Hoofdstuk 4: De Nudge in een Breder Kader
5. Een Ander Soort Nudge
5.5 Deliberatie over nudging
Zou Foucault dan tevreden zijn als er openheid is tijdens de nudge en als burgers door hebben dat ze een bepaalde richting op gestuurd worden? In het interview over sociale zekerheid dat is behandeld in hoofdstuk drie geeft Foucault te kennen dat hij graag zou zien dat de burger meer autonomie krijgt en het gat tussen burger en overheid wordt verkleind. Het zichtbaar maken van nudges geeft de burger op indirecte wijze meer autonomie. Als je weet dat je wordt gestuurd in je beslissingen, kan je daar rekening mee houden en ervoor kiezen om een nudge te negeren zodat de beslissing beter bij je past. Dergelijk beleid verkleint het gat tussen burger en overheid echter niet: de burger praat niet mee over het beleid dat de overheid voert. Er is bovendien een ander probleem met nudging: het grijpt in op beslissingen van het individu op microniveau en tracht de kleinste gedragingen te sturen.
Hoofdstuk 4 liet zien dat nudging kan worden gezien als een van de technieken die de staat gebruikt voor governmentality. Het verandert de “conduct of conduct” en maakt de mens op die manier tot het neoliberale subject: een rationele Homo Economicus. Deze Homo Economicus is zijn eigen onderneming, en dient dus in zichzelf te investeren. Hierdoor is het economische subject niet alleen met haar waarde bezig wanneer zij actief is in de economische ruimte, maar moet zij op alle vlakken van haar leven zo efficiënt mogelijk te werk gaan. Mensen lijken nergens meer vrij te zijn van nudges. Als ik ’s ochtends mijn fiets parkeer bij de universiteit, zet ik deze recht omdat een fietscoach de fietsen die er voor de mijne stonden in een nette rij heeft geparkeerd. Als ik ’s avonds naar huis fiets, vertelt een tekening van een
59
fietslicht op de stoep me dat ik niet moet vergeten mijn licht aan te zetten. Enerzijds hoef ik mij hierdoor geen zorgen meer te maken over de juiste handelingen, een nudge vangt het immer wel op. Anderzijds voelt het alsof ik op alle vlakken naar het juiste gedrag wordt gestuurd en mijn onderbewuste zelf geen steken mag laten vallen.
De discussie over de voor- en nadelen van de neoliberale samenleving laten we voor wat deze is. Het maakt niet uit welke richting we precies op worden genudged (het is plausibel dat dit in een goed werkende democratie de richting is die de meerderheid op wil), het gaat om de manier waarop nudging het gedrag van burgers op microniveau probeert te veranderen. Een
nudge verschilt hierin van andere wetgeving, die in het geval van de individuele burger vaker
negatief dan positief werkt. Zo weet je dat je een boete krijgt wanneer je je licht niet aan hebt, of dat je een straat niet in mag rijden als je een rood bord met een witte streep ziet. Omdat
nudging een subject op een andere manier stuurt dan “normale” regels dat doen, moet er
democratische controle op nudging zijn.
De uitvoering van de grootschalige deliberatie die nodig is om nudges te legitimeren brengt verschillende moeilijkheden met zich mee. Als alle nudges van de overheid gerechtvaardigd moeten worden, is dat een immense operatie. Alle burgers zouden in dat geval de tijd moeten krijgen om te overleggen en de uitkomsten van dit gesprek moeten vertaald worden in beleid. In hun “Deliberation Day” pleiten Bruce Ackerman en James Fishkin voor een nieuwe nationale feestdag waarop burgers met elkaar delibereren over belangrijke onderwerpen. Deze dag zal voor de verkiezingen plaatsvinden, de thema’s waarover gedelibereerd wordt worden aangedragen door de lijsttrekkers.189 Deelnemers krijgen de kans de reactie van deze lijsttrekkers op de stellingen te zien, hebben dan de tijd om in een groep van 15 personen over de thema’s te overleggen en kunnen vervolgens in een grote groep van 500 personen vragen stellen aan lokale vertegenwoordigers van de partijen. Als afsluiting kunnen zij in de groep van 15, onder leiding van een verkozen voorzitter, overleggen over het optreden van lokale politici.190
Het voorstel van Ackerman en Fishkin is sterk geënt op het Amerikaanse model waarin er slechts twee of drie partijen zijn en is bovendien ontworpen voor verkiezingstijd. Het idee van een deliberatief moment over nudging is echter aantrekkelijk, bovendien kan de discussie in het geval van nudge wellicht worden weggetrokken van het partijenstelsel, al blijft een dergelijke discussie politiek. Hoewel mensen soms van een afstand (bijvoorbeeld online)
189 Bruce Ackerman en James Fishkin, “Deliberation Day,” The Journal Political Philosophy 10 (2002): 135-
136.
60
genudged worden door de staat, vinden veel nudges plaats in de directe leefomgeving.
Deliberatie over nudging zou daarom het beste op gemeentelijk niveau plaats kunnen vinden. De gemeente zou een lijst kunnen opstellen van nudges die worden ingezet, burgers kunnen ter voorbereiding van de deliberatiesessie dan kiezen of ze het eens zijn met de nudge, een beetje eens zijn met de nudge, of het helemaal niet eens zijn met de nudge.
Voor de deliberatie over nudging kan inspiratie worden geput uit de lijst met mogelijke
nudges. De nudges van deze lijst kunnen worden ingedeeld in thema’s, zoals
verkeersveiligheid, gezondheid, klimaat en hoe schoon de omgeving is. Burgers worden voor de sessies ingedeeld in diverse groepen, omdat deze problemen beter oplossen dan groepen met minder brede expertise.191 Elke groep (van ongeveer 15 personen) wijst een voorzitter aan en krijgt dan de kans te spreken over nudging aan de hand van de verschillende thema’s. Het gesprek gaat zowel over de manier waarop genudged wordt, als de beleidsterreinen waarop
nudging plaatsvindt. Na de deliberatiesessies wordt de deelnemers gevraagd de nudges op de
lijst opnieuw te beoordelen en wordt ze voorgelegd op welke thema’s ze wel en niet gestuurd willen worden. Beleidsmakers gebruiken deze informatie vervolgens wanneer zij besluiten maken over nudges. Burgers moeten een vergoeding krijgen voor de sessies en er is een grootschalige planning nodig. Iedereen moet worden ingedeeld en elke groep moet een locatie krijgen. Door groepen op verschillende dagen te laten spreken, kan de last worden gespreid.
Ackerman en Fishkin noemen hun “deliberation day” een essay in utopisch realisme. De praktische voorwaarden voor een deliberatiedag kunnen vast worden gecreëerd, maar er zullen vele politieke obstakels overwonnen moeten worden.192 Ook de organisatie van een
nudge-dag zal veel om handen hebben en zal duur zijn. Een alternatief is om niet alle burgers
uit te nodigen, maar om een steekproef te nemen en alleen een aantal groepen mee te laten doen. Het risico is dan wel dat er een bepaald soort burger kan zijn dat de uitnodiging aanneemt of juist afslaat. Een andere optie is om een gemeentelijk raadgevend referendum over nudge te organiseren, waarbij de burgers direct kunnen kiezen op welke thema’s zij wel en niet genudged willen worden. Dit is een goedkopere oplossing, maar ook deze brengt een aantal problemen met zich mee. Zo kan er bijvoorbeeld genudged worden in de manier waarop de stellingen voor het referendum geformuleerd worden. Bovendien spoort een referendum burgers misschien wel aan om na te denken over nudge, maar is niet zeker of de burgers zich daadwerkelijk zullen informeren en in gesprek gaan.
191 Farrell en Shazili, “Nudge Policies,” geen paginanummer. 192 Ackerman en Fishkin, “Deliberation Day,” 130-131.
61
Hoewel een “nudge deliberatie-dag” een voorstel is dat nogal wat voeten in de aarde heeft, is het de enige manier is om aan Thaler’ en Sunsteins criterium van “as judged by themselves” te voldoen. Zij beweren dat keuze-architectuur het leven van mensen die niet perfect kiezen beter kan maken “as judged by their own preferences, not those of some bureaucrats.”193 De enige
manier waarop er gevolg kan worden gegeven aan de voorkeur van een individu, is door dat individu te vragen wat zij graag wil. Zoals Mark White zegt, kan een externe waarnemer nooit weten wat de interesse van een ander is of wat haar drijft.194 Deliberatie biedt een oplossing voor het probleem van de beleidsmaker die een eigen agenda heeft of zich te veel richt op onjuist of gekleurd wetenschappelijk onderzoek. Als de burger zelf kiest, is er immers geen ruimte meer voor de wil van de beleidsmedewerker of de wetenschap. Ook het probleem van verschillende conceptions of the good speelt een minder grote rol als de burger zelf kiest:
nudges worden ingezet aan de hand van de wil van de meerderheid en het wordt voor de
minderheid makkelijker nudges te ontwijken wanneer deze weet dat ze er zijn.
5.6 Conclusie
Dit laatste hoofdstuk heeft getracht oplossingen te vinden voor de kritiek die in de overige hoofdstukken van deze scriptie werd gegeven. Hoewel ik denk dat er beter genudged kan worden als de suggesties van dit hoofdstuk gevolgd worden, twijfel ik of Foucault dit met mij eens zou zijn. Foucault pleit in zijn gehele werk voor een pluraliteit van waarden binnen de maatschappij waarin niemand te veel controle heeft over een ander. Hoewel hij wellicht blij zou zijn om te zien dat de burger meer te zeggen krijgt over nudges en de nudge uit de schaduw wordt getrokken, denk ik nog altijd dat hij zou protesteren tegen technieken die het gedrag van de bevolking op microniveau proberen te beïnvloeden. Ook als nudging democratisch plaatsvindt, blijft het een manier waarop de meerderheid de minderheid op verregaande wijze kan beïnvloeden.
Het is als filosoof soms lastig om praktisch te zijn. Zodra je filosofie gaat studeren, komt er een wereld van gedachte-experimenten voor je open te liggen. Soms zijn dit experimenten die laten zien dat een betere wereld echt mogelijk kan zijn, soms blijven ze beperkt tot de limieten van je gedachten. Over de grenzen van wat echt kan, hoef je je in een academisch paper niet altijd zorgen te maken. Hoewel ik droom over een nationale “Nudge deliberatie-dag,” acht ik de kans klein dat een dergelijke dag er zal komen. Er zullen vele monetaire en politieke
193 Thaler en Sunstein, Nudge, 10.
62
hordes moeten worden genomen voordat wij gezamenlijk aan tafel zullen zitten om te spreken over nudging.
De introductie stelde de problemen omtrent nudging aan de kaak aan de hand van het voorbeeld van de afvalscheiding in Krimpen aan den IJssel. Dit voorbeeld laat zien dat er het gevaar bestaat dat burgers worden genudged in een richting waar ze zelf niet achter staan. Hoewel dit voorbeeld geschikt was om het probleem te formuleren, ben ik van mening dat het grootste probleem omtrent nudging en het klimaatprobleem niet is dat sommige burgers misschien niet achter de nudge staan, maar juist dat een nudge als maatregel bij lange na niet sterk genoeg is om de crisis waarin we nu verkeren af te wentelen. Zoals Webb stelt in haar tekst: “treating people as primarily consumers (…) is not commensurable with messages informing them that ‘normal consumption’ is threatening well-being."195 Sommige problemen
zijn zo groot, dat we het ons niet kunnen veroorloven individuele keuze te blijven behouden. Als we nudges blijven inzetten, is het van het grootste belang goed af te wegen op welke terreinen een simpele nudge niet volstaat en er meer nodig is om het roer om te gooien.
Ik schreef mijn kritiek op nudging door een Foucaultiaanse lens, maar ben van mening dat we wel van nudges gebruik moeten (blijven) maken. Deze scriptie snijdt echter een aantal punten aan waar de Nederlandse overheid aandacht aan zou moeten besteden. Er zijn niet veel vormen van beleid die gebruik maken van het onderbewustzijn en de burger “stiekem” een bepaalde richting op sturen. De overheid moet zich ervan bewust zijn dat zij dergelijke technieken inzet en burgers wellicht “misleidt” door dit te doen. Het idee van een nationale
Nudge dag is wellicht vergezocht, maar als deze scriptie op het bureau van een keuze-architect
belandt, dan hoop ik dat zij na wil denken over een waarschuwingssymbool bij de inzet van sommige nudges. Het grootste probleem omtrent technieken als nudging, is dat burgers niet weten dat ze worden ingezet. Door zijn inwoners bewuster te maken van nudging, zorgt de staat ervoor dat zij er makkelijker tegen in verzet kunnen komen als zij het niet met bepaalde nudges eens zijn. Ook roep ik gemeentes en de staat op om via focusgroepen onderzoek te doen naar
nudges die burgers wel en nudges die burgers niet graag zien.
63
Bibliografie
Ackerman, Bruce en James Fishkin. “Deliberation Day.” The Journal Political Philosophy 10 (2002): 129-152.
Bovens, L. “The Ethics of Nudge.” In Preference Change: Approaches from Philosophy,
Economics and Psychology, geredigeerd door T. Grüne-Yanoff en S. O. Hansson.
Dordrecht: Springer 2009: 207-220.
Brunon-Ernst, Anne. “Use of Social Norms in the Production of Legal Norms : A Genealogical and Critical Approach to Nudges.” Les Cahiers de droit 59, nr. 1 (2018): 117–142. Cabinet Office. “Applying Behavioural Insight to Health Behavioural Insights Team.”
London: Cabinet Office 2010.
Cahill, Damien, Melinda Cooper, Martijn Konings en David Primrose. “Introduction:
Approaches to Neoliberalism.” In The Sage Handbook of Neoliberalism, geredigeerd door Damien Cahill, Martijn Konings en David Primrose, 25-33. London: Sage Publications 2018.
Camerer, Colin, Samuel Issacharoff, George Loewenstein, Ted O’Donoghue en Matthew Rabin. “Regulation for Conservatives: Behavioral Economics and the Case for ‘Asymmetric Paternalism.’” University of Pennsylvania Law Review 151 (2003): 1211- 1254.
Chandler, David. “Beyond Good and Evil: Ethics in a World of Complexity.” International
Politics 51 (2014): 441-457.
Conly, Sarah. Against Autonomy: Justifying Coercive Paternalism. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
Conly, Sarah. “Coercive Paternalism in Health Care: Against Freedom of Choice. Public Health
Issues 6, nr. 3 (2014): 241-245.
Dean, Mitchell. Governmentality: Power and rule in Modern Society. London: Sage Publications 2010.
Dean, Mitchell. “Foucault and the Neoliberalism Controversy.” In The Sage Handbook of
Neoliberalism, geredigeerd door Damien Cahill, Martijn Konings en David Primrose,
40-53. London: Sage Publications 2018.
Dworkin, Gerald. “Paternalism.” The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018
64
https://plato.stanford.edu/entries/paternalism/.
Farrell, Henry en Cosma Shalizi. “‘Nudge’ Policies are another name for coercion.” The New
Scientist 2837 (2011). https://www.newscientist.com/article/mg21228376-500-nudge-
policies-are-another-name-for-coercion/.
Foucault, Michel. 1988. “Social Security.” In Politics, Philosophy, Culture: Interviews and
Other Writings 1977-1984. Geredigeerd door L. Kritzman, 159-177. New York:
Routledge, 2013.
Foucault, Michel. Discipline and Punish. New York: Vintage Books, 1995. Foucault, Michel. Discipline, Toezicht en Straf: De Geboorte van de Gevangenis.
Groningen: Historische Uitgeverij Groningen, 1989.
Foucault, Michel. "Society Must Be Defended": Lectures at the Collège de France, 1975-76. Geredigeerd door M. Bertani en A. Fontana. New York: Picador 2003.
Foucault, Michel. State, Territory and Security: Lectures at the Collège de France 1977-1978. Geredigeerd door Michel Senellart. Vertaald door Arnold Davidson. New York: Palgrave MacMillan, 2007.
Foucault, Michel. De Geboorte van de Biopolitiek: Colleges aan het Collège de France (1979). Amsterdam: Boom Uitgevers, 2013.
Glaeser, Edward. “Paternalism and Psychology.” NBER Working Paper Series. Cambridge: National Bureau of Economic Research, 2005.
Grüne-Yanoff, Till. “Old wine in new casks: libertarian paternalism still violates liberal principles.” Social Choice and Welfare 38, nr. 1 (2012): 635-645.
Hanna, Jason. “Libertarian Paternalism, Manipulation, and the Shaping of Preferences.” Social
Theory and Practice 41, nr. 4 (October 2015): 233-264.
Hansen, Pelle Guldborg en Andreas Maaløe Jespersen. “Nudge and the Manipulation of Choice: A Framework for the Responsible Use of the Nudge Approach to Behaviour Change in Public Policy.” European Journal of Risk Regulation 4 (2013): 3-28.
Hausman, D. M. en B. Welch. “Debate: To Nudge or not to Nudge.” The Journal of Political
Philosophy 18, nr. 1 (2010): 123-136.
Itai, Hiroaki, Akira Inoue en Satoshi Kodama. “Rethinking Nudge: Libertarian Paternalism and Classical Utilitarianism.” The Tocqueville Review 37, nr. 1 (2016): 81-98.
65
politics of health care in an age of austerity.” Political Insight 3, nr. 1 (December 2010): 85-87.
John, Peter, Sarah Cotterill, Alice Moseley, Liz Richardson, Graham Smith, Gerry Stoker, en Corinne Wales. Nudge, Nudge, Think, Think: Experimenting with Ways to Change Civic
Behaviour. London: Bloomsbury Academic, 2011.
Leggett, Will. “The Politics of Behaviour Change: nudge, neoliberalism and the state.” Policy
& Politics 42, nr. 1 (2014) 3-19.
Lock, Stephen. “Introduction,” Ashes to Ashes: the history of smoking and health, geredigeerd door Stephen Lock. Amsterdam: Rodopi 1998: 1-4.
McMahon, John. 2015. “Behavioural Economics as Neoliberalism: Producing and Governing Homo Economicus.” Contemporary Political Theory 14 (2): 137-158.
Oenen van, Gijs. Overspannen Democratie: Hoge Verwachtingen, Paradoxale Gevolgen. Amsterdam: Boom Uitgevers, 2018.
Oliver, Adam. “Nudges, Shoves and Budges: Behavioural Economic Policy Frameworks.”
International Journal of Health Planning and Management 33 (January 2018): 272-77.
Rose, Nikolas. Governing the Soul. London: Free Association Books 1999.
Schmidt, Andreas T. “The Power to Nudge.” American Political Science Review 111, nr. 2 (2017): 404-417.
Sunstein, Cass. The Ethics of Influence: Government in the Age of Behavioral Science. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
Sunstein, Cass. Why Nudge: The Politics of Libertarian Paternalism. New Haven: Yale University Press, 2015.
Sunstein, Cass en Richard Thaler. “Why Libertarian Paternalism is not an Oxymoron.” The
University of Chicago Law Review 70, nr. 4 (2003): 1159-1202.
Sugden, Robert. “On Nudging: A Review of Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth and Happiness by Richard H. Thaler and Cass R. Sunstein.” International
Journal of the Economics of Business 16, Nr. 3 (2009): 365–373.
Thaler, Richard, en Cass Sunstein. Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth, and
Happiness. London: Penguin Putnam inc., 2009.
The Behavioural Insights Team. “Homepage.” Geraadpleegd op 20 januari 2020. https://www.bi.team/.
66
http://www.nybooks.com/articles/2014/10/09/cass-sunstein-its-all-your-own-good/. Wilby, Peter. “The kindly words of Nudge are Cameron's ideal veneer.” The Guardian, zondag
15 augustus 2010.
Webb, J. “Climate Change and Society: The Chimera of Behaviour Change Technologies.”
Sociology 46, nr. 1 (2012), 109-125.
White, Mark. The Manipulation of Choice: Ethics and Libertarian Paternalism. New York: Palgrave MacMillan 2013.
Whitehead, M, R. Jones en J Pykett. “Governing Irrationality, or a more than rational
government? Reflection on the rescientisation of decision making in British public policy.” Environment and Planning A 43, nr. 12 (2011): 2819-37.