Deelnemende besluitneming

Tabel 4.1 (p. 78) toon dat die respondente wat aan hierdie studie deelgeneem het, redelike lae vlakke van deelname aan universiteitsbesluitneming gerapporteer het. Hierdie bevinding is in ooreenstemming met die literatuur en die resultate van navorsing wat rapporteer dat die meerderheid van akademici van mening is dat die kollegiale model van bestuur-en-beheer (governance) met ‘n afwaartse bestuursmodel van bestuur-en-beheer (governance) vervang is (Winter & Sarros, 2002a). In hoër onderwysinstellings is die pluralistiese komiteestelsel van deelnemende besluitneming vervang met ‘n unitariese stelsel van uitvoerende besluite. Gevolglik kan akademici nie meer ‘n invloed uitoefen op die ontwikkeling van akademiese beleid op institusionele vlak nie (Boyer et al., 1994) en het hulle geen invloed oor besluite wat met betrekking

tot hulle werk en werksomgewing geneem word nie (Bowen & Schuster in Johnsrud & Heck, 1998). Hierdie negatiewe persepsies van akademici met betrekking tot deelnemende besluitneming het ‘n negatiewe verband met werksbetrokkenheid en organisasieverbondenheid.

Die resultate van hierdie studie toon egter dat daar nog steeds ten spyte van die lae vlakke van deelnemende besluitneming ‘n beduidend positiewe verwantskap met werksbetrokkenheid is (Tabel 4.13, p. 91). Hierdie bevinding kan moontlik daaraan toegeskryf word dat akademici meen dat hulle deelname aan besluitneming op institusionele vlak verminder het, maar dat hulle nog steeds ten opsigte van besluite wat betrekking het op hulle werk en hulle onmiddellike werksomgewing ‘n beduidende invloed het en daarom rapporteer dit ‘n beduidende verwantskap met werksbetrokkenheid.

Verskille tussen respondente op grond van persoonlike en professionele eienskappe: Die verskille tussen manlike en vroulike akademici se

persepsies van deelnemende besluitneming in die akademiese werksomgewing, soos in Tabel 4.2 (p. 80) aangetoon, kan moontlik toegeskryf word aan vroulike akademici se onderverteenwoordiging op senior vlakke (West & Lyon, 1995). Hoër onderwysinstellings word gekenmerk aan hoë vlakke van hiërargie en formalisasie en gevolglik word die meerderheid van besluite op hoër vlakke in die hiërargie geneem. Die onderverteenwoordiging van vroulike akademici op hierdie senior vlakke kan dus bydra tot die verskille tussen manlike en vroulike akademici se persepsies van deelnemende besluitneming. Volgens Denton en Zeytinoğlu (1993) kan ‘n verdere rede hoekom vroulike akademici laer vlakke van deelnemende besluitneming ervaar moontlik te wyte wees aan die minderheid van vroulike akademici relatief tot manlike akademici in hoër onderwysinstellings. Hierdie redenasie kan ook van toepassing wees op die hoër onderwysinstelling wat in hierdie studie gebruik is, waar slegs ongeveer 38% van die akademiese personeel uit vrouens bestaan. Kanter argumenteer dat vrouens en ander minderheidsgroepe groter diskriminasie in organisasies ervaar waar hulle ‘n klein hoeveelheid van die organisasie se totale werksmag uitmaak (Denton & Zeytinoğlu, 1993). Die belangrike rol van netwerke en mentors in ‘n

akademikus se loopbaan is reeds voorheen bespreek. Netwerke en mentors het ook ‘n belangrike invloed in akademici se deelname aan besluitnemingsprosesse (Denton & Zeytinoğlu, 1993). Vroulike akademici het minder mentors as hulle manlike kollegas (Fourié, 1999) en gevolglik kan dit bydra dat hulle deelnemende besluitneming tot ‘n mindere mate in die akademiese werksomgewing waarneem. Tharenou (1994) het gevind dat vroulike akademici uitgesluit word uit manlike netwerke waar betekenisvolle organisasieverwante inligting uitgeruil word. Hierdie bevinding is tot nadeel van vroulike akademici aangesien bevorderings tot hoër vlak posisies, waar daar deelname aan besluitneming is, verwant is aan toegang tot die dominante mansnetwerke.

Wat posisie aanbetref, het Professore/Medeprofessore gemiddeld beduidend hoër persepsies van deelnemende besluitneming as Senior lektore en Junior lektore/Lektore gerapporteer (Tabel 4.6, p. 84). ‘n Akademikus se persepsie van deelnemende besluitneming is ‘n funksie van die hoër onderwysinstelling se organisasiestruktuur en die akademikus se rol in daardie struktuur. In hoër onderwysinstellings is die posisies van Professor en Medeprofessor aan die bo-punt van hoër onderwysinstellings se invloedryke, hiërargiese struktuur van professionele beheer en gevolglik het dit meer besluitnemingsmag en – geleenthede as dié van Senior Lektore, Lektore en Junior Lektore. Die besluit om akademiese personeel aan te stel en te bevorder, word gedoen aan die hand van prosesse waaraan hierdie senior lede van die akademiese rangstruktuur deelneem. Die senior lede van die akademiese rangstruktuur oefen beheer oor die akademiese professie uit deur te besluit of ‘n akademikus tot die hoër onderwysinstelling se struktuur en sy invloedryke posisies toegelaat kan word op grond van die kandidaat se eienskappe, en die aard en kwaliteit van sy werk. Derhalwe ervaar akademici op Professore/Medeprofessore-vlak tot ‘n meerdere mate deelnemende besluitneming in die akademiese werksomgewing as hulle kollegas op laer posvlakke.

Volgens Tabel 4.8 (p. 86) openbaar akademici met ‘n Doktoraat ‘n beduidende hoër gemiddelde persepsie van deelnemende besluitneming as

akademici wat oor ‘n Meestersgraad beskik. Gewoonlik word akademici met die hoogste kwalifikasie (‘n Doktoraat) en die meeste werkservaring gekies om deel te neem aan hoër onderwysinstellings se besluitnemende komitees (Denton & Zeytinoğlu, 1993) en as ‘n resultaat hiervan ervaar hulle hoër vlakke van deelnemende besluitneming as akademici wat oor ‘n Meestersgraad beskik. Die waarskynlikheid dat akademici wat oor die meeste werkservaring beskik in die meeste gevalle gekies word om komiteewerk te verrig, is ‘n verdere moontlike rede waarom akademici met meer as 10 jaar diens in onderskeidelik die hoër onderwyssektor en die hoër onderwysinstelling in ‘n groter mate deelnemende besluitneming rapporteer as hulle kollegas met minder diensjare in die hoër onderwyssektor en die hoër onderwysinstelling (Tabelle 4.10, p. 87; 4.12, p. 89).

Die verskille tussen akademici se persepsies van deelnemende besluitneming op grond van hulle ouderdomme kan moontlik daaraan toegeskryf word dat ouer akademici eerder as jonger akademici gekies word om op besluitnemende komitees van die hoër onderwysinstelling te dien (Tabel 4.4, p. 82). Akademici tussen die ouderdomme van 60 en 64 jaar en 50 en 59 jaar beskik in die meeste gevalle oor ‘n Doktoraat en oor meer as 10 jaar diens in die hoër onderwyssektor en die hoër onderwysinstelling teenoor hulle jonger kollegas in die ouderdomskategorieë 30 tot 39 jaar en ouer as 25 tot 29 jaar wat moontlik nog besig is met hulle Doktoraat en nog nie baie werkservaring in die hoër onderwyssektor en die hoër onderwysinstelling opgedoen het nie.