r sed e rt eeu w en gew eest. H e t d e b ie t d e r D urm e is in d en loop v an dit ja a r p ra ctisc h nu i gew eest en h et v lo ed d eb iet h e e ft dus, zonder o m g ek ee rd e actie do o r een n iet b e sta a n d grooter e b d e b ie t, enorm e h o e v e e lh e d e n zand e n slib, v an a fw a a rts afkom stig, afgezet.
G evolg : de d ie p te v a n het b e d zijnde v erhoogd w e rd en terzelfv ertijd hoog- en la a g w aters tan d en verhoogd.
E en idee v a n d e ab n o rm a le grootere v erzan d in g t.o .v . vroeger geeft d e fig. 4, die in d ia g ra m m a de n a tte d w arssecties onder G .L .W . in 1890 en in 1927 voorstelt.
D e v e ra n d e rin g e n in de w a te rp e ile n d e r rivier g ed u ren d e d e laatste halve eeu w z ijn 'te lezen in d e d ia g ra m m a v an de m eetk u n d ig e p laatse n v an G. H . W . en G . L. W . d er fig. 5.
O ok op onze d a g e n is deze kw estie v an h e t bo v en d eb iet nog n iet opgelost. W e lisw a a r w o rd t er ook nog w a te r g esp u id uit h et k a n a a l van T ern eu zen m a a r d it is h ee le m aal onvoldoende. In d e rd a a d , in de W in te r is w el een s m eer w a te r u it h et k a n a a l te krijgen m a a r d a n is het m e e sta l onnoodig en w el in zooverre d a t m eestal h et o m gekeerde g eb e u rt n a m elijk d a t, om v o ld o e n d e ra p van d e overtollige w aters bevrijd te zijn, m en verp lich t is ee n deel door het k a n a a l te versp elen gezien de M o e r
vaart e n d e D u rm e a ls d a n d e b u iten g ew o n e hooge w in terd e b ieten van M oervaart en Z u id le d e n iet k u n n en slikken. In de Z o m e r d a re n te g e n is de D urm e p ra ctisc h zo n d e r b o v en d e b ie t en v ereisch t zij in d rin g en d e
m a te w ater u it het k a n a a l v an T e r neuzen. In d e Z o m e r evenw el h eeft h et k a n a a l zelf w einig of geen w a te r te- m issen en d e b o v en d eb ietk w es- tie blijft alzoo w eer op een dood p u n t steken.
3. — P er slot v an rekening b leef er d u s nog alleen over w e rk en uit
" T l
Natte s e c t i e s onder* L W --- ro n d 1890
--- in 1927
Fig. 4.
— 676 —
ie voeren tot het v ergrooten v an h et h y d rau lisch verm ogen d e r rivier, d u s tot h et b e v o rd e re n voor d e v o o rtp lan tin g d e r tijgolf, e n tot het v erdiepen en h et o p peil hou d en der b ed d in g do o r b ag g e rw erk en . D e eerste soort w e rk en b e sta a n , uit den a a rd der z a a k , uit recht trekkings-
M eerk u n d ig e n l a a ï s e n \*3n G H W e n G.l w --- '9 3 0 -1 9 4 0
'9 2 0 1950
F i g , 5.
of rectificatiew erken. H e t R ijk heeft d a n ook deze dringende sch eep v aartk w estie ee n sn elle oplossing w illen geven en alzoo de volgende w erk en uitgevoerd (zie fig. 2) :
1) r e c t i f i c a t i e t u s s c h e n H a m m e e n W a a s m u n s t e r v a n A p r i l 1 9 3 5 t o t M e i 1 9 3 7 ; 2 ) r e c t i f i c a t i e t e W a a s m u n s t e r v a n F e b r u a r i 1931 t o t F e b r u a r i 1 9 3 4 ;
3 ) o p h e f f i n g v a n h e t e i l a n d i n h e t r i v i e r b e d t e T i e l r o d e e n r e c t i f i c a t i e v a n F e b r u a r i 1 9 3 5 t o t S e p t e m b e r 1 9 3 5 ;
4 ) n o g n i e t u i t g e v o e r d : r e c t i f i c a t i e a f w a a r t s d e O u d e b r u g t e L o k e r e n g e s c h o r s t i n 1 9 4 1 , p r a c t i s c h n i e t s u i t g e v o e r d .
A ls b ag g e rw erk en w e rd en op de D urm e sedert 1930 uitgevoerd :
1 9 3 0 : D a k n a m - O u d e b r u g . 1 9 3 4 : W a a s m u n s t e r - H a m m e , L o k e n r e n b e e k - O u d e b r u g . 1 9 3 3 : D a k n a m - O u d e b r u g , 1 9 3 5 : H a m m e - T i e l r o d e ,
L o k e r e n b e e k - W a a s m u n s t e r . T i e l r o d e : w e g r u i m e n e i l a n d ( z i e r e c t i f i c a t i e s h i e r b o v e n ) .
D eze w erk en h e b b e n v oelbare re su ltate n m eeg e b rac h t en in het b ij
zo n d er de v o lg en d e gesteld e d o elen geheel of gedeeltelijk b e re ik t (zie fig. 6 en 6bis) :
1 ) h o o g e r G . H . W , d u s m e e r d i e p g a n g v o o r s c h e e p v a a r t ( v o o r a l b e l a n g r i j k t o t L o k e r e n ) ;
2) l a g e r G . L . W . d u s b e t e r e a f w a t e r i n g v a n d e P o l d e r s e n W a t e r i n g e n ; 3 ) t u s s c h e n L o k e r e n e n d e m o n d i n g d e d e n z i c h g e e n g e w e l d i g e n e e r z e t t i n g e n
H . W
Tiero
¡co)
$4 nn e e
a r
P ig . 6.
— 678 —
v a n z a n d e n s l i b m e e r v o o r , z o o a l s v o o r h e e n , a l h o e w e l d e z e t o e n a m e n o p w a a r t s L o k e r e n e n n o g a l g e v o e l i g in d e M o e r v a a r t , z o o a l s t e v o o r z i e n w a s ;
4 ) g e m a k k e l i j k e r e n k o r t e r e v a a r t v a n d e s c h e p e n .
In 1937 w e rd e n te L o k eren w erken uitgevoerd tot het o p h o o g en d er k aa im u ren bij zoov erre d a t deze hun p eil th a n s op (6,00) ligt.
.w.
NA/aaénnjun/jteil*
0.3
:$ 0)
.5 0 )
Fig. 6 b is.
4. — T e n overstaan v an het overstroom ingsvraagstuk ligt h e t voor de h a n d d a t d e vo o rn o em d e w e rk e n het n ad e el m e d e b re n g e n d a t nu bij storm tijen nog hoog ere w a te rstan d sp eilen b ereik t w o rd en en d at dus a lsd an het g ev a ar voor d ijk b reu k e n grooter gew o rd en en h e t v o lum e d er w a te rs over d e o verstroom bare d ijk en gestort, to eg en o m en is.
G ew eldige storm tijen zijn ev en w el zeer uitzonderlijk (zooals te zien op tab el 1 v an blz. 6) bij zooverre d a t er principieel geen re d en b e sta a t deze re ch ttrek k in g sw erk en a c h te ru it te zetten ter w ille van ee n u itz o n derlijken w atersn o o d . D e oplossing ter voorkom ing v an d ergelijke w atersnooden m oet er d u s b lijk b a ar in b e sta a n o n afh an k elijk v an deze rectificatiew erken an d e re w erk en uit te voeren die d e o v erstroom ingen zooniet o pheffen d a n to c h b e p e rk e n of in opgelegde grenzen om sluiten.
De tegenstrijdigheid d er re ctificatie — t.o .v . an ti-overstroom ingsw erken is h ier in feite d us m a a r sc h ijn b a a r : de eerste soort w e rk en b e la n g e n allee n het n o rm ale reg iem d er rivier aan, d e tw ee d e soort a llee n een uitzon d erin g sto estan d . W a t zich w el opdringt is h et in v e rb a n d b re n g en dezer beide soort w e rk e n in functie v an de tijd, t.t.z . d at h et v o o r
z ich tig h eid sh alv e a a n g ew e zen is eerst een g edeelte an ti-o v erstro o m in g s
w erken uit te voeren vooraleer alle voorgenom en rectificaties d e r rivier te verw ezenlijken : dus e e n k w estie v an volgorde. D it is ten an d e re de re d e n w a aro m m et d e rech ttrek k in g te L o k eren g ew ach t w e rd tot enkele potpolders g e b o u w d w aren.
D e invloed dezer re ctificatiew e rk en op h et to en em e n v an h et storm - vloedpeil te L o k eren is b ijzo n d er opv allen d . A lh o e w e l door d e re c ti
ficaties de afsta n d v erm in d e rd e n d us h et b o d em v erh an g v erm e erd e rd is, w a t een v erm in d e rin g van vloedgolf op zich zelf m e d e b re n g t, b lijk t de to en am e v an vloedgolf door h et w eg n em en v an h in d ern issen in het bed dus overw egend en m aatg e v en d .
H ie rn a w orden in een k lein e ta b e l II de hoogste w a te rsta n d e n te W a asm u n ste r en te L o k e re n opgegeven voor vijf w illekeurig gekozen storm tijen tu ssch en 1928 e n 1937.
T A B E L II. .
H o o g s t e w a t e r s t a n d e n b i j s t o r m t i j e n 1 9 2 8 - 1 9 3 7 .
D a tu m ... 26/11/28 23/11/30 2/12/32 1/12/36 11/12/37
to W aasm u n ste rb ru g . . (5,94) (5,98) (5,96) (6,00) (5,72:
te Lokeren Oude-Brug' . (5,37) (5,45)
* (5,05) (5,45) (5,45)
— 680 —
D e verg elijk in g v a n deze tab el II m et de g elijk aard ig e ta b e l I van b id . 0 toont d u s d at vóór 1938 het m ax im u m storm tijpeil te L o k eren (5,45) w as zelfs ais e r te W a a sm u n ste r een peil (6,00) b e re ik t w erd alsw a n n eer reed s in 1939 (zie ta b e l I) te L okeren e e n peil (5,69) b e re ik t w erd bij (5,87) te W a asm u n ste r. D eze verhooging te L o k eren h ee ft zich d us b lijk b a a r voorg ed aan o n d er d en invloed der re c tific a tie w e rk en en ook n o g d o o r ee n and ere invloed v an d enzelfden oorsprong.
D eze laatste is : re ctificatiew erk en uitvoeren b etee k en t ook d ic h te en sterke dijken aa n le g g en , die geen doorsijpelingen en kru in u itsp o elin g en m eer toelaten en dus alle ongew enschte zijdelingsche w aterv ersp illin g o pheffen. D it v ersch ijn sel bevordert v anzelfsprekend ee n grootere vloed ais vroeger te L o k eren , dus hoogere w a te rstan d . O ok de sed e rt 1937 uitgevoerde gew one dijkversterk in g sw erk en h eb b e n dezelfde u itw erk in g . D e peilverhooging te L o k eren m ag evenw el n iet in teg raal op h e t k re diet d er rectificaties gesch rev en w o rd en : zeer zeker heeft den v erzan d e n toestan d , bij g eb rek a a n ond erh o u d sb ag g erw erk en , d a a r ook sch u ld a a n .
H O O F D S T U K III
D e m ogelijk e op lo ssin g en v an het overstroom ingsvraagstuk.
1. — In de ja re n 1930-1934 w erd er v an staatsw eg e beslo ten , b e n e v e n s de sc h e e p v a a rtk w e stie , ook h e t heele o v erstroom ingsvraagstuk een oplossing te g ev en e n deze een zoo defin itief m ogelijk k a ra k te r op te leggen.
D e m eest ra tio n e ele e n d e m eest volledige oplossing die voor d e h a n d ligt is de k a n a lisa tie d er D urm e. In d ien m ogelijk zou dit terzelvertijd é n d e overstroom ings- én de sch eep v aa rtk w estie oplossen. D eze k a n a lisatie stelt m en zich voor door h et b o u w e n v an ee n sluis a a n d e m o n d in g d er D urm e in d e S chelde. O ngelu k k ig lijk schijnt v an deze oplos
sing geen sp rak e te k u n n e n zijn om de volg en d e re d e n e n die tot n u to e im m er ais onoverk o m elijk aa n g e n o m e n w e rd en :
a) D urm e, M o e rv a a rt en Z u id le d e v orm en in h u n geheel ee n groot v erg aar- of a fzetb ek k e n v an de Z e e sc h e ld e . H e t afsn ijd en dezer groote v erg aark o m zou een onoverzichtelijke e n ram p zalig e storing in h e t regim e d er Z e e s c h e ld e veroorzaken. D eze re d en is op zich zelf reed s zoo ab so lu u t afw ijz en d d a t d e tw ee d e h iern a v o lg en d e re d e n overtollig is. H ie r dien t a a n to eg ev o eg d d a t voor w a t b ew eerd w ordt o m tren t de voornoem de re g im e sto rin g dit n iet b eru st noch op een w isk u n d ig n o ch op een ex p e rim en teel onderzoek : deze storing is dus a llee n m e t een
zekere w a arsch ijn lijk h e id te v erw ach ten (zie hoo fd stu k V III : B eslu i
ten ) .
b) D e aldus g e k a n aliseerd e D urm e zou, ter w ille v a n den d ie p g a n g d e r schep en im m er ee n w a te rp eil d ien en te h e b b e n die het afw a te re n d er p o ld ert) w a te rlo o p e n , enz. v an het riv ierb ek k en zou v e rh in d e re n en aldus overstroom ingen v erw ek k en v an b in n en in. M en zou n a tu u r
lijk alle deze w aters door p o m p statio n s in de rivier k u n n e n o v erh ev elen : d it zou evenw el v an a a n le g , m ach in es en personeel k o sten m ed eb ren g en zóó aanzienlijk d a t het R ijk reed s eertijd s deze ais o n aa n n em elijk hoog h eeft afgew ezen. E e n ev e n tu e ele, doelm atig opg ev atte stuw regeling schijnt ons evenw el een oplossing te k u n n en geven.
B e h a l v e d e v o o r n o e m d e t o t a l e k a n a l i s a t i e z i j n o o k n o g w e l e e n p a a r d i s p o s i t i e v e n m e t p a r t i e e l e k a n a l i s a t i e v a n D u r m e , M o e r v a a r t e n Z u i d l e d e v o o r g e s t e l d g e w o r d e n . O m h i e r b i n n e n h e t k a d e r v a n h e t o v e r s t r o o m i n g s v r a a g s t u k t e b l i j v e n v o l s t a a t h e t a l l e e n d e z e t e v e r n o e m e n d i e e e n a f s l u i t i n g d o o r s l u i s o f b e t e r n o g d o o r s t u w - s l u i s v o o r z i e t o n m i d d e l l i j k a f w a a r t s d e O u d e B r u g t e L o k e r e n . Bij d i t s y s t e e m z o u b i j L . W . i n h e t a f w a a r t s c h e d e e l d e r D u r m e , d o o r d e s l u i s h e t o p w a a r t s c h e b o v e n d e b i e t g e l o o s d w o r d e n . H e t a n d e r e o n s b e k e n d e d i s p o s i t i e f v a n p a r t i e e l e k a n a l i s a t i e h e t z i j m e t e e n s t u w - s l u i s , h e t z i j m e t e e n g e w o n e s t u w o p d e M o e r v a a r t t e S i n a a i b e l a n g t p r a c t i s c h a l l e e n h e t v e r z a n d i n g s p r o b l e e m e n d u s o o k d e s c h e e p v a a r t k w e s t i e d e r M o e r v a a r t a a n : h e t k a n m a a r e e n v e r w a a r l o o s b a a r k l e i n e n i n v l o e d h e b b e n o p d e d r e i g e n d e w a t e r s n o o d e n t u s s c h e n H a m m e e n L o k e r e n o v e r d e w e l k e h e t h i e r b i j z o n d e r l i j k g a a t .
D e v o o r n o e m d e h y p o t h e t i s c h e o p l o s s i n g m e t s t u w - s l u i s a a n d e O u d e b r u g t e L . o k e - r e n w o r d t h i e r v e r d e r n o g b o n d i g b e s p r o k e n a l h o e w e l h e t i d e e t h a n s d e f i n i t i e f v e r l a t e n s c h i j n t t e z i j n .
2. — V a n elim in a tie tot elim in a tie blijven er ten slotte ter op h effin g d e r overstroom ingen nog tw ee m id d elen over :
a) het volledig ind ijk en d e r rivier, dus het opho o g en d e r d ijk en tot e e n peil d a t d e hoogste h o o g e w a te rs overtreft ;
b) het aan leg g en langs d e rivier v an een of m eer v erg aark o m m en m et het doei de overtollige w aters v an de uitzo n d erlijk e storm vloed voorloopig op te n e m e n om deze volum es, bij a fg a a n d e ebtij, a a n de rivier te restitueeren.
A c h te raf b ek e k en b e sta a t er nog een d erd e m ogelijke oplossing die ee n g em engde is v an de tw ee v o o rg a an d e : v e rg aarb ek k en s te la n d e en indijking in de b eb o u w d e c e n tra . Z o o als zal b lijk e n is h et feitelijk deze laatste oplossing d ie aa n g e h o u d e n w erd .
D oor v erg aarb ek k en w o rd t hier in ’t bizo n d er en u itsluitelijk de pot- p older b ed o eld . E e n p o tp o ld e r is e e n o p p erv la k te laag gelegen la n d nevens de rivierdijken, en w a a rv a n d e grenzen eenerzijds de rivierdijk zelve en anderzijds, la n d w a a rts, een ringdijk zijn (zie fig. 7).
— 682 —
H e t a a n l e g g e n v a n p o t p o l d e r s i m p l i c e e r t d u s h e t i n d i j k e n v a n l a n d e r i j e n . I n d e n b e g i n n e is w e l e e n s m e e r d e o p w e r p i n g g e m a a k t d a t h e t t o c h m a a r e e n m o e i l i j k t e v e r d e d i g e n s c h a d e p o s t z o u z i j n d e z e l a n d e r i j e n s y s t e m a t i s c h o n d e r w a t e r t e z e t t e n b i j s t o r m v l o e d . I n d e w e r k e l i j k h e i d is d i t n i e t h e t g e v a l o m d e v o l g e n d e r e d e n e n :
a ) b i n n e n d e p o t p o l d e r g r e n z e n l i g g e n a l l e e n m e e r s c h e n , g e e n c u l t u u r - o f l a b e u r l a n d e n ;
b ) d e o v e r s t r o o m i n g k o m t , z o o a l s v o o r h e e n r e e d s g e z e g d e n g e t o o n d , z e e r u i t z o n d e r l i j k v o o r e n d a n n o g m e e s t a l in d e n W i n t e r o f o n g e v e e r , t.t . z . o p e e n t i j d s t i p d a t h e t w a t e r i n d e m e e r s c h e n g e e n o f v e r w a a r l o o s b a a r k l e i n e s c h a d e k a n b e r o k k e n e n .
E r zij ten slotte ook nog op gew ezen d at de in de p o tp o ld er liggende m eerschen h u n v erb in d in g n a a r b u ite n v erzekerd w o rd t door ee n vol
d o en d e a a n ta l o p rillen over d en rin g d ijk en verd er b in n e n d e po ld er voorzien zijn v a n e e n doelm atig in g estu d ee rd n e t v an la n d w e g e n voor k arren tra n sp o rt. D e explo itatie blijft d u s ten volle verzekerd. D e riv ier
dijk v an de p o tp o ld e r is o m g eb o u w d tot overlaat voor het riv ierw ater in d en p o tp o ld er bij storm vloed. In h et lic h a a m v a n dezen rivierdijk- o v erla at zijn v erd er op doelm atig gekozen afsta n d en , een of m eer duikersluisjes in g eb o u w d . D eze sluisjes h e b b e n ais functie h e t, g e d u re n d e de o v erla atp erio d e o p g estap e ld e w a te r in d e n p o tp o ld er, in de rivier te re stitu ee ren g ed u ren d e d e d a le n d e e b tij. D eze sluisjes w orden in n orm ale tijd terzelv ertijd g eb ru ik t om d e o p p erv lak te v an d e n p o t
p o ld er — u itslu itelijk m eersch en — te bev lo eien en verd er om alle af te voeren w a te rs in de rivier te loozen. H e t doei v an d e n o v erla at is dus het m in of m eer afsn ijd en v an d en top der storm tijkrom m e zoodanig d a t de o v erstroom ing in o p w a a rtsc h e richting, die ook de translatierich- ting d e r tijgolf is, v e rm e d en w o rd t (fig. 8 ). E r d ien t evenw el op gelet d a t de hoogte of dikte v a n de o v ersto rtla ag boven de kru in v a n den o v erla at n iet zóó h o o g m a g zijn d a t d e sn elh eid v an h e t overstortende w a te r het a c h te rta lu d en m ettertijd de h e e le n o v erla atd ijk zou w eg
spoelen. D e d ik te van deze o v ersto rtla ag zijnde b e p a a ld w o rd t de lengte v an d en o v erla at b e p a a ld n a a r h et volum e w a te r d at d e n po t
p o ld er k an slik k en g ed u ren d e de heele tijd v an d e overstorting : deze laatste tijd is g em ak k e lijk af te lezen op de uitzonderlijke tijkrom m e
die m en op h et oog h e e ft : zie daarvoor fig. 8 w aar T dezen duur voorstelt.
H e t a a n ta l noodige p o tp o l
ders in functie v an al h u n k a rakteristieken zooals b ergings- capaciteit, g eografische ligging t.o.v. elk aa r, t.o .v . de m o n ding d er rivier, t.o .v . d e b e bouw de cen tra, enz. w o rd t b e
paald n a a r het volum e w a te r dat d ien t afg e ta p t of n o g -—
w at ten slotte hetzelfde is —■
naar de m ax im a w aterh o o g ten
die m en hier en d a a r n o g to elaten w il. A lle het b o v en g a an d e o m tren t de potp o ld er is in feite m a a r een ab stra ct en elem en tair beeld v a n hoe m en zich in b eeld t d at e e n dergelijke potpolder zal w erken. D e c o m plexiteit ervan zal wel n ie m a n d o n tsn ap p en .
In a c h t g e n o m e n d a t e r t o t n o g t o e g e e n e n k e l e t h e o r i e o m t r e n t p o t p o l d e r s l a n g s t i j r i v i e r e n b e s t o n d , d a t e r w e l m i n s t e n s e e n z e s t a l t h e o r i e ë n b e t r e f f e n d e d e v o o r t p l a n t i n g v a n t i j g o l v e n b e k e n d z i j n e n d a t e r b i j e e n g e b e u r l i j k e m o g e l i j k h e i d v a n w i s k u n d i g e b e h a n d e l i n g v a n h e t g e v a l z o o v e l e h y p o t h e s e s z o u d e n d i e n e n g e m a a k t te w o r d e n e n z o o v e l e o n b e k e n d e n z o u d e n d i e n e n in l i j n g e b r a c h t te w o r d e n , h o e f t het w e l g e e n u i t v o e r i g b e t o o g d a t m e n p r a c t i s c h e n v o o r a l s n o g u i t s l u i t e l i j k o p e e n e x p e r i m e n t e e l o n d e r z o e k a a n g e w e z e n w a s . I m m e r s , r e e d s d e o v e r s t o r t i n g e n i n d e z o o v e l e p o t p o l d e r s b r e n g e n e v e n v e l e l o k a l e p e r t u r b a t i e s in d e r i v i e r v o o r t d i e z i c h d a n , d o o r t u s s c h e n k o m s t v a n d e t i j g o l f , w e e r o n d e r l i n g b e ï n v l o e d e n , z i c h s u p e r - p o n e e r e n , e n z . H e t z e l f d e k a n g e z e g d w o r d e n v a n h e t l o o z e n d e z e r p o t p o l d e r s a l h o e wel d e z e l a a t s t e k w e s t i e p r a c t i s c h w e l n i e t a i s z o o d e l i c a a t t e a a n z i e n is g e z i e n h e t l o o z e n g e b e u r t b i j d a l e n d e e b t i j e n d u s a i s h e t g e v a a r g e w e k e n is.
Bij n a d e r i n z i c h t w a s h e t a l e v e n m o e i l i j k q u a n t i t a t i e f h e t e f f e c t v a n d e o p h o o - gin g d e r d i j k e n o p e e n d e r g e l i j k e g r i l l i g e t i j r i v i e r n a t e g a a n . O o k d i t c o m p l e x v r a a g s t u k m o e s t t e r w i l l e v a n c o n c r e t e e n e e n i g s z i n s b e t r o u w b a r e q u a n t i t a t i e v e g e g e v e n s , n o o d i g v o o r h e t u i t v o e r e n v a n w e r k e n , d e h u l p v a n h e t e x p e r i m e n t i n r o e p e n .
D aaro m d ee d h et R ijk d an ook vóór e e n tiental jare n u itg eb re id e m odelproeven uitvoeren en d ee d daarv o o r bero ep op de « P reussische V ersuchsanstalt für W a sse rb a u u n d S chiffbau » o n d er de leiding der H eeren Prof. D ir. S eifert en R eg ieru n g sb a u rate K örnes en K leeberg.
Bondig verslag en b eschouw ingen om tren t deze proev en w e rd en gege
ven door H e e re n H o o fd in g e n ie u rs D irecteurs M illecam en G la u d o t en den H . e. a. Ingenieur B lockm ans ter g eleg en h eid v a n het X V I o In ter
nationaal S ch ee p v aartc o n g res te B russel in 1935 en door dezes zorgen gepubliceerd in de fascicule n 1' 22, 13t0 sectie, 3° vraag.
77777*77?77777
60 m in.
8
— 6 8 4 —
H ie rn a volgen de bizonderste re su ltate n en g ev o lg trek k in g en dezer proeven alleen voor w a t de overstroom ingen b etreft. G ezien de proev en uitgevoerd w e rd e n vóór d e rectificatie-, norm alisatie- en p o tp o ld er- w erken is het v an z elfsp re k en d d a t h e t doei v a n het ex p e rim en t v/as zoow el d e invloed d ezer w erken op het n o rm aa l regiem ais op de storm tijen n a te g a a n . P rincipieel w erd d us h et effect v an vier soorten w erken afzo n d erlijk en gecom bineerd onderzocht, n am elijk :
1) d ijk o p h co g in g sw erk en , 3) potpolders, 2) re ctificatiew e rk en , 4) b aggerw erken.
H e t is th an s ook m ogelijk, gezien de uitvoering, sed ert het ja a r der lab o rato riu m p ro ev en , v an een deel dezer rivierw erken, h ier en d a a r de experim enteele gegevens te toetsen a a n de w erkelijkheid. In dit v e rb a n d hoeft m e n evenw el m e t b e d a c h tz a a m h e id te w erk te gaan d a a r d e D urm e sedert b ijn a tien ja a r n iet m eer g ebaggerd is gew orden en h aa r to estan d door d e aldus o n tsta n e sterke a a n zan d in g a b n o rm a al is.
H e t is b e g r i j p e l i j k d a t d e m e e t k u n d i g e p l a a t s d e r h o o g s t e s t o r m t i j p e i l e n i n d e n a t u u r e e n e r z i j d s , e n d e z e n a g e b o o t s t o p h e t m o d e l d e r p r o e f a n d e r z i j d s n i e t m illi- m e t r i s c h j u i s t o v e r e e n k o m e n . A i s t y p e v a n s t o r m t i j w e r d d e z e v a n N o v e m b e r 1 9 3 0 g e n o m e n . O m e e n b e t e r b e g r i p v a n w a t v o l g t w o r d e n in d e fig . 9 d e w e r k e l i j k e s t o r m t y k r o m m e e n d e z e v a n d e p r o e f v o o r g e s t e l d : d e o v e r e e n k o m s t is m e e r d a n v o l d o e n d e . H e t z e l f d e k a n g e z e g d w o r d e n v a n d e l i j n e n v a n G . H . W . e n G . L . \V . d i e o o k g o e d o v e r e e n k w a m e n .
(Z o o )
'(6 .50)
(5.98)
(5 35)
in n a t u u r o p m o d e
25 .4 5 0 k
LdQ Oo ;
z:O
2zo o
X a
Fig. 9o
H O O F D S T U K IV
D e L aboratorium proeven v an Berlijn.
1. — Volledige indijking.
In de v ero n d erstellin g d a t de rivier de tw ee rectificaties I en II o n d e r
g aan heeft, h e t b ed in n o rm a le n ongebaggerden to estan d verkeert en de rivier volledig ingedijkt is (dus alle dijken onoverstro o m b aar) geeft h et d ia g ra m m a d e r fig. 10 d e tw ee krom m en der m eetk u n d ig e p la a tse n :
(7 0 0 ) ib.ss:
(s.a
(6 .00) (5-79)
(5 . 6 4 ) /
(5.00)
14.85
U
(4 .00)
O LU LU
C¿LU
00
<e o
Fig. IO
krom m e 1 : de storm tij m e t d e o n v eran d erd e dijken (dus m eestal over- s tro o m b a a r), k rom m e 2 : d e storm tij n a indijking. H ieru it blijkt dus d a t de in d ijk in g een stijging v an circa 1 m . v an h et storm tijpeil te L o k eren zou m ed eb ren g en ! D e o n m iddellijke gevolgtrekking is d a t er v a n indijking geen sp rak e k a n zijn : overstro o m b are dijken m o eten dus overstro o m b aar blijven. D eze regel w erd aa n g eh o u d en voor het ge- heele com plex v an b ijriv ie re n der Z e e sc h e ld e bij uitzo n d erin g d an ter p laatse v an b e b o u w d e c e n tra om uiterst sch ad elijk e overstroom ingen t e verm ijden.
— 686 —
2. — Invloed der rectificaties.
O p h et d ia g ra m m a d er fig. 11 stelt d e k rom m e 1 w eer de n atu u rlijk e storm tij voor in h e t no rm ale o n v eran d erd e rivierbed (dus zo n d e r re c ti
ficaties, b a g g e rw erk en of po tp o ld ers.)
K ro m m e 2 stelt h et verloop d erzelfd e storm tij voor ais de re c tific a ties I en 11 u itg ev o erd zijn. E r w ordt v erondersteld d a t de d ijk en R . O.
der rectificaties op p eil (6,10) liggen.
( 7 . 0 0 )
(6.56)
(6.55)
(6.35
[6.18)
(6.00)
5 7 9 )
(5 .5 5 )
r i v i e r b a d
n v e r c a n d a r d
r*ecf [ic.alie
in cn a
(5 .00)
LU
Vl3 V J
UJ
Oz: UJ
LUCU (xi
O
Fig. 11
