De doelgroep van dit proefschrift bestaat uit ouderen van boven de 70, omdat bij hen bronnen zoals gezondheid en mobiliteit vaak verminderen, en op die manier het vervullen van sociale behoeften minder makkelijk wordt. We kijken naar welke onder-steuners en barrières ouderen hebben om in hun sociale behoeften te voorzien. We willen ook weten wat de rol van sociale technologie is in het vervullen van sociale behoeften. We hebben ervoor gekozen om niet op eenzaamheid of sociale isolatie te focussen, maar op sociale behoeften om op deze manier een bredere en positieve focus te hebben en tot mogelijke nieuwe inzichten te komen. In hoofdstuk 3 hebben we ouderen geïnterviewd die risico lopen op eenzaamheid of sociale isolatie, maar in het algemeen hebben we ons ook in dit hoofdstuk gericht op de positieve aspecten van hun sociale leven; op hun sociale behoeften. Door het focussen op de meer positieve aspecten en op minder kwetsbare ouderen, verwachten we dat we nieuwe inzichten en een bredere scope kunnen geven op de ontwikkeling van succesvolle interventies.
De hoofdvraag van dit proefschrift is:
“Hoe kunnen ouderen ondersteund worden in het vervullen van hun sociale behoeften?”
Met de volgende deelvragen: 1) Wat zijn sociale behoeften van ouderen? 2) Hoe vervullen ouderen hun sociale behoeften? 3) Wat is de rol van sociale technologie in het vervullen van sociale behoeften? 4) Wat zijn implicaties voor interventies? Dit proefschrift heeft twee onderdelen: deel I) Sociale behoeften en deel II) Sociale behoeften en sociale technologie.
In deel I focussen we op sociale behoeften van ouderen. Om de hoofdvraag te beantwoorden ‘Hoe kunnen ouderen ondersteund worden in het vervullen van hun sociale behoeften?’ moeten we eerst weten wat de sociale behoeften van ouderen zijn, hoe ze deze vervullen en welke belemmeringen ze hierin ondervinden. Op basis van deze informatie worden concrete aanbevelingen gedaan voor de ontwikkeling van interventies. We bespreken ook de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een interventie die ontwikkeld is op basis van onze onderzoeken.
In hoofdstuk twee van dit proefschrift hebben we een systematisch litera-tuuroverzicht uitgevoerd, om meer te weten te komen over wat er al bekend is over sociale behoeften van ouderen in de bestaande literatuur. De onderzoeksvraag is:
“Wat zijn sociale behoeften van ouderen en wat zijn implicaties voor interventies om sociale behoeften te vervullen?”
Dit tweede hoofdstuk biedt inzichten in bestaande wetenschappelijke litera-tuur over de sociale behoeften van ouderen en is de basis waarop in de volgende hoofdstukken meer informatie wordt verzameld. Door inzicht te geven in de sociale behoeften van ouderen worden implicaties voor interventies gegenereerd. We voeren een systematisch literatuuronderzoek uit, welke resulteert in de analyse van veertien artikelen over de sociale behoeften van ouderen. We vinden dat de groep ouderen en hun sociale behoeften divers zijn. Ouderen hebben zowel behoefte aan intieme als aan meer perifere relaties. Ouderen willen verbonden zijn en hechten aan wederkerige relaties; ze willen graag iets bijdragen.
In hoofdstuk drie gaan we nog dieper in op de sociale behoeften van ouderen die risico lopen op sociale isolatie of eenzaamheid. We verwachten dat deze populatie het meest profijt heeft van interventies. De resultaten van hoofdstuk twee dienden als basis voor dit kwalitatief onderzoek. We onderzoeken welke sociale behoeften belangrijk zijn als je ouder wordt, hoe ouderen hun sociale behoeften vervullen en welke barrières ze tegenkomen. Alhoewel deze groep risico loopt op sociale isolatie of eenzaamheid, hebben we gefocust op hun sociale behoeften. We hebben ook gekeken naar de welke rol sociale technologie speelt in het vervullen van de sociale behoeften. De volgende vraag staat centraal:
“Hoe vervullen ouderen met een risico op eenzaamheid of sociale isolatie hun sociale behoeften? “
In deze studie hebben we negentien ouderen geïnterviewd over hun sociale behoeften, de barrières die ze ervaren en de rol die sociale technologie speelt. We vinden dat ouderen sociale behoeften hebben als affectie, gedragsconfirmatie en status, welke gebaseerd zijn op het eerder genoemde SPF-SA model. Alle drie de behoeften blijven belangrijk voor de ouderen, maar door verlies van bronnen (bijvoor-beeld gezondheid, mobiliteit en netwerkleden) worden gedragsconfirmatie en vooral status lastig te vervullen. De buurt en de buren worden als belangrijke bronnen gezien om sociale behoeften te vervullen. Sociale technologie speelt een bescheiden rol in het leven van deze ouderen, de meesten gebruiken het zelden of niet.
In hoofdstuk vier bespreken we een interventie die gebaseerd is op de onder-zoeken uit hoofdstuk twee, drie en zes. De interventie heet Samsam en is een taal-café waarin oudere vrijwilligers de Nederlandse taal leren aan expats, migranten en vluchtelingen. Elk week staat een ander thema centraal zoals bijvoorbeeld ‘Lente’ of ‘Eten’. De onderzoeksvraag is:
“Wat zijn de ervaringen van de oudere vrijwilligers met hun deelname aan Samsam en hoe beïnvloedt dit hun sociale behoeften?“
We vroegen zeven deelnemers van Samsam naar hun ervaringen en we beschrijven de implementatie, ontwikkeling en evaluatie van Samsam. De deelne-mers geven aan dat Samsam bijdraagt aan een gevoel van verbondenheid, zowel met de anderstaligen als met de andere vrijwilligers. Ook voelen de ouderen zich betekenisvol door hun bijdrage aan Samsam. Ze vinden de organisatie van Samsam over het algemeen prettig, alhoewel ze niet elk wekelijks thema even goed vinden.
Deel 2: sociale behoeften en sociale technologie
Om de vraag te beantwoorden over hoe ouderen ondersteund kunnen worden in het vervullen van hun sociale behoeften, moeten we ook weten welke rol sociale techno-logie hierin kan spelen. Daarom zoomen we in het tweede deel van dit proefschrift in op de rol die sociale technologie speelt in het vervullen van sociale behoeften van ouderen. Op basis van context mapping sessies en bestaande literatuur over sociale technologie en sociale behoeften genereren we implicaties voor technologische interventies.
In hoofdstuk vijf beschrijven we de rol die sociale technologie speelt in het vervullen van sociale behoeften van ouderen. Dit hoofdstuk geeft inzichten in de mogelijkheden, maar ook de beperkingen voor dit middel om in sociale behoefte te voorzien. De onderzoeksvraag is:
“Wat is de rol van sociale technologie in het sociale leven van ouderen, die sociale techno-logie gebruiken en in het vervullen van hun sociale behoeften?”
We hebben vijftien interviews gehouden met ouderen die een vorm of meer-dere vormen van sociale technologie gebruiken en we hebben gekeken op welke manier de sociale technologie helpt om sociale behoeften te vervullen. We vinden dat sociale technologie de bestaande sociale relaties van de deelnemers versterkt en verrijkt. Het zorgt ook voor een gevoel van veiligheid bij de deelnemers en hun familie, doordat ouderen altijd bereikbaar zijn met hun smartphone. Sociale techno-logie kan echter ook frustreren, doordat de deelnemers worstelen met het gebruik. Ook vinden ze dat sociale technologie soms in de weg staat van face-to-face contact. Om succesvolle interventies en producten te ontwikkelen die echt aansluiten bij de behoeften van ouderen is het essentieel om ouderen en stakeholders zelf te betrekken in het ontwikkelproces. In hoofdstuk zes presenteren we ontwerpmo-gelijkheden voor technologische interventies om sociale behoeften te vervullen. Dit op basis van context mapping sessies. Context mapping is een vorm van onder-zoek doen waarbij de eindgebruiker actief wordt betrokken bij de ontwikkeling van producten en interventies, dit vaak met een aantal creatieve en interactieve sessies. De onderzoeksvraag is:
“Wat zijn ontwerpmogelijkheden voor technologische interventies om sociale behoeften te vervullen volgens ouderen zelf en sociaal werkers?”
Gebaseerd op context mapping sessies met 20 ouderen en verzorgers, biedt hoofdstuk zes concrete implicaties voor technologische interventies. We vonden dat ouderen vooral behoefte hebben aan verbondenheid, betekenisvolheid en onafhan-kelijkheid. Sociale technologie kan een rol spelen om in deze behoeften te voorzien. Het moet echter nooit het doel op zich zijn, maar een middel.