Die moderniseringsbenadering: basiese historiese oorsprong

Na afloop van die Tweede Wêreldoorlog in 1945 het die Verenigde State van Amerika (V.S.A.) ʼn sogenaamde heropbou- en ontwikkelingsprogram vir Europa voorgestel (Melkote, 2002:420- 421; Melkote & Steeves, 2001:47-53). Hierdie plan, wat in 1949 deur die Amerikaanse president Harry Truman bekendgestel is, moes die verwoestende impak wat die oorlog op Europese stede se infrastruktuur en ekonomiese stelsels gehad het aanspreek en herstel (Melkote & Steeves, 2001:51). In hoofsaak was die “Point Four program”, ook bekend as die “Marshall Plan”4

bekend gestel. Volgens Tomaselli et al. (2011:12) is die voorafbeplande ekonomiese program en die teorieë oor ekonomiese groei, beter bekend as die modernise- ringsbenadering, hoofsaaklik gebore in die 1950’s en 1960’s vanuit die V.S.A. se buitelandse beleid vir ontwikkeling in vernietigde lande.

Groot klem is op Westerse deskundigheid geplaas ten opsigte van die uitvoering van ekonomiese groei-modelle, die gebruik van tegnologie en die ontwikkeling van die nodige sosiale en kulturele organisasies of strukture wat nodig sou wees om ontwikkeling in Europa aan te spoor (Agunga, 1998:139). Na relatiewe sukses van die “Marshall Plan” in Europa, het heelwat Westerse lande ook soortgelyke programme en planne geïmplementeer in wêrelddele wat as sogenaamde ontwikkelende lande beskou is. Per definisie is lande in Afrika en Asië as arm of bloot onderontwikkeld beskou en gevolglik beskryf as sogenaamde “Derde Wêreld” lande (Melkote & Steeves, 2001:22, 47). Daarteenoor is die ryk Westerse wêreld beskryf as die sogenaamde “Eerste Wêreld” lande wat as ontwikkeld beskou is op ekonomiese, politiese en kulturele vlakke. Hierdie onderskeid was dus nie bloot ʼn geografiese onderskeid tussen die Noordelike en die Suidelike halfronde nie, maar het soos onderaan verduidelik word, bepaalde ontwikkelingsfilosofieë veronderstel en gelei tot spesifieke teorieë oor ontwikkelings- kommunikasie (Melkote & Steeves, 2001:22, 71; Tomaselli et al., 2011:12).

2.2.1.1 Die moderniseringsbenadering se basiese beginsels

Volgens die ekonomies welvarende lande in die Noorde moes die sogenaamde ontwikkelende lande die Westerse wêreld se ekonomiese en politiese voorbeeld volg, sodat hulle ook self vooruitgang kon maak om enige sosio-ekonomiese agterstande te kon inhaal. Hierdie basiese oortuiging het aanleiding gegee tot ʼn perspektief wat ontwikkeling as ʼn proses van

4 _{“Point Four program” of die “Marshall Plan”4 is ’n voorafbeplande ekonomiese program en -beleid}

wat daarop gefokus het om Europa se vernietigde, geïndustrialiseerde sosio-ekonomiese sisteme her-op te bou deur die bruto nasionale produk (B.N.P.) van Europese lande aan te spoor deur vryemarkbeginsels en -stelsels toe te pas en te vestig (Melkote, 2002:421; Agunga, 1998:139; Waisbord, 2001:2).

“modernisering” beskou het (Ayee, 1993:29; Mefalopulos & Grenna, 2004:26; Servaes, 1999:21; Servaes, 1995:40). Die gevolg was dat ryker lande vanuit die Weste armer of “onderontwikkelde” lande aangemoedig het om nuwe of moderne tegnologieë, Westerse idees oor ontwikkeling en veral ʼn kultuur van innovasie te aanvaar en toe te pas in hulle eie lande om sodoende uiteindelik ontwikkeling mee te bring (Chitnis, 2005:232; Crabtree, 1998:183; Mefalopulos & Grenna, 2004:25; Melkote, 1991:60).

Volgens hierdie perspektief was veral grootskaalse ekonomiese groei en materiële ontwikkeling die norm van voortuitgang en positiewe sosiale verandering (Servaes & Malikhao, 2008:159). Opsommend kan gesê word dat die moderniseringsbenadering gebaseer was op vier maat- stawe om ontwikkeling te verseker naamlik ekonomiese groei, investering in moderne tegnologie, gesentraliseerde beplanning en ‘n proses om interne oorsake in onderontwikkelde lande te identifiseer wat stapsgewys by wyse van “modernisering” oorkom kon word (Rogers, 1983:120). Om dit eenvoudig te stel, die moderniseringsbenadering tot ontwikkeling het veronderstel dat ontwikkeling ʼn liniêre, stapsgewyse en onafwendbare proses was wat die gaping tussen “tradisionele” en “moderne” samelewings kon oorkom (Melkote & Steeves, 2001:79; Waisbord, 2001:3; White, 1994:54). Hierdie perspektiewe en basiese beginsels oor ontwikkeling het ook besliste beginsels oor die rol van kommunikasie voorveronderstel.

2.2.1.2 Die rol van kommunikasie

Die proses van modernisering het veronderstel dat alle moontlike hulpmiddele, strategieë of kommunikasiemetodes gebruik moes word om “onderontwikkelde” lande se materiële behoeftes te bevredig, materiële sosiale verandering en ontwikkeling mee te bring (Giddens & Pierson, 1998:15; Lerner, 1958:54; Servaes, 1995:12). Om kennis en praktyke vanaf ontwikkelde na ontwikkelende lande oor te dra het kundiges, wetenskaplikes en regerings van Westerse lande geglo dat kommunikasie deur massamedia die sleutelantwoord was en daarom ʼn instrumentele rol in die moderniseringsbenadering moes speel (Kumar, 1994:76; Lerner, 1976:287; Melkote & Steeves, 2001:206). Met verwysing na veral die massamedia, het Daniel Lerner (1958) en Wilbur Schramm (1964) geargumenteer dat massakommunikasie soos radio en koerante in die 1950’s en 1960’s hoofsaaklik gebruik kon word om die sosiale verandering in ontwikkelende lande te fasiliteer deur geïsoleerde gemeenskappe in te lig oor moderniseringspraktyke (Crabtree, 1998:183; Lerner, 1958:47; Morris, 2003:226; Waisbord, 2001:3). Die beginsel was dat ontwikkelende lande vinniger kon opvang met ontwikkelde lande as hulle deur die massamedia ingelig word oor wat die ekonomiese, politiese en sosiale maatstawwe was wat Westerse lande as die “ideale omstandighede” of die standaard vir ontwikkeling beskou het (Treurnicht, 1997:18).

Gegewe die bogenoemde besprekings kan daar oor die algemeen gesê word dat kommunikasie in hierdie dominante benadering eenrigting en oorredend van aard was (Malan, 1998:14; Moemeka, 1999:5). Modernisering het dus meer ʼn afwaartse benadering en modelle van kommunikasie behels deurdat die kommunikasie- inisiatiewe sentraal beplan en uitgevoer is. Boonop is min of geen geleenthede gegee vir terugvoer op enige inligtingsprosesse nie (Mefalopulos & Grenna, 2004:27; Melkote, 2002:423; Servaes & Malikhao, 2008:158-160; Servaes, 2000:85). Die meeste projekte was vooraf vir die mense deur eksterne Westerse kundiges beplan in plaas van deur die mense wat daarby moes baat vind (Servaes, 1999:85). Fundamenteel is bevind dat die dominante ontwikkelingsmodel van die 1950’s nie só suksesvol en toepaslik was in nie-Westerse lande soos wat aanvanklik veronderstel is nie. Die benade- ring wat voortreflik gewerk het in Westerse samelewings, het nie soortgelyke sukses behaal in die ontwikkelende wêreld nie (Servaes & Malikhao, 2008:160).

2.2.1.3 Kritiek teen die moderniseringsbenadering

Wat nou tersaaklik is, is dat kritiek teen modernisering aangedui het dat die “Eerste Wêreld” lande besig was om probleme in die struktuur en magsverhoudinge van die ontwikkelende gemeenskappe te skep deur hulle te oortuig om af te sien van hulle politieke outonomie, kulturele identiteit, ekonomiese onafhanklikheid en intellektuele kreatiwiteit sodat hulle aan kon pas by die kultuur wat aan hulle voorgestel is (Melkote & Steeves, 2001: 210; Nyamnjoh, 2005:4,11; Servaes & Malikhao, 2008:161,163, 169). Kennis vanuit Westerse lande was op die “tradisionele” samelewings afgedwing sonder om ooit hulle behoefte vir ontwikkeling in ag te neem (Melkote, 1991:58; Servaes, 1999:85; Waisbord, 2001:2).

Die mislukkings van die ekonomiese rasionele model se moderniseringsbeginsels en –praktyke bevorder die soeke na ontwikkelingsmodelle wat persoongesentreerd is (Rogers, 2004:98). Laasgenoemde verwys na die afhanklikheidsbenadering wat in die 1960’s-1980’s onstaan het en voortgebou het op die moderniseringsbenadering om die tekortkominge aan te spreek.