Discussie alfa op basis van regressiemodellen.

De bezetting in Twente wordt het best verklaard met een andere - ruimtelijke samenhang op basis van - alfa dat de bezetting in Noordwest-Europa. In het eerste geval komt 0,43 als beste uit de bus in het tweede geval 0,14.

In hoofdstuk 4 wordt hierbij de kanttekening geplaatst dat in Twente een kleinere waarde voor alfa ook minder kans maakt door gebrek aan variatie in de ruimtelijke samenhang - berekend met een kleine alfa - binnen het relatief kleine studiegebied. Dit kan betekenen dat het aantal immigranten dat een grote afstand heeft afgelegd overal ongeveer gelijk is, of in het niet valt bij verschillen in locale migratie. Als dat zo is kan een relatie tussen bezetting en versnippering alleen maar verklaard worden door variatie in de locale migratie. Uit het feit dat een grote alfa wel veel verklaard, valt af te leiden dat die variatie in het aantal immigranten uit de nabije omgeving er inderdaad is.

In een ander onderzoek78 _{en in hoofdstuk vier, blijken landschapsmaten op}

verschillende niveaus naast elkaar een significant effect te hebben. Een verklaring voor het effect op locaal niveau is dat bij de bezetting van territoria de invloed van

locale dispersie – zoals wordt beschreven bij gebiedsstudies - overheerst en dat ook broeddispersie een rol van betekenis speelt. Ruimtelijke samenhang berekend op basis van één alfa kan hiermee geen rekening houden. Een alternatief model met meerdere landschapsmaten verklaart de verspreiding van boomklever daarom beter (paragraaf 4.2).

Binnen het studiegebied Twente zijn de afstanden niet zo heel groot en zal broeddispersie voorkomen tussen verschillende habitatplekken. Helaas zijn uit dit gebied niet voldoende dispersiewaarnemingen voorhanden om deze veronderstelling

te staven. Haupt79 _{toonde aan dat in marginaal habitat waar het broedsucces laag is,}

overjarige vogels veel vaker op dispersie gaan dan verwacht. Er zijn aanwijzingen dat versnipperd habitat in Twente ook marginaal habitat is. Als gevolg van competitie om nestholen is het broedsucces in Twente laag in de kleine bosjes met een grote randlengte. Diverse keren is vastgesteld dat territoria in dergelijke bosjes werden verlaten tijdens het broedseizoen, wat kan betekenen dat adulten marginaal habitat hebben verlaten, maar de vogels kunnen natuurlijk ook zijn overleden. In de grotere bossen werden vaker vervangende broedgevallen gevonden. Daar waren de vogels dus in ieder geval niet overleden. Net als in dispersie onderzoek in versnipperd landschap in België80 _{blijft over de vraag of boomklevers in sterk versnipperd habitat} eerder dood gaan. Meest waarschijnlijk is dat inderdaad broeddispersie optreedt tijdens het broedseizoen, nog voordat een nieuwe generatie zich aandient als concurrenten.

Bij de validatie van de modellen in hoofdstuk vijf blijkt het Europese model voor de bezetting van habitatplekken beter te voldoen dan het (afgeleide) Twentse regressiemodel met de grotere alfa. Bovendien blijkt het Europese model met de alfa van 0,14 voldoende betrouwbaar om informatie toe te voegen aan en niet strijdig te zijn met de uitkomsten van LARCH-classic. Op basis van de analyse van verspreidingsgegevens met regressiemodellen komt dus ook een kleine alfa als beste naar voren voor het beschrijven van duurzaamheid. Een conclusie t.a.v. de methode is dat als er voor LARCH een alfa geschat moet worden op basis van verspreidingsgegevens, dat het beste gedaan kan worden met behulp van gegevens over de bezetting van habitatplekken in verschillende landschappen.

3.4 Algemene discussie en conclusies over het dispersievermogen

Zowel uit de discussie over de analyse van dispersiewaarnemingen als uit de discussie over analyse van de verspreidingsgegevens – keuze uit drie waarden - kwam een alfa van 0,14 als meest geschikte waarde naar voren. In beide gevallen is het argument dat ruimtelijke samenhang gebaseerd op een kleine alfa het best de duurzaamheid van locale populaties in habitatplekken beschrijft en daarom gaat het in LARCH.

Met een keuze voor 0,14 wordt uitgegaan van een behoorlijk dispersievermogen. Daar kan tegenin worden gebracht dat uit de gebiedsstudies in bosrijke landschappen

79 _{Haupt (1992)}

een veel geringer dispersievermogen naar voren komt en dat de boomklever in veel gebieden, waaronder vier uit deze studie (Cambridgeshire, West-Vlaanderen, Brabant en Drenthe) lage dichtheden heeft en in ieder geval tot voor kort in veel geschikte gebieden ontbrak. Het ontbreken in geschikte gebieden zou uitsluitend het gevolg kunnen zijn van een gering dispersievermogen van de jongen, maar die verklaring kan ook te simpel zijn. Het lijkt er eerder op dat de boomklever door plaatstrouw van volwassen vogels en zijn wisselende dispersiegedrag van jongen vooral veel tijd nodig heeft om lege gebieden te koloniseren. Een groter dispersievermogen van de jongen dan verwacht op basis van gebiedsstudies sluit een trage kolonisatie niet uit. Effecten van versnippering op habitatkwaliteit en via partner- en habitatselectie (paragraaf 2.2.1) kunnen kolonisatie van lege gebieden extra moeilijk maken. De versnippering van deze leefgebieden zal deze plaatstrouwe soort dus nog wel parten blijven spelen, ondanks een tenminste in sommige jaren meevallend dispersievermogen.

Wanneer dispersie over grotere afstanden vooral voorkomt in gebieden met een hoog populatieniveau, treedt dat verschijnsel mogelijk helemaal niet op in versnipperd habitat, in pas gekoloniseerde gebieden en aan de rand van het verspreidingsareaal. In dat geval is voor die situaties een alfa van 0,14 te klein. Toepassing in LARCH leidt dan ten onrechte tot de verwachting dat een netwerk van habitatplekken een duurzame populatie bevat. Wanneer een populatie eenmaal een minimum omvang bereikt heeft zou ze – in dat zelfde netwerk- inderdaad wel duurzaam kunnen zijn. Voor die gevallen is het goed te benadrukken dat LARCH uitspraken doet over potentiële populaties, maar helemaal bevredigend is het niet. Beter zou zijn, om bij het berekenen van ruimtelijke samenhang rekening te houden met het actuele populatieniveau. Het minimum niveau dat populaties moeten bereiken om duurzaam te kunnen zijn, zou met modelstudies bepaald kunnen worden, maar dan moet in die modellen het dispersiegedrag wel correct beschreven zijn. Uit deze studie blijkt dat het inzicht in het dispersiegedrag van de boomklever daarvoor nog ontoereikend is.

Bij gebruik van ruimtelijke samenhang voor het beschrijven van effecten van versnippering op locaal niveau – in plaats van op duurzaamheid op netwerkniveau- lijkt op grond van bovenstaande overwegingen een alfa van 0,43 meer geschikt. Daarbij gaat het vooral over de mate waarin de draagkracht wordt benut: de verzadiging van het habitat.

Al met al zijn er nogal wat onzekerheden over de beste waarde van alfa voor de boomklever. LARCH is niet berekend op naijlingseffecten en verschillen in dispersievermogen tussen landschappen. Nader onderzoek naar achterliggende mechanismen, b.v. de invloed populatieniveau, habitatkwaliteit en landschap op dispersie, is nodig.

Ook in de discussie in hoofdstuk vier blijkt dat de ruimtelijke samenhang, om werkelijk een schatting te krijgen van de immigratie in een plek, eigenlijk dynamisch zou moeten zijn door rekening te houden met de werkelijke bezetting van plekken in de omgeving. Daarbij zou de alfa nog moeten kunnen fluctueren afhankelijk van het populatieniveau en het landschap. Feitelijk ben je dan bezig met een simulatiemodel

in plaats van met een kennissysteem. Misschien is het nu of in de toekomst mogelijk dynamische populatiemodellen rechtstreeks in te zetten in LARCH. In dat geval hoeft het dispersievermogen niet als een statische norm te worden beschreven. Bij de vraag wat de beste methode is voor het onderbouwen van het dispersievermogen (netwerkafstand) van een soort gaat het dus niet om de keuze tussen de analyse van dispersiewaarnemingen of de analyse van verspreidings- gegevens. Beide methoden zijn noodzakelijk. De directe analyse van dispersiewaarnemingen om meer inzicht te krijgen in wat adulten en juvenielen van de soort zouden kunnen en de indirecte analyse van verspreidingsgegevens om inzicht te krijgen is wat de soort werkelijk presteert. Beide methoden vragen veel data die uit literatuur of eigen veldwerk. De uiteindelijke norm voor een statisch kennissysteem zou bovendien gebaseerd moeten zijn op een groot aantal simulaties met een dynamisch model. Het lijkt er dus niet op dat de netwerkafstand in LARCH snel even voor een groot aantal soorten van goed onderbouwde normen voorzien kan worden.