De drie harmonieën

Een andere manier om Shangri-la te historiseren, is het te plaatsen in de historische traditie van Diqing. Diqing staat immers te boek als een diverse maar harmonieuze regio. Lokale gidsen presenteren dit aan toeristen, waarmee ze een actieve bijdrage leveren aan het ‘ethnic tourism’. In China bepaalt het Ministerie van Toerisme wat de gidsen leren en welke informatie ze vertellen. Zo moet in Diqing elke gids geregistreerd zijn bij het ‘Tourism Bureau’ en daar trainingen volgen. Dat doen ze aan de hand van het ‘Shangri-la Guide’s Handbook’, dat de gidsen verplicht moeten leren en waarover ze examens moeten afleggen. Dit is een gecensureerd boek. Het verhaalt over Tibetaanse dans, kleding en voedsel, maar zegt niks over

Ibidem, 113.

133

Kolås, ‘Truth and Indigenous Cosmopolitics in Shangrila', 38.

134

Yang, Harmony & Heterotopias, 134.

135

Ibidem, 136.

de lokale Tibetaanse geschiedenis of politiek. Wanneer toeristen vragen naar de Dalai Lama, moeten de gidsen antwoorden dat ze hier niks over weten. Daarentegen is de multi-etnische 137 harmonieuze aard van Shangri-la vast onderdeel van elke rondleiding. Hierin presenteren de gidsen dat deze regio een lange historische traditie heeft van een multi-etnische harmonie. Ze koppelen deze aan de theehandel. De theeroute is eeuwenoud en Zhongdian had hierin een sleutelpositie. Volgens Liu Qun kwamen de verschillende volkeren met elkaar in contact en moesten ze ondanks de verschillen wel samenwerken. Volgens hem zou de handelsgeest van de Diqing Tibetaan samenhangen met zijn harmonieuze aard. Dit idee is overgenomen door 138 de meeste gidsen. Deze theeroute wordt momenteel gebruikt als vast onderdeel van de promotie van Shangri-la. 139

Het regisseren en censureren van de vertellingen die toergidsen geven, komt vaker voor in China. De gidsen in Yan’an staan ook onder streng toezicht van de Chinese politiek. Maar in 140 Shangri-la zijn ze nog een stap verder gegaan. Qi Zahla en Liu Qun hebben een nieuwe studie geschreven over de cultuur in Diqing. Naar eigen zeggen ontdekten ze een aantal culturele kernwaarden in de Diqing regio, die ze optekenden in een tiendelige boekenreeks. Samen 141 met de ‘People’s Publishing House of Yunnan Province' en de lokale overheid, brachten ze de tiendelige boekenreeks uit in 1999. Een van de delen is de Chinese vertaling van Lost Horizon. Het laatste deel heet Discovering the Secrets of Shangri-la. In dit laatste deel beschreven ze 142 tot in detail het landschap en de verschillende culturen in Diqing, maar dan vanuit het idee dat dit de regio was waarop James Hilton zijn Shangri-la heeft gebaseerd. De belangrijkste culturele kernwaarde in dit deel was gematigdheid. Volgens Liu Qun was die gematigdheid een belangrijk aspect van het Tibetaans boeddhisme. Volgens hem namen Tibetanen nooit teveel van de natuur. Zo hielden Diqing Tibetanen van oudsher kuddes van maximaal honderd yaks. Als het er teveel werden, leidden ze de oudste yaks naar een vallei om ze daar te stenigen. Zo hielden ze hun kuddes klein en minimaliseerden ze de impact op het land. Tegelijkertijd is die 143

Hillman, ‘Paradise under Construction’, 14

137

Interview met Liu Qun, zie transcriptie.

138

Kolås, Tourism and Tibetan Culture in Transition, 5.

139

Denton, ‘Yan’an as a Site of Memory in Socialist and Postsocialist China’.

140

Interview met Liu Qun 2015, zie transcriptie.

141

Yang, Harmony & Heterotopias, 116.

142

Researchverslag van gesprek met Liu Qun, 25 november 2017, Shangri-la City, Diqing.

gematigdheid ook een terugkerend thema in Lost Horizon, waarin de gematigde levensstijl van de inwoners van Shangri-la het tot een werkelijk paradijs maakt. 144

Dankzij de achtergrondkennis over hun geboorteregio, konden Liu Qun en Qi Zahla de culturele aspecten van Diqing door de beschrijvingen van Hilton heen vlechten en het presenteren als een objectieve studie. Het boek was echter geschreven om de propaganda 145 vanuit de overheid te ondersteunen en bedoeld om via scholen en bibliotheken bij de lokale bevolking terecht te komen. Het herschrijven van boeken om een plek een nieuwe historische identiteit te geven, is niet ongewoon in totalitaire staten. In nationalistisch Japan schreven lokale overheden boeken bij de vleet om aan te tonen dat hun regio onderdeel was van de lange keizerlijke traditie Jimmu. Maar wat deze casus bijzonder maakt, is dat de ambtenaren de tiendelige boekenreeks gebruikten om het concept van Shangri-la te laten wortelen bij de lokale inwoners.

De vier jaar die tussen de publicatie van de bundel en de officiële aanvraag zat, werd gebruikt om te kijken hoe Shangri-la werd opgepakt. Het bleek dat vooral drie harmonieën resoneerden bij lokale inwoners. Deze harmonieën waren volgens de ambtenaren het resultaat van de gematigde aard van de lokale bevolking in Diqing. Ze werden beschreven als de harmonie tussen religies (er zijn van oudsher verschillende religies in Diqing die allemaal vredig naast elkaar kunnen bestaan), de harmonie tussen de meerdere etniciteiten (Diqing is van oudsher een plek waar verschillende minzu harmonieus samenleven) en de harmonie tussen mens en natuur (met name de Tibetanen leven in balans met de natuur om hen heen). 146 Uiteraard vonden de ambtenaren wat ze wilden vinden, want deze harmonieën sloten perfect aan op de hexie waar de centrale overheid naar streeft. Maar tegelijkertijd is het niet verwonderlijk dat lokale inwoners dit idee aangrepen om hun eigen regio te definiëren. Er zijn daadwerkelijk verschillende religies en minzu in Diqing (ook al waren die lang niet altijd harmonieus met elkaar) en ook de natuur speelde een belangrijke rol in het dagelijks leven 147 van veel inwoners (waarover meer in het volgende hoofdstuk).

Hilton, Lost Horizon, 73-74.

144

Overheidsdocument 11, geïnterpreteerd door Ai Wen.

145

Overheidsdocument 11, geïnterpreteerd door Ai Wen.

146

Er zijn tal van voorbeelden waarbij religies met elkaar botsten, zoals de katholieke kerk in Cizhong die in 1914 in

147

brand werden gestoken door Boeddhistische monniken. Het eigenaardige is dat diezelfde kerk vaak als voorbeeld wordt genoemd voor religieuze harmonie en zelfs terugkomt in de officiële bewijsvoering.

De keuze van de lokale overheid om de harmonieën te propageren, uitte zich ook in de constructie van het paradijs. De ceremonies rondom de naamsverandering in 2002 vormden de start van het gloednieuwe Shangri-la. Hierbij verzorgden allerlei etnische dans- en zanggroepen optredens. Hillman schrijft: ‘Like many such official performances in China, the opening ceremony was designed to symbolize the unity of China’s diverse nationalities (minzu tuanjie)—a Communist Party mantra.’ In 2010, tijdens het zesde Khampa Arts Festival waren zelfs alle 148 vijfenvijftig minzu uitgenodigd om dansvoorstellingen te geven, ook al hadden sommigen niks te maken met Diqing. Dans en zang krijgen de voorkeur vanuit de lokale overheid en krijgen 149 daarmee ook de grootste financiële injecties. Dat is omdat ze op een veilige manier de 150 harmonieuze en primitieve beeldvorming van de minzu presenteren.

In sommige gevallen regisseerde de lokale overheid de worteling van Shangri-la, zoals de drie harmonieën die terugkomen bij elke training van lokale gidsen, maar vaker nog lieten ze de interpretatie van de harmonieën op hun beloop. Het Blue Moon Valley Park, een groot 151 natuurpark en toeristentrekpleister rondom de Shika Snow Mountain, net buiten Shangri-la City, is gebouwd volgens informatie die uit Lost Horizon komt. Ziang Tianjing, de manager van het 152 park, vertelde dat er momenteel een plan op tafel ligt om het park uit te breiden en op te bouwen volgens de drie harmonieën. De bezoeker trekt dan eerst door het Napahai-gebied (een natuurgebied buiten de stad), waar de projectontwikkelaars een Tibetaans dorp willen bouwen om de harmonie tussen mensen te verbeelden. Vervolgens willen ze in een hoger gebied de harmonie tussen mens en natuur vormgeven. Tenslotte, op de top van de Shika Snow Mountain, willen ze de harmonie tussen de mens en de geestelijke wereld te verbeelden. 153

Ziang Tianjing is een Chinese ondernemer en heeft de derde harmonie zo verpakt dat het klopt met de oorspronkelijke betekenis van de berg. Tibetanen klimmen naar de top van de berg om er te bidden en bsang (soort twijgen) te verbranden, om zo in contact te komen met de goden. Ziang Tianjing wil hetzelfde voor de toerist: ‘Ik denk dat als je op de top van die berg aankomt, je echt het gevoel hebt in contact met de goden te staan. (…) Als iemand in het

Hillman, ‘Paradise under Construction’, 7.

148

Ibidem.

149

Kolås, Tourism and Tibetan Culture in Transition, 93.

150

Ibidem, 99.

151

De naam verwijst naar de Blue Moon Valley in de roman, citaten uit het boek hangen er aan de muur,

152

Interview met Zhang Tianjing, zie transcriptie. Vertaald en geïnterpreteerd door Wang Bo.

Tibetaanse gebied komt, dan komt er een soort innerlijke rust, kalmte en blijdschap over hem, dat hij alle wereldse beslommeringen van zich afschudt. Dus vanuit een geestestoestand bekeken, denk ik dat dat het Shangri-La is dat we zoeken.’ Ten behoeve van de marketing 154 wordt de derde harmonie in het Blue Moon Valley Park op een andere manier geïnterpreteerd dan in het boek. Ook Liu Qun zelf beschreef de derde harmonie in zijn interview in 2015 anders dan dat hij deed in het oorspronkelijke boek. Hierdoor lijkt het alsof de harmonieën niet zo 155 vastomlijnd zijn en naar eigen hand kunnen worden gezet.

De geschiedenis van Diqing wordt selectief gepresenteerd. Alleen de gedeeltes die passen in de communistische geschiedenis van China, worden toegestaan. Het Shangri-la- verhaal is een hoofdstuk dat wordt toegevoegd aan de geschiedenis van Diqing, maar is tegelijkertijd kneedbaar om aan de randvoorwaarden van de CCP te voldoen. Het is immers een concretisering van de hexie. De historicus David Davies heeft het Terracottaleger van keizer Qin Shihuang onderzocht. Dit Terracottaleger ligt in het noordoosten van de Chinese provincie Shaanxi en is een gigantische leger van kleisoldaten. Het algemeen geaccepteerde idee is dat ze zijn begraven om de graftombe van de keizer te bewaken. In werkelijkheid weten historici niets over de werkelijke historische betekenis van het Terracottaleger. Maar, zoals Davies beargumenteert, ‘precisely because the warriors have no history, their social meanings have been defined through practices and narratives of memory.’ Het is China’s twee na grootste 156 toeristische attractie en haar historische betekenis is zo gekneed, dat het een patriottische lading krijgt, namelijk die van ontwikkeling van een sterk en verenigd China. 157

Dit is een voorbeeld van hoe het Terracottaleger, als lieu de mémoire, niet bedoeld is als afspiegeling van het verleden, maar gebruikt wordt als locatie waar de historische herinnering van de Chinese bezoeker wordt gevormd. Omdat Shangri-la een fictief verhaal is dat op meerdere manieren geïnterpreteerd kan worden, is de betekenis ervan net zo kneedbaar is als

Ibidem.

154

In het interview met Liu Qun in 2015, benaderde hij de derde harmonie als een harmonie tussen de ‘inner’ en de

155

‘outer world’. Wat je van binnen voelt, moet in overeenstemming zijn met hoe je handelt naar buiten toe. Deze harmonie wordt niet zo duidelijk omschreven in het oorspronkelijk boek. Daarin worden de harmonieën niet

gerangschikt maar opgesomd in een lange rits van argumenten waarom Diqing het Shangri-la uit Lost Horizon moest zijn.

David J. Davies, ‘Qin Shihuang’s Terracotta Warriors and Commemorating the Cultural State’ in Marc Andre Matten

156

e.a. ed., Places of Memory in Modern China: History, Politics, and Identity (Leiden 2011)19.

Ibidem, 34. Keizer Qin Shihuang wordt in de CCP traditie omschreven als een sterke leider die alle volkeren in

157

China verenigde en het land verder ontwikkelde. Daarmee wordt het Terracottaleger geplaatst in een lange marxistische traditie van de ontwikkeling van China.

het Terracottaleger. En ook bij Shangri-la wordt het historisch besef van de bezoeker beïnvloedt. Het propageert op dezelfde manier de patriottische hexie-boodschap van de CCP, maar verschilt tegelijkertijd van de normale Chinese omgang met geschiedenis. De toegelaten pluraliteit rondom de harmonieën, zorgt ervoor dat ieder zijn of haar eigen versie van Shangri-la kan creëren, mits de interpretatie de harmonie van China maar onderstreept. Deze vrijheid van interpretatie staat haaks op de strakke regie die de Chinese overheid normaliter voert op historische plaatsen. Liu Qun en Qi Zahla meenden dat een opgelegd verhaal maar ten dele zou werken. Enerzijds gaven ze de harmonie van Shangri-la een ‘feitelijke historische’ basis, door de historische kenmerken van Diqing zo te interpreteren dat er drie harmonieën uit te destilleren waren. Anderzijds gaven ze de vrije hand aan lokale inwoners in de persoonlijke interpretatie. Het resultaat is dat er meerdere versies van Shangri-la zijn ontstaan, al komen de harmonieën terug bij elke versie.

CONCLUSIE

De lokale ambtenaren zijn de werkelijke bouwers van het paradijs. De gevonden ‘bewijzen’ maken duidelijk dat historische feiten in China in dienst stonden van de ontwikkelingsambities van de lokale overheid. De lokale ambtenaren gebruikten de bewijzen om een basis te creëren voor Shangri-la. Door op de behoeftes van de centrale overheid in te spelen en tegelijkertijd de lokale bevolking de ruimte en tijd te geven het paradijs te laten wortelen, bouwden zij een Shangri-la dat verkoopbaar was aan de rest van China. Omdat ze de lokale bevolking nodig hadden, speelden ze daarbij in op de herinnering van de lokale Tibetanen. Enerzijds door te tappen uit de historische traditie van de multi-etnische samenstelling van Diqing en anderzijds door de historische traditie van het Shambhala te gebruiken. Met de verwerking van deze twee historische tradities creëerden ze een ultieme lieu de mémoire, die bruikbaar was lokale Tibetanen en tegelijkertijd verkoopbaar bleef voor Chinese toeristen.

De hexie-ideologie, ontworpen op het niveau van de centrale overheid, heeft zich door ontwikkeld op een dermate gedetailleerd manier, dat veel van de constructie van Shangri-la direct terug is te herleiden naar deze nationale ideologie. De arm vanuit Beijing reikt dus ver. Maar het wonderlijke aan de rol van de ambtenaren is dat ze ook een manier hebben gevonden om lokale inwoners zich de harmonieuze geschiedenis van Shangri-la toe te laten eigenen. De vrijheid die de ambtenaren toelieten om Shangri-la op een eigen manier te interpreteren, speelde hierin een belangrijke rol. In het volgende hoofdstuk ga ik daar dieper op in.