Casus 2: Ontwikkeling van Katendrecht
8. Discussie & reflectie
Uit dit onderzoek kwam naar voren dat er slechts een gering aantal gebiedsontwikkelingsprojecten in Nederland Europees zijn aanbesteed. Er heerst dus een vermoeden dat Europese aanbesteding uitblijft. Ten eerste moeten we ons afvragen waarom dit cijfer zo laag is. Probeert Nederland de Europese regels te omzeilen? Zijn er slechts weinig grote projecten in Nederland? Of publiceren de gemeenten de projecten niet in het Europese publicatieblad? Gegevens op websites van verschillende aanbestedende diensten pleiten voor de laatste optie. Hier staan immers veel meer casus op, die niet zijn teruggekomen op Tender Electronic Daily. Ook Korthals-Altes verwerkt deze mogelijkheid in zijn nieuwste publicatie: “The relational issue of trust cannot play a role in formal public contract proceedings, which may make it rational not to follow these proceedings” (Korthals Altes, 2014, p.18).
Een ander opvallend feit was dat Europese aanbestedingen vaak gedurende de procedure werden afgebroken. Het project was dan al gepubliceerd, maar nog niet gegund. Partijen stelden dat dat te maken heeft met de marktomstandigheden. Vanwege de crisis zijn grote projecten gestaakt of uitgesteld. Maar misschien zou het ook aan de aanbesteding zelf kunnen liggen. Als de gemeente zulke strenge eisen heeft gesteld dat slechts een partij aan die eisen kon voldoen, of er is slechts een inschrijving geweest dan is het voor de gemeente vaak niet voordelig de aanbesteding doorgang te laten vinden. Gunning van de opdracht is daarbij op zichzelf niet verplicht (Van den Berge, 2013). Wanneer de opdracht wordt afgebroken, mag deze alleen niet opnieuw worden aanbesteed onder dezelfde voorwaarden.
Zowel bij Europese als nationale zaken is geen enkel project beschreven als een project met een grensoverschrijdend belang. Komt dat omdat men onwetend is over deze term? Of is deze term te vaag waardoor het zijn waarde verliest? Mijns inziens zouden grensgemeenten bij grote projecten meer aandacht moeten besteden aan deze kwestie. Als gevolg hiervan zouden projecten die vooralsnog nationaal werden aanbesteed nu Europees aanbesteed moeten worden. Deze kans op meer directe concurrentie in de grensgebieden zouden we moeten aangrijpen.
Er is niet alleen discussie over de toepassing van de procedure, maar ook over de invulling van de procedure. Wat betreft de mening over de geschiktheidseis “Nederlandse correspondentie” wijken de wetenschappers bijvoorbeeld af van mijn standpunt. Korthals Altes stelt dat deze eis gewoon toelaatbaar is, aangezien Europa verdeeld is en nu eenmaal verschillende talen kent. De eis is slechts een praktisch hulpmiddel zodat er geen communicatieproblemen ontstaan tijdens de procedure en uitvoering van de werken (Korthals Altes, persoonlijk interview 2014). Tasan-Kok neemt een wat pragmatischer standpunt in; zij stelt dat alles mogelijk is zolang niemand klaagt bij de Europese Commissie. Het gebruik van deze eis is volgens haar wel concurrentievervalsend, maar kan in beginsel gewoon doorgang vinden. “But once a disturbed local party complains to EU, even if the complain is not true or does not have strong legal basis, the distortion of the project may lead to a huge delay or other hinderances (like changing contractors, changing local conditions, trust, etc.) as the EU has then to interfere and look whether there is truth in the complain” (Tasan-Kok,
interview per email 2014). Aangezien de financiële gevolgen bij een klacht enorm zijn, is het aan de gemeente om te bepalen of ze dit risico willen lopen.
Korthals Altes en Tasan-Kok houden zich vooral bezig met de effecten die de aanbestedingsrichtlijn zou kunnen hebben op de relatie tussen gemeenten en bouwbedrijven. Ondanks het feit dat uit dit onderzoek blijkt dat deze samenwerking nog vrijwel hetzelfde is, blijven zij bij hun standpunt dat directe concurrentie niet wenselijk is. Relaties op lokaal niveau worden volgens hen wel degelijk opengebroken. Niet alleen door Europese concurrentie, maar ook door het feit dat bedrijven op hoger schaalniveau (regionaal) actief zijn binnen Nederland. Zo zijn Twentse bouwers bijvoorbeeld actief in West Nederland (Korthals Altes, persoonlijk interview 2014). Aangezien de kosten van Europese projecten meestal geheim blijven, was het moeilijk concrete uitspraken te doen over de meerwaarde van Europees aanbesteden. Toch kon uit de ervaringen worden afgeleid dat de prijs meestal gelijk bleef. Onderzoek in andere lidstaten zou misschien meer duidelijkheid kunnen verschaffen, ook over de haalbaarheid van directe concurrentie. Tevens zou op Europees schaalniveau onderzoek kunnen worden gedaan naar nieuwe mogelijkheden op bouwtechnisch gebied. Voor de toekomst liggen uitdagingen in het verschiet, bijvoorbeeld op het terrein van duurzame ontwikkeling. Voor de realisatie van dit soort projecten zou Europese aanbesteding ervoor kunnen zorgen dat we meer kunnen profiteren van de kennis die andere lidstaten hebben op dit gebied.
Bronnenlijst
BAM (2014) Wat is LEAN bouwen? (Online) http://www.bamutiliteitsbouw.nl/themas/lean- bouwen [Geraadpleegd 12 juni 2014]
Bies, G. Aanbesteding Thialf moet mogelijk over, FrieschDagblad 25 januari 2014 (Online)
http://www.frieschdagblad.nl/index.asp?artID=66492 [Geraadpleegd 5 maart 2014]
Bovis, C. (2002) Recent case law relating to public procurement: a beacon for the integration of public markets, Common Market Law Review, 39, pp. 1025–1056.
Bregman, A.G. Gebiedsontwikkeling en het aanbestedingsrecht na het arrest Muller, TBR 2010/108
Bryman, A., (2008) Social Research Methods. Third Edition red. Oxford : University Press. CBS (2013) Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 (Online)
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-062- pb.htm [Geraadpleegd 16 mei 2014]
Colomb, C. & Santinha, G. (2014) European Union Competition Policy and the European Territorial Cohesion Agenda: An Impossible Reconciliation? State Aid Rules and Public Service Liberalization through the European Spatial Planning Lens, European Planning Studies, 22:3, 459-480.
De Reiswijzer Gebiedsontwikkeling, een praktische routebeschrijving voor marktpartijen en overheden (2011) Gepubliceerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu
De Zeeuw, F. (2007) De engel uit het marmer : reflecties op gebiedsontwikkeling, Delft: Technische Universiteit Delft.
EP & CEU, (2004) Directive 2004/18/EC of the European Parliament and of the Council of the EU 31 March 2004 on the coordination of procedures for the award of public works contracts, public supply contracts and public service contracts, Official Journal of the European Union, 47, pp. L134/114–L134/240.
Europese Commissie (2004) A report on the functioning of public procurement markets in the EU: benefits from the application of EU directives and challenges for the future. Brussels
03/02/2004. Available at
http://europa.eu.int/comm/internal_market/publicprocurement/docs/public-proc-market-final- report_en.pdf [Geraadpleegd 8 maart 2014]
Europese Commissie (2009) Ingebrekestelling Inbreuk nr. 2007/4721 zaak Ede, Brussel: Europese Unie
Europese Commissie (2014) Concurrentie, voor beter functionerende markten, Luxemburg:
Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Available at:
http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/nl/competition_nl.pdf [Geraadpleegd 21 februari 2014]
Europese Commissie (29 januari 2009), Ingebrekestelling Inbreuk nr. 2007/4721, Brussel: Europese Unie
Evers, D. (2011) Verschuivende schalen: de implicaties van de decentralisatie van ruimtelijk beleid tegen het achtergrond van toenemende Europeanisering Planbureau voor de
Leefomgeving, Available at
http://www.plandag.net/download/Evers_Plandagpaper_Evers_PBL.pdf [Geraadpleegd 27
februari 2014]
Fokkema, M (2010) “Gevolgen Müller arrest voor reiswijzer en praktijk van nederlandse
gebiedsontwikkeling “ Grondzaken juni 2010, Den Haag: Sdu, pp 9-11.
Fokkema, M & B. Nijhof (2013) “Staatssteun door aanpassing overeenkomst voor
gebiedsontwikkeling“ Grondzaken april 2013, Den Haag: Sdu, pp 17-19.
Gerecht van de EU 29 mei 2013 T-384/10 (Commissie/Spanje)
Groetelaers, D.A. & Korthals Altes, W. (2004) Policy instruments in the changing context of Dutch land development, in: M. Deakin, R. Dixon-Gough & R. Mansberger (Eds) Methodologies, Models and Instruments for Rural and Urban Land Management, pp. 75–87 (Aldershot, Ashgate).
Hart, G. en Albers, H.S.J. 'Van Auroux/Roanne naar Müller/Wildeshausen: waar ligt de grens van de aanbestedingsplicht bij gebiedsontwikkeling?', NtER 2010-8, p. 273-278
Healey, P. (2002) On creating the “City” as a collective resource, Urban Studies, 39(10), pp. 1777–1192
HvJ EG 5 oktober 2000, nr. C-16/98, Jur. 2000, p. I-8315 (Commissie/Frankrijk) HvJ EG 12 juli 2001 C-399/98 (Scala)
HvJ EU 24 juli 2003 C-280/00 (Altmark)
HvJ EG 18 januari 2007 C-220/05 (Auroux/Roanne) HvJ EG 13 november 2007 C-507/03 (An Post) HvJ EG 15 mei 2008, nr. C-147/06 (SECAP) HvJ EG 25 maart 2010 C-451/08 (Muller)
Jansen, P. Van monofunctionele projectontwikkeling naar multifunctionele gebiedsontwikkeling, Masterproof, openbare versie Amsterdam School of Real Estate
Definitieve versie, 19 december 2008
Kennisportal Europese aanbesteding 2013 Aanbesteden van werken (Online)http://www.europeseaanbestedingen.eu/europeseaanbestedingen/europese_aanbestedin g/aanbesteden_van_werken [Geraadpleegd 24 april 2014]
Klijn E.H. & Teisman G.R. (2003) Institutional and Strategic Barriers to Public—Private Partnership: An Analysis of Dutch Cases, Public Money & Management, 23:3, 137-146
Knoups, L. (2013) Grensoverschrijdend belang: is een potentieel grensoverschrijdend belang
http://www.severijnhulshof.nl/media/documents/publicaties/lk_grensoverschrijdend_belang_vas tgoedrecht_2013.pdf [Geraadpleegd 21 februari 2014]
Korthals Altes, W. (2014) Private market PPP versus innovative public market procurement practices, Delft: OTB Research Institute .
Korthals Altes, W. (2007) The Single European Market and Land Development, OTB Research Institute for Housing , Urban and Mobility Studies, Delft University of Technology , The Netherlands.
Korthals Altes, W. K., & Tasan-Kok, T. (2010). The impact of European Public Contract Law on networks of governance: A relational approach. European Planning Studies, 18(6), 967–984 Lember,V., Kalvet,T., Kattel,R. Urban Competitiveness and Public Procurement for Innovation, Urban Studies, 2011, Vol.48(7), pp.1373-1395.
Nozeman, E. Gebiedsontwikkeling, Groningen: Rijksuniversiteit Groningen, 2008.
Paradissis, J.J. (2003) Planning agreements and EC Public Procurement Law, Journal of Planning & Environment Law, June, pp. 666–677.
PIANOo Expertisecentrum aanbesteden (2014) Aanbestedingsplicht (Online)
http://www.pianoo.nl/inkoopproces/fase-1-voorbereiden-inkoopdracht/aanbestedingsplicht
[Geraadpleegd 14 april 2014]
Roeloffzen J.F.T. Een procesaanpak voor integrale gebiedsontwikkeling, een haalbare kaart? Delft: TNO Bouwprocesinnovatie, 2004.
Selectieleidraad aanbesteding Losplaatsweg te Noordwijk (2013) via Richard de Boer [ABC Nova]
Selectieleidraad aanbesteding MFC Katendrecht (2013) via Eric Schopman [Wooncompas] Tallberg, J. (2002). Paths to compliance: Enforcement, management, and the European Union.International Organisation, 56(3), 609–643
Tasan-Kok, T. (2010) Entrpreneurial governance: challenges of large-scale property-led urban regeneration projects, Tijdschrift voor economische en sociale geografie, Volume 101, Issue 2, pages 126–149, April 2010.
Tasan-Kok, T. (2012) Rescaling Europe: Effects of Single European Market Regulations on Localized Networks of Governance in Land Development, International Journal of Urban and Regional Research Volume 36, Issue 6, pages 1268–1287, November 2012.
Tasan-Kok, T., & Korthals Altes, W. K. (2008). Local urban policies and single European Market regulations: Dutch land policy in focus. International Academic Group on Planning, Law and Property Rights II Symposium, Warsaw
Tasan-Kok, T. & Korthals Altes, W., (2012) Transnational Neoliberalisation and the Role of Supranational Trade Agreements in Local Urban Policy Implementation:The Case of the European Union., In: G. Baeten, red. Contradictions of Neoliberal Planning. Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V., pp. 79-97
Tasan-Kok, T., Groetelaers,D.A., Haffner M.E.A. (2013) Providing Cheap Land for Social Housing: Breaching the State Aid Regulations of the Single European Market? Regional studies 2013 - Taylor & Francis
Van den Berge, I. (2013) Kan stoppen met een aanbesteding en opnieuw beginnen altijd? (Online) http://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/partners/nysingh-advocaten- notarissen/kan-stoppen-met-een-aanbesteding-en-opnieuw.9083794.lynkx [Geraadpleegd 14 juni 2014]
Van der Krabben, E. 2011 Gebiedsontwikkeling in zorgelijke tijden. Kan de Nederlandse ruimtelijke ordening zichzelf nog wel bedruipen? Nijmegen: Radboud Universiteit.
Van Ravestijn, N. Evers, D. (2004) Unseen Europe, NAi Publishers: Rotterdam
Van Rooy, P. Van Luin, A, Dil, E. Nederland Boven Water, Gouda: Nirov/VROM, Vol 1, 2006. Wallagh, G. Basissyllabus Module 1 opleiding Gebiedsontwikkeling Amsterdam. Amsterdam: Amsterdam School of Real Estate/De Lijn, 2006.
Walsh, C., Spatial planning and territorial governance: managing urban development in a rapid growth context, Urban Research & Practice, 2012, Vol.5(1), p.44-61
Waterhout, B en Janssen-Jansen, L (2006) “De ruimtelijke impact van Europa in Nederland:
stimulator, belemmering, noodzaak en speelveld tegelijk. Grenzeloze ruimte, Den haag: SDU-
Uitgevers.
Wolting, B., Bregman, A., Pool, M. (2012) PPS en gebiedsontwikkeling, Sdu-uitgevers: Den Haag.
Yin, R. K., (2009) Case Study Research: Design and methods, Fourth Edition red. Thousand Oaks/London/New Delhi: SAGE Publications.
Bijlagen
I. Vragen Europees aanbestede zaken
1. Kunt u kort beschrijven om wat voor project het gaat? Aard project (publiek/privaat/gemengd)
Locatie
Schaalniveau (lokaal, regionaal, nationaal, grensoverschrijdend belang?)
2. Actorrelatie
- is samengewerkt met een buitenlandse partij? - is al eerder samengewerkt met deze partij? - welke geschiktheidseisen zijn gesteld? - is gegund op prijs of EMVI?
- welke contractvorm is ontstaan?
- in hoeverre ziet u verschillen tussen de nationale en Europese procedures?
3. Prijs
- op welke waarde is het project geraamd? En hoe hoog is de prijs na aanbesteding uitgevallen?
- denkt u dat de prijs hoger of lager is uitgevallen dan wanneer er niet Europees zou zijn aanbesteed? en waarom?
4. Tijdsduur
- hoe lang heeft de aanbestedingsprocedure geduurd?
- denkt u dat Europees aanbesteden meer tijd kost? en waarom (niet)? 5. Algemeen
- In hoeverre denkt u dat directe Europese concurrentie haalbaar is? (vb. een Spaanse ondernemer die een project ontwikkelt in Polen)
- In hoeverre denkt u dat directe Europese concurrentie wenselijk is?
- Als de gemeente de keuze heeft, zou dan gekozen worden voor een Europese aanbesteding?
II. Vragen nationaal aanbestede zaken
1. Kunt u kort beschrijven om wat voor project het gaat? Aard project (publiek/privaat/gemengd)
Locatie
Schaalniveau (lokaal, regionaal, nationaal, grensoverschrijdend)
2. Actorrelatie
- is samengewerkt met een buitenlandse partij? - is al eerder samengewerkt met deze partij? - welke procedure is gevolgd en waarom? - is geselecteerd op prijs of past performance? - welke eisen aan de partij zijn gesteld? - welke contractvorm is ontstaan?
3. Prijs
- op welke waarde is het project geraamd? En hoe hoog is de prijs na aanbesteding uitgevallen?
- denkt u dat de prijs hoger of lager is uitgevallen dan wanneer er Europees zou moeten zijn aanbesteed? En waarom?
4. Tijdsduur
- hoe lang heeft de aanbestedingsprocedure geduurd?
- denkt u dat Europees aanbesteden meer of minder tijd kost? En waarom? 5. Algemeen
- In hoeverre denkt u dat directe Europese concurrentie haalbaar is? (Vb. een Spaanse ondernemer die een project ontwikkelt in Polen)
- In hoeverre denkt u dat directe Europese concurrentie wenselijk is?
- Als de gemeente de keuze heeft, zou dan gekozen worden voor een Europese aanbesteding?
III. Tijdsduur van de projecten in vergelijking met de kosten
Tabel 8: Tijdsduur en kosten van Europees aanbestede projecten (Opgesteld door Rebecca Weijand, 2014)
Europese projecten Tijdsduur in maanden Kosten in euro’s
Katendrecht 6 25.000.000
Rotterdam [Hart van Zuid] 15.5 geheim
Noordwijk 12* geheim
Utrecht [Stationsplein Oost] 4.5 geheim
Roosendaal 4 27.000.000
Rotterdam [Maashaven] 17 26.000.000
Uden 7 22.000.000
Leiden 8.5 geheim
Utrecht [Kop van Lombok] 5.5 geheim
Heeze-Leende 26 4.500.000
*De totale tijdsduur is hier negatief beïnvloed door geconstateerde verontreiniging en de noodzakelijke sanering.
Tabel 9: Tijdsduur en kosten van nationaal aanbestede projecten (Opgesteld door Rebecca Weijand, 2014)
Nationale projecten Tijdsduur in maanden Kosten in euro’s
Gouda 3.5 2.700.000 Dalfsen 5 800.000 Margraten 3.5 4.380.000 Deventer 2 3.447.500 Lieshout 6 geheim Amsterdam 2.2 2.100.00 IJmuiden 4.5 4.500.000 Foxhol 2.5 3.600.000 Gemert-Bakel 3.5 1.385.000 Beesd 2.5 1.989.000
IV. Lijst met geïnterviewden
Persoon Project Datum
Marco Michelotti Biopartner center te Leiden 14 april 2014 Ellen Wijnant Stationsplein Oost te Utrecht 14 april 2014
Paul van der Veen Woningbouw te Heeze-
Leende
14 april 2014
Eric Schopman MFA Katendrecht 16 april 2014
Debbie Ginter Hart van Zuid 17 april 2014
Ramzy Elmashtooly Kop van Lombok 18 april 2014
René van Dompseler Rotterdam-Maashaven 24 april 2014
Fred Boekhorst Nieuwbouw te Uden 24 april 2014
Amanda Crombach MFA Margraten 5 mei 2014
Jan Lankelma De Ring te IJmuiden 6 mei 2014
Jan-Willem de Groot Gouwedepot te Gouda 6 mei 2014
Jaap Beck Welkoopterrein te Dalfsen 7 mei 2014
Fons Baas Elandsstraat te Amsterdam 8 mei 2014
Hans Kon MFC te Foxhol 8 mei 2014
Richard de Boer Losplaatsweg te Noordwijk 9 mei 2014
Robert van den Berg Bloemschevaert te Roosendaal
12 mei 2014
Anne Kips Kulturhus te Beesd 13 mei 2014
Matthijs Bootsma Wijtenhorst te Deventer 14 mei 2014
Douwe van de Goorberg MFA de Rips te Gemert- Bakel
15 mei 2014
Ignas Pfennings MFA te Lieshout 19 mei 2014
Tuna Tasan-Kok [Wetenschapper] 22 mei 2014