Op deze regels maken het meervoud of de verbogen vorm soms een uitzondering
2. al, den -, hal, verharde grondlaag ten
gevolge van vorst. Toewe me in meij da chat mozze graave, toe zat ten al nog in de gront.
alderande, alderleij, allerhande, allerlei.
alderbèst(e), allerbest.
algemêên, in t -, in het algemeen.
allarrem, alarm.
allebeij, allebei, beide.
allebenêûr, à Ja bonne heure. Et kèn der mee dêûr; dad is te vergeeve; daar zè//e me nie fèdder oover praate. Nau jaa, da te vurrever nied op is komme daage om de keuke te vur
reve, omda ter en sturrefcheva/ in zen Je
mie/ie was, a/lebenêûr, maar dat a tie toch en booschop kènne stuure.
allebum, album.
alledaachs(e), alledaags(e).
alledach/g, op- lóópe, iedere dag de bevalling kunnen verwachten. Jaa, vrau De Jong kèn nie op te brulleft komme, ze lóóp op al/edach.
( Spr. en Zegsw. 74).
allêên, allêênech/g, alleen.
alleevel, alevel.
allef, alleve, half, halve.
allefèm'pie (veroud.), halfhemdje. Het was een los borststuk, uit twee stukken bestaan
de, die om de hals werden geslagen en op de borst samengevoegd met a/lefèmpsknóópies.
Het werd gedragen over overhemd of boeze
roen. Later is het vervangen door het front
jie, dat uit één stuk bestond en met allef
èmpsknóópies of bóórdeknóópies onder de boord werd bevestigd. Ook dit frontjie is intussen al weer jaren uit de mode.
allefie, halfje, halve cent.
alletkachel, aangeschoten, halfdronken.
allegaar, allemaal, allegaar.
allegaartie, allegaartje, van alles door elkaar.
al'lekelie, alkalie.
allekeol, alcohol.
alleluujaa, halleluja.
allem, halm.
allemaal, allegaar, allemaal.
allemachtech/g, al(le)machtig.
allemanschèk, allemansgek.
allemansfrint/d (voc.), allemansvriend.
allemenak, almanak. (Spr. en Zegsw. 639).
alles/z, alles.
alleven, den - broer, halfbroer.
alleve gaare, halfgare, imbeciel; syn. alleve gèk, iedejoot.
allevemaan, halvemaan.
alleverweege, halverwege.
allevezoole, halve zolen. Laa te schoemaaker der maar en paar allevezoo/e oplègge, de akke bènne noch choe chenoch. Ook Laa te schoe
maaker ze maar vera/levezoole.
alleve zachte, onwijze, halfgare (maar veel minder ernstig bedoeld.)
alleve zus, halfzuster.
allevenallef/v, onvolledig, onnauwkeurig, niet precies. "Nau, Jan, begin je al en beetjie bitweis te worre beij je nuuwe baas?" "Nau, daz nog maar allevenal/ev óór, k sèl nog en óóp motte lêêre, der iz noch sóóveu/ wèrrek beij, dad ek nog nóój chedaan èt." "Zèch, Keesie, zèg jei je lèz nog maar iz op, want tat waz nog maar al/evenallef Zóó kè je der nie meej bei de meester komme."
allevwas, halfwas (half volleerd werkman).
allevwasse, bnw. halfwassen.
allezbealleve, allezballeve, allesbehalve.
allicht, allicht.
alloo, hallo.
als,hals.
alskop, den -, halskop; syn. onnóózelen als, su.ffert, lobbert.
alsstarrech/g, halsstarrig; syn. koppech/g.
altaar, altaar.
alteit/d (voc.), altijd.
alteraasie, alteratie, syn. opschuddeng, drukte.
Het woord alteraasie wordt niet zozeer ge
bruikt om de schrik over een of andere ontstellende gebeurtenis uit te drukken, als wel om de drukte aan te geven, die rondom die gebeurtenis ontstaat. Minz, minz, waz me dat è.ffe en alteraasie mi tie man, die daar
zóó maar midde op te straat en toeval kreech ! alvast, alvast.
alwêêr, alweer.
alweetent/d (voc.), alwetend.
alzienende, alziende.
am, ham; vkw. ammechie. (Spr. en Zegsw.
599).
ambachschool (nieuw), ambachtsschool.
ambacht, ambacht.
ambiesie, ambitie. Dit woord drukt in de regel alleen de lust in iets uit zonder het begrip eerzucht of ijverzucht.
ammooniejak, ammoniak.
amper, amper; syn. nèt an, op sen bèst, op sen kont.
ampersant, en passant.
ampertiezan, ampertjes. Dit wordt nog sterker dan amper het begrip net an (net aan) uit.
amptenaar, ambtenaar, beambte. Het Gouds had geen apart woord voor beambte. Het woord amptenaar wordt niet zo veel ge
bruikt.
an, aan. (De uitspraak van de n in an is even
als in het Ned. aan afhankelijk van de vol
gende klank).
anaalderech/g, aanhalerig.
anaalech/g, aanhalig.
anauwe, aanhouden.
anauwer(t), aanhouder; bijna alleen in het Spr. den anauwert wint.
anbeelt/d (voc.), aanbeeld; mv. anbeelde.
anbeije, aambeien (alleen mv.).
anbelang, aanbelang. Daz nie fan anbelang.
anbesteeje, aanbesteden.
anbeveele, aanbevelen; ovt. bevool an; volt.
dw. anbevoole.
anbieje, aanbieden; ovt. bóój an; volt. dw.
angebóóje.
anborstech/g, aamborstig. Voor anborsteg weeze wordt ook veel gebezigd et op te borst èbbe. Sjonge.jonge, k èp et toch sóó op te borst, k oest men eige bekant kepot. Ook, enigszins spottend, k èp et op men borstrok.
anborstecheit/d (voc.), mv. -eede, -eedes, aamborstigheid.
anbrande, aanbranden.
anbrènge, aanbrengen, verklikken; bij de politie aangeven.
andacht, aandacht.
andachtech/g, aandachtig.
andachtecheit/d (voc.), aandachtigheid.
andbrêêtte, handbreedte.
andech/g, handig.
andêêl, aandeel; vnl. toekomend deel; ook dêêl.
andel, handel.
andelaar, handelaar.
andele, handelen.
andelweis/z, handelwijze.
ander, andere, ander, andere.
anderallef/v, anderhalf.
anders/z, anders.
anderzom, andersom.
andievie, andijvie.
andoek, handdoek.
andraage, aandragen; ook in de bet. ter sprake brengen. Oo, eij komd a/teid mi fan die gèkke iedeeje andraage.
andrang, aandrang.
anduije, aanduiden; ovt. duijde an; volt. dw.
angeduijt/d (voc.).
anêênze, anêêrste, ineens, plotseling.
angaan, aangaan; syn. opspeu/e, te kêêr gaan;
ook voor het rommelen van de ingewanden.
Oór ta kint sen leifte iz angaan, eij èt seeker onger.
anfat, anfatsel, handvat.
ange, hangen; ovt. ong, ing; volt.dw. geange.
angebonde, kort -, kort aangebonden. ...
angebrant.
angebrant/d (voc.), gauw -, gauw aange
brand; syn. kort angebonde, vlug nijdig.
angel, angel.
angenoome wèrrek, aangenomen werk. Ange
noome wèrrek wordt betaald (overeenkom
stig een afspraak met de "baas") of wan
neer het gehele werk klaar is, of naar gelang het vordert, of per gedeelte dat gereed ge
komen is. Stukwèrrek is een soort van an
genoome wèrrek, maar alle angenoome wèr
rek is nog geen stukwèrrek.
angerech/g, hangerig, lusteloos. k Sèl tog iz mi ta kint naa de dokter motte, t is te /aaste teit sóó angerech, k ch/óóf Jast, dat et wat onder zen leeje èt.
angertie, hangertje.
angetraut/d (voc.), aangetrouwd. I.p.v.
schoondochter, -zoon, -zuster werd meest
al gezegd: angetraude dochter, angetraude zoon, angetraude zus. Later zijn de eerstge
noemde vormen meer algemeen geworden.
angeschoote, aangeschoten, halfdronken; syn.
alle/ kachel.
angeslaage, aangeslagen, beslagen. De ruite bènne angeslaage.
anglamp, hanglamp.
angklok, hangklok.
angoor, hangoor. Zegsw. Eêrs chróóte minse, dan angóóre. (Spr. enZegsw. 18).
angst, angst.
angstech/g, angstig.
anjer, anjer.
58
ankènne, ankanne, aankunnen, Zie bij vorm
leer, Het Werkwoord.
anker, anker.
ankleeje, I. aankleden; ovt. k/eejde an; volt.
dw. angek/eejt/d (voc.).
1. inkleden, inrichten, regelen. Oo motte me dat nauw ank/eeje, azze me twee daage naa Rotterdam motte vóór de begraafenis fan tante Mien? Me kènne de kat tog al die twee daage nied al/êên in uiz /aate?
ankomment/d, aankomend; ook voor een gevorderde leerling in een beroep. "Oo gaat et mi je kindere? Je a tog noch sóón ankommende jonge èn en meisie?" "Oo, da chaa bèst, Jansie iz op en naajwinkel, dat word al en aardeg ankomment naajstertie èn Piet wèrrek beij en smit, daz ècht ook al en ankommende smit."
anlande, aanlanden, terechtkomen. Jaa, ik weet ier de wèg ook niet, azze me deuze wèg inslaan, weet ek ècht niet, waare me an zèlle lande.
anlange, aanlengen, verdunnen. Beij die vènt chaan ek chêên mèllek mêêr aa/e, die lang se vast an,glóóv ek.
anlèch/g, aanleg, geschiktheid. Die knul èd en goeje anlèg om affekaat te worre, ei weet oovera/ en smoesie op te verzinne.
anmekaar, aan elkaar, aaneen; ook in alle samenstellingen.
anmekaarange,aaneenhangen,samenhangen.
anmotte, (ermee) aan moeten. Jaa, wat mot ek taar nau mee an? Jeij wil en nuuwe jurrek, maar ik mo nóódeg en nuuwe bonker èbbe vóór men wèrrek, maar vóór al/ebeij ge/eik èbbe me gêên sènte.
annargist, anarchist.
anneeme, openbare belijdenis van het geloof afleggen.
anneemer, aannemer.
anneempak, nieuw kostuum, dat men aantrok als men zich liet anneeme.
anneis, eneis, anijs.
anneliene, aniline.
annekdoote, annekedoote, anekdote.
Anneke Tanneke tooverèks, Anneke Tanneke toverheks. Figuur uit kinderspelen en kinderliedjes. Ook scheldwoord voor heks
achtige vrouw. Figuur waarmee men kin
deren schrik aanjaagt, een soort vrouwelijke boeman dus.
annese, anneze, hannesen; ovt. anneste en annezde; volt. dw.geannest/d(voc.).
anniezètte, anisette.
anpart, apart.
anpersant, en passant. Nau, k mo tog dêûr de
Groendal, dan zèl k chleik anpersant èjfe beij de boovemeester angaan oover Jan.
anpööte, aanpoten, extra hard werken. Jo, laane me nau nog èjfe en beetjie anpóóte, dan komme me meschien vandaag noch klaar.
anrècht, aanrechtbank; gebr. règbank.
anrichte, aanrichten, teweegbrengen.
anrikkemedêêre, aanbevelen, recommanderen Van deze twee woorden is anrikkemedêêre een contaminatie.
anschafte, aanschaffen.
anschoen, handschoen.
anslaan, 1. aanslaan; 2. beslaan (van ruiten).
anslach/g, aanslag.
anspraak, aanspraak; gezelschap. Ag Ja, mins, wa sè k ter van zègge: en man allêên iz maar allêên ook, daarom è k maar en uis
auster genoome, al is t allêên maar om der nog wat anspraak an te èbbe.
anspreeker, aanspreker. De personen die een begrafenis helpen verzorgen, zijn dóód
bidders. De dóódbidders die alleen voor het wegbrengen van het lijk zorgen (de kist sluiten, in de lijkkoets dragen, de familie in de koetsen helpen, op het kerkhof de kist naar het graf dragen enz.}, heten draagers.
Zij begeleiden de stoet naast de rijtuigen.
De anspreekers zijn de dóódbidders, die zo spoedig mogelijk na het overlijden het overlijdensbericht gaan anzègge (aanzeggen) bij familie, kennissen en buren. Zij lopen naar het kerkhof vóór de lijkstoet uit en op de begraafplaats vóór de baar. (N.B. De koetsen zijn thans vervangen door auto's;
het anzègge komt maar zelden meer voor).
anstaltez maake, aanstalten maken. (Bijna nooit anstalte ).
anstèlder, aansteller.
anstèlderech/g, aanstellerig.
anstèldereij, aanstellerij; ook anstèlderaasie.
anstichter, aanstichter.
anstons, aanstonds.
anstooke, aanstoken. Meestal in de betekenis aanhitsen, opruien.
anstööt, aanstoot. Anstóót cheeve, reden tot ergernis geven; anstóót neeme, zich aan iets ergeren.
ant/d (voc.), hand.
antchèlt/d (voc.), antchift, handgeld, hand
gift. Antchèlt en antchift worden in dezelfde bet. gebruikt, nl. het eerste geld dat een winkelier of marktkoopman op een dag ontvangt.
anteekene, aantekenen. Azze en jonge èn en meisie wille gaan trauwe, dan motte ze êêrst anteekene èn azze ze dan lang genog onder de
gebóóje gestaan èbbe, kènne ze trauwe.