DNA-test

4.1.1 DNA-test als point de capiton

Een belangrijk, betekenisgevend moment in het verhaal van de nietos is de DNA-test. Tijdens de interviews gaven alle nietos aan dat het horen van de uitslag van de DNA-test een belangrijk moment was:

Het is alsof een glas water op de grond valt en het water naar de plekken sijpelt waar het moet gaan... en als dat eenmaal aan de gang is, heeft dat het effect van een waterval. (Interview Roberto, 22/5/2012)

De DNA-test heeft een sterk sturend karakter in dit verhaal. De uitkomst van de test betekende een definitieve breuk in de ouder-kindrelatie met de mensen die ze voorheen als papa en mama zagen. Het biedt een nieuwe waarheid over de afkomst van de nieto: nieuwe ouders, een nieuwe familie. De DNA-test fungeert voor veel nietos als point de capiton; het is een ankerpunt waaromheen ze een nieuw bestaan bouwen. Het heeft eigenlijk geen intrinsieke betekenis, maar is een signifier die linkt naar allerlei andere signifiers; deze nieuwe waarheid brengt als vanzelf allerlei consequenties met zich mee. Het feit dat de genen laten zien dat ze een bloedband hebben met een bepaalde groep mensen, zorgt ervoor dat ze in contact willen komen met een in eerste instantie willekeurige groep onbekenden. Door het belang dat aan de relatie met de biologische familie wordt toegekend, is er een intentie om een intieme band op te bouwen met deze tot dan toe onbekende groep mensen. Het laat zien dat ze grote waarde hechten aan de biologische aspecten van hun identiteit, net als Howell aangaf. De manier waarop de nietos dat vormgeven kan verschillen, maar feit is dat de uitslag van de DNA-test onontkoombare betekenissen en consequenties met zich meebrengt.

Rond zijn zestiende begon Felipe twijfels te krijgen over zijn afkomst. Hij leek in helemaal niets op zijn ouders, niet fysiek, niet in de manier van doen. In diezelfde periode hoorde hij op school over de jaren zeventig in Argentinië, over de dictatuur, de baby´s die weggenomen waren bij gevangenen, de zoektocht van de Abuelas. Hij ging meer vraagtekens zetten bij zijn achtergrond. Waarom waren er geen foto’s van zijn moeder toen ze zwanger was van hem?

31

ingebed in een historische context. Het is niet meer een kwestie van: Ben ik gek? Is het een fantasie? (Interview Felipe, 21/5/2012)

Toch verstreek er nog tien jaar voor hij daadwerkelijk een DNA-test liet doen. Dat waren tien jaren vol vragen, maar ook tien jaar waarin hij doorging met zijn leven. Hij zegt dat hij de moed niet had om er achteraan te gaan. Pas toen hij een tv-programma zag over de nietos recuperados kon hij niet langer doen alsof er niets aan de hand was. Hij nam zijn vriendin, die nog niets afwist van zijn twijfels, in vertrouwen en liet de test doen. Hij geeft aan dat hij uiteindelijk niet kon leven met de twijfel:

Ik kan niet iets blijven negeren wat zo belangrijk is, zoals de echte waarheid, de echte identiteit. Je moet het afsluiten. Het is wel heel eng. De angst, hè? De angst voor dit alles. Alles wat het betekent. Nu zeg ik: Angst voor wat? Want het is erger om in twijfel te leven dan de waarheid te kennen. Als je de waarheid kent voel je je rustiger. […] Maar het is een sprong in het diepe, hè? Deze beslissing nemen is een sprong in het diepe. Goed, hier ga ik! (Interview Felipe, 21/5/2012)

4.1.2 Belastend materiaal

Juist door de grote consequenties weigeren veel nietos in eerste instantie de test te doen. Voor hun gevoel verwijderen ze zich daarmee van de mensen die hen vaak liefdevol hebben opgevoed. Verder levert de uitkomst van de test mogelijk belastend materiaal op voor de adoptieouders. Het is het bewijs dat het kind niet van hen is en maakt de weg vrij voor onderzoek en vervolging. Als een nieto een DNA-test heeft gedaan start het Argentijnse Openbaar Ministerie automatisch een onderzoek naar de omstandigheden van de adoptie: was die ter goeder trouw of was er sprake van onrechtmatige toeeigening? Indien er verdenking is van mensenrechtenschending spant een openbaar aanklager een rechtszaak aan tegen de apropiadores. Mensenrechtenorganisaties als de

Abuelas de Plaza de Mayo en de biologische families kunnen een rol spelen in de aanklacht(en). De adoptieouders

van meerdere nietos die ik heb gesproken belandden korte of langere tijd in de gevangenis na de DNA-test. De strafmaat hangt van allerlei aspecten af, zo zaten de adoptieouders van León maar zeven maanden van de opgelegde drie jaar vast. De adoptievader van Rafael zit een gevangenisstraf uit van twaalf jaar, die van Victoria veertien jaar. De adoptievader van Fernando werd in januari 2013 veroordeeld tot zestien jaar gevangenisstraf 3_.

Achttien jaar is het record, opgelegd aan de adoptievader van Pedro. Soms volgt de veroordeling in hetzelfde jaar, zoals bij León, soms duurt het jaren, zoals bij Fernando.

León weigerde in eerste instantie een DNA-test te doen:

Ik had het gevoel dat als ik bloed af zou staan en ze zouden bevestigen dat ik niet het kind van [mijn ouders] was, dat zij gevangen gezet zouden worden, voor lange tijd. Dat is wat vaak gebeurd bij jongeren. Sommigen zoeken zelf naar hun geschiedenis, daar zijn ze dan zelf achter gekomen, omdat ze twijfels hadden. [...] Maar anderen die gevonden worden, die weigeren. Je moet zien, dat komt vooral door… de angst. Het is totaal begrijpelijk, zij houden van hun ouders, alhoewel er gezegd wordt dat ze dat niet zijn, dat voelen ze toch zo. Als zij hun bloed afgeven, dan gaan [hun

32

ouders] naar de gevangenis. Je wilt niet dat jij... dat de mensen waarvan jij houdt als je oudjes [viejos] gevangen genomen worden. (Interview León, 29/5/2012)

Ook Fernando had in eerste instantie geen behoefte mee te werken aan een DNA-onderzoek. Hij hoefde zijn achtergrond niet te weten, geeft hij aan, want hij had al ouders. Bovendien zou de uitslag van de DNA-test grote consequenties hebben voor zijn adoptieouders. Het officiële verhaal was dat Fernando hun biologische zoon was en als dat niet zo bleek te zijn, dreigde vervolging en veroordeling:

Veel nietos voelen zich verantwoordelijk voor de situatie […]. Mijn apropiador zei dat ik niet de DNA-test moest doen, want dat hij dan naar de gevangenis zou moeten. Daarmee geeft hij je de verantwoordelijkheid over iets waar je niet verantwoordelijk voor bent. Maar zo voel je dat wel. (Interview Fernando, 28/4/2012)

4.1.3 Verandering van levensstijl

Daarnaast is er een onduidelijkere angst, geven veel nietos aan. Hoe zal het leven eruit zien nadat de uitslag van de test bekend is? Elena voelde dat ook zo:

Je identiteit omarmen heeft grote consequenties.Alle veranderingen, de beslissingen die je moet maken beïnvloeden allerlei andere dingen. Het gaat niet zomaar op dezelfde manier door. (Interview Elena, 26/4/2012)

Camila geeft aan dat de manier waarop je bent opgevoed je gevormd heeft:

Je bent gewend aan een bepaalde manier van leven, aan een bepaalde familie, met bepaalde ideeën. Als je ouders militairen waren, dan heb je vaak een manier van leven die heel anders is dan je zou hebben gehad bij je biologische familie, die vaak veel armer en eenvoudiger leefden. [...] En dan opeens doe je een DNA-test, en het hele verhaal klopt niet meer. Het is niet meer jouw verhaal. (Interview Camila, 23/6/2012)

Fabio geeft aan dat nietos weigeren een DNA-test te doen omdat ze een andere opvoeding hebben gehad, een andere cultuur, een andere manier van denken:

De gedachtegang van zo'n nieto kan zijn: Wat een geluk dat mijn papa me indertijd meenam, me redde uit de shit, me onderwijs gaf. Snap je? Die manier van denken hebben ze overgenomen van hun apropiadores. Maar er zijn ook mensen die hele sterke genen hebben, zoals Victoria Donda. Zij was al rebels tegen haar apropiador, werd al militante voordat ze van haar afkomst afwist. […] Maar helaas zijn er ook voorbeelden van mensen die dit ideaal teniet kunnen doen, zie je? […] Of mensen die zich tegen hun identiteit afzetten als ze wel zo'n test hebben gedaan. Maar dat hou je nooit vol. Uiteindelijk accepteert iedereen de realiteit, en dat is ook het meest gezond, hè? (Interview Fabio, 22/5/2012)

Ook Roberto benadrukt dat iedereen een verschillend proces doormaakt, maar iedereen op dezelfde manier eindigt: met het doen van een DNA-test en het veranderen van hun identiteit:

Sommigen weigeren het, andere doen het meteen. Anderen gaan op internet, kijk dat is mama! En dat is papa! [...] Misschien is er iets wat je tegenhoudt, maar op een bepaald moment ga je en doe je die test, vroeger of later.

33

Ook Pedro geeft aan dat uiteindelijk iedereen de test doet. Abuelas-medewerkers Fabio en Roberto en politicus Pedro zijn stelliger dan de anderen als het gaat om uitspraken over de onvermijdelijkheid van een DNA-test. Ook hierbij zie je dat de omgeving waarin zij zich bewegen – een politieke partij of de Abuelas – ze een bepaald raamwerk biedt om met dit verhaal om te gaan, om zaken op een bepaalde manier te zien, manieren die het belang van de zoektocht naar de nietos en het uitvoeren van de DNA-test benadrukken. Dat is niet zo gek, want daarmee geven ze nu ook bestaansrecht aan hun eigen ideologische en politieke activiteiten. Op de vertogen die er zijn in de samenleving en hoe de nietos daarmee omgaan kom ik in hoofdstuk 5 uitgebreider terug.

4.1.4 Blijven weigeren

Er zijn voorbeelden van vermeende nietos die blijven weigeren een DNA-test te doen, zoals die van broer en zus Herrera Noble en van Evelin Vasquéz. In 1999 verzocht de rechtbank Evelin Vásquez mee te werken aan een onderzoek naar haar afkomst, omdat er een vermoeden was dat ze kind van desaparecidos was (Argento 2008: 159). In maart van dat jaar doorzocht de politie haar huis op zoek naar haar (vervalste) geboortebewijs (ibid). In Argentinië mag je niet leven onder een valse identiteit. Je hebt het recht, maar tegelijkertijd ook de plicht te weten wie je bent. Evelin weigerde echter mee te werken:

Voor mij verandert er niets, dit zijn mijn ouders en het kan me allemaal niets schelen, het kan me niet schelen waar of hoe ik geboren ben. (Argento 2008: 167)

Ze spande een rechtszaak aan tegen de Argentijnse staat, waarin ze wees op haar recht op lichamelijke privacy. September 2003 stelde het Hooggerechtshof haar in het gelijk (Argento 2008: 173). De staat mag haar niet dwingen haar bloed af te staan voor een DNA-test. In een interview in de krant La Nación legt ze haar standpunten nog eens uit:

Ik begrijp hun [haar vermeende biologische familie] strijd, maar het is een slecht moment voor mij. Ik ben geen slecht persoon, maar ik kan geen genegenheid voelen voor mensen die ik niet ken. Zij denken dat ze mijn biologische familie zijn, maar ik heb mijn ouders, zus, ooms, neven en nichten. Ik heb de familie die ik al mijn hele leven heb. Ik snap dat het pijnlijk is, maar die plek is al bezet. (Argento 2008: 174)

In tegenstelling tot veel andere nietos legt zij de nadruk op het sociale aspect van de ouder-kindrelatie, het belang van kinning, zoals ook door Howell aangestipt wordt. Aan de Abuelas gaf ze later aan dat ze wel een DNA-test wil doen, maar dat ze haar moeten beloven dat ze het niet zullen gebruiken om haar (adoptie)ouders aan te klagen (Argento 2008: 179). Het was echter niet zomaar voorbij, in 2008 legde een rechter beslag op gebruikte tandenstokers, een borstel en kleren van haar, om op basis daarvan een DNA-test te doen. In april 2008 werd duidelijk dat zij 99,99% zeker het kind is van desaparecidos Susana en Rubén Santiago Bauer.

Victoria schreef een boek over haar jeugd bij haar adoptieouders en de periode nadat ze achter de waarheid over haar achtergrond kwam. Zij staat nu vierkant achter haar keuze voor een DNA-test, voelt zich sterk verbonden met haar biologische familie en ouders, maar vertelt in haar boek dat haar beide zusjes – het meisje dat door dezelfde

34

man werd opgevoed, en haar biologische zus – geen DNA-test willen doen. Haar biologische zus is volgens Victoria ‘geïndoctrineerd’ door de ideeën van haar apropiador (saillant detail: hun biologische oom). Die beschuldigt hun ouders ervan dat ze hen in de steek hebben gelaten; ze verkozen dertig jaar geleden immers de opstand (of ‘de misdaad’, zoals de zus het verwoord) vóór het in veiligheid opvoeden van hun kinderen (Donda 2010: 197).

Elena’s broer is waarschijnlijk ook kind van desaparecidos, geeft Elena aan, maar hij wil er niets van weten. Hij kiest ervoor om zijn handen ervan af te trekken, zegt ze, en te zeggen: Dit verhaal is niet van mij. Zij ziet het als een verdedigingsmechanisme, een schulp om in terug te kruipen, om het oude vertrouwde verhaal in stand te kunnen houden. Hij weigert om de ‘reële orde’ aan zich te laten opdringen.

4.2 Verandering relaties

4.2.1 Adoptieouders

De nietos gaan allemaal op hun eigen manier om met het nieuws over hun achtergrond. Voor velen zet het de relatie met hun adoptieouders op scherp. Sommigen hebben geen contact meer, anderen wel, allemaal om uiteenlopende redenen. Bij de één hebben de adoptieouders een directe rol gespeeld in de dictatuur en zien de

nietos ze als medeplichtigen aan de dood van hun biologische ouders. Voor anderen is het feit dat ze onrechtmatig

zijn weggenomen niet te verteren. Of de leugen waarin ze al die jaren geleefd hebben, het feit dat hun ‘ouders’ nooit of pas zo laat de waarheid over hun achtergrond verteld hebben. Anderen hebben een manier gevonden om de band met hun adoptieouders te behouden. Het lijkt in veel gevallen uit te maken of de ouders een militaire achtergrond hebben – en dus een directe link met het militaire regime en de verdwijningen – of een civiele. Toch gaat dat niet altijd op: Léon behield het contact met zijn adoptievader de ex-militair, en Esteban verbrak het contact met het burgergezin waar hij uitkwam.

De waarheid over zijn achtergrond zette Rafael’s beeld over zijn (adoptie)ouders op zijn kop. Zij hadden zijn hele jeugd zijn wereldbeeld bepaald, hem ontologische zekerheid gegeven:

Ik vergelijk het altijd met het moment dat Neo [van de film The Matrix] de rode pil neemt. Vanaf dat punt is alles anders, alles is vreemd. Om te geloven wat je ouders je allemaal hebben verteld, de goede dingen die ze met me hebben gedaan toen ze me opvoedden, en dan geloven wat ze gedaan hebben, begrijp je? Het is als een persoon die je kende als heel goed, die jou leerde om ook goed te zijn, om goede normen en waarden te hebben... en dan opeens blijkt wat zij gedaan hebben. (Interview Rafael, 8/6/2012)

Felipe weet pas sinds drie jaar over zijn achtergrond. Zijn adoptievader overleed toen hij veertien was, de relatie met zijn adoptiemoeder heeft hij sindsdien zien veranderen:

Het was iets wat kwam en ging, hè? Het verleden... de oude Felipe, de nieuwe Felipe... er was geen duidelijke scheidslijn. […] Ik kon er altijd goed over praten met [mijn adoptiemoeder]. Maar er zijn dingen veranderd, nog steeds veranderen er dingen. Zo zeg ik vanaf de eerste dag geen mama meer tegen haar. De band met haar wordt minder

35

sterk, maar zonder iets te forceren. Ik laat de dingen gewoon gebeuren, op een natuurlijke manier. Ik zie haar steeds minder, ik heb steeds minder zin om dingen met haar te delen. Maar het gaat op een natuurlijk manier, ik voel geen boosheid of haat naar haar. (Interview Felipe, 21/5/2012)

Voor hem houdt het nieuws over zijn achtergrond een vanzelfsprekende, ‘natuurlijk’ verwijdering in tussen hem en zijn adoptiemoeder. Hij houdt haar niet verantwoordelijk voor het feit dat hij werd weggenomen bij zijn biologische familie, want ze wist indertijd niet waar haar man de baby vandaan had gehaald. Maar ze vermoedde het wel, vooral toen de Abuelas steeds meer in de publiciteit traden. Dat zag ik bij meer nietos, dat ze het hun vader – die wel wist waar ze vandaan kwamen – het het meest kwalijk nemen.

Stond Fernando in eerste instantie zijn vader nog te troosten toen die hem vertelde dat hij geadopteerd was, in de jaren die volgden is zijn beeld van zijn adoptieouders langzaam veranderd. Toen hij uiteindelijk toch de DNA-test deed, kreeg hij zware verwijten te verduren van zijn adoptievader:

Toen ik hem opzocht [in de gevangenis] […] kwam hij de ontmoetingsruimte binnen, schreeuwend: Door jouw schuld zit ik hier, door jouw schuld zit ik hier! Toen hij voor me stond keek ik hem aan en zei hem dat ik niet wist dat geboren worden een misdaad was. Dat ik dacht dat wat hij had gedaan een misdaad was. Hij keek me perplex aan en zei niets. Toen ik me omdraaide, begon hij weer te schreeuwen dat hij door mijn schuld daar zat. (Interview Fernando, 28/4/2012) Fernando nam het zijn vader kwalijk dat hij niet de verantwoordelijkheid nam voor wat hij had gedaan, maar in plaats daarvan de schuld van de situatie bij Fernando legde, die met het doen van de DNA-test de weg vrij had gemaakt voor de veroordeling van zijn vader. Sinds 2009, zeven jaar nadat hij achter de waarheid kwam over zijn achtergrond, heeft hij geen contact meer met zijn adoptieouders. Dat was in eerste instantie niet makkelijk, het heeft hem erg veel pijn gedaan. Maar nu staat hij fel en vierkant achter zijn keuze. Hij erkent dat deze man de vader was die hem liefdevol opvoedde, maar zijn jeugd heeft met terugwerkende kracht een andere betekenis gekregen:

Ik wil geen relatie meer met de persoon die me opvoedde, ondanks dat hij me een goede educatie gegeven heeft, ondanks dat hij me alles gegeven heeft. […] Omdat... het is één ding als je een relatie vormt met iemand terwijl die je de waarheid vertelt en je echte liefde geeft, en het is iets anders als je een relatie vormt terwijl hij tegen je liegt, je gestolen heeft, je verborgen heeft gehouden, je constant bedrogen heeft. Met deze mensen wil ik vandaag de dag dus niet meer zijn. Misschien als ik een masochist zou zijn wel. (Interview Fernando, 28/4/2012)

Als ik Fernando vraag of het niet verwarrend is om deze man te plaatsen, het is immers de vader uit zijn jeugd, onderbreekt hij me fel:

Er is een groot verschil: een ding zijn mijn ouders en iets anders zijn mijn apropiadores. Mijn apropiadores zijn niet