De Wolf Befürworters hebben de wet aan hun zijde; het dier is namelijk beschermd. Zolang de
favorable conservation status nog niet is bereikt mag de wolf, op een enkele uitzondering na,
niet afgeschoten worden. Dit betekent echter niet dat de voorstanders achterover kunnen leunen en kunnen toekijken hoe de wolf zich uitbreidt. De bevolking heeft de wolf namelijk nog lang niet volledig geaccepteerd. Daarbij komt dat de voorstanders te maken hebben met kritiek en politieke acties van Wolf Gegners, maar ook met verschillen en kritiek onderling.
In dit hoofdstuk zal ik laten zien wie ik tot de voorstanders van de wolf reken en waarom zij voor de wolf zijn. Ik beschrijf hoe deze voorstanders de wolf portretteren en wat dit zegt over hun opvattingen over de rol van mens en wolf in de natuur. Als laatste laat ik zien ik hoe de voorstanders aankijken tegen de tegenstanders van de wolf en waar het conflict volgens hen over gaat. Aangezien mijn scriptie grotendeels gaat over de visies van zowel voor- als tegenstanders, op de wolf en de rol van de mens in de natuur, is dit hoofdstuk voornamelijk beschrijvend. Echter, door te laten zien hoe de Wolf Befürworters de wolf en de rol van de mens in natuur portretteren, wil ik de politieke dimensie benadrukken achter de bescherming van de wolf en de consequenties laten zien van deze bescherming voor de publieke beeldvorming van de wolf.
Wie zijn de voorstanders?
Onder de Wolf Befürworters versta ik diegenen die vinden dat de wolf in Duitsland mag terugkeren, althans daar geen probleem mee hebben. Sommige voorstanders zijn
georganiseerd in NGO’s of verenigingen en anderen zetten zich individueel in. De mate waarin zij van hun mening, of bijpassende emotie, blijk geven kan sterk verschillen. De meerderheid van mijn informanten vindt de wolf een mooi en interessant dier en meent dat hij terug mag keren, maar acht het dier niet zozeer specialer dan andere, in hetzelfde bos levende dieren. Deze voorstanders proberen, zo zeggen zij, een discussie te voeren over de wolf die meer op feiten is gebaseerd dan emotie, zoals ik verderop in dit hoofdstuk zal laten zien. Dan zijn er ook diegenen onder de voorstanders die actief strijden voor de terugkeer van de wolf, bijvoorbeeld door middel van acties tegen het afschieten van ‘probleemwolf’ Pumpak. De discussie van deze voorstanders is vooral op emotie gebaseerd en gericht op het welzijn van iedere individuele wolf. Daarnaast kan voorkomen dat iemand geen probleem heeft met de
wolf, maar wel met het Kontaktbüro of met ‘wolvenliefhebbers’. Omgekeerd geldt hetzelfde, zij die niets tegen de voorstanders hebben, maar wel tegen de wolf, heb ik bij de tegenstanders geplaatst. Hiermee wil ik laten zien dat verschillende discussies gevoerd worden over de wolf, namelijk over het dier zelf en tussen de voor- en tegenstanders. Dit zal echter pas in het volgende hoofdstuk duidelijk worden. Met deze onderscheidingen wil ik duidelijk maken dat ik de Wolf Befürworters niet zie als homogene, georganiseerde groep, maar als heterogene categorie individuen die vanuit verschillende redenen en door middel van verschillende soorten acties de terugkeer van de wolf steunt.
Eerst zal ik de verschillende subgroepen binnen de voorstanders verder belichten. Deze groeperingen heb ik zelf onderscheiden en zijn daarmee een reductie van de
werkelijkheid. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de subgroepen soms overlappen. Deze categorieën zijn vooral bedoeld ter verduidelijking, om te laten zien welke soorten voorstanders er naar mijn weten zijn en welke ik uiteindelijk in mijn analyse heb meegenomen.28
Natuurbeschermingsorganisaties
De eerste groep voorstanders van de wolf die ik heb onderscheiden zijn de
natuurbeschermingsorganisaties, of NGO’s, zoals NABU, WWF Deutschland, IFAW en specifieke groepen voor de wolf, zoals Gesellschaft zum Schutz der Wölfe (GzSdW). Deze groepen voeren actie voor de ‘acceptatie’ van de wolf onder de bevolking. Volgens Hermann Meyer, een van de NABU ‘wolvenexperts’, hoeven mensen de wolf namelijk niet
leuk te vinden, zolang ze hem maar tolereren en de wet volgen. De organisaties organiseren
projecten voor de wolf, bijvoorbeeld door veehouders te helpen met hekken bouwen,
verschaffen informatie via hun websites en evenementen en publiceren hun politieke mening, waarin zij vrijer zijn dan bijvoorbeeld het Kontaktbüro.
28 Hoewel ik bij meerdere informatiekramen en excursies van het Kontaktbüro heb geobserveerd en geparticipeerd en
daarmee heb gezien hoe de bezoekers van de kramen en excursies op de wolf reageerden, heb ik deze bezoekers niet in mijn analyse betrokken. Het viel mij namelijk op dat veel van de bezoekers aan Rietschen en de excursies uit andere delen van Saksen kwamen, of uit andere Bundesländern. Daarnaast kon ik bij de informatiekramen, die op verschillende evenementen stonden voor verschillenden doelgroepen, niet inschatten waar deze mensen vandaan kwamen. Ik heb niet met deze mensen gesproken, enkel geobserveerd; ik zag dat vrouwen soms even tegen de snuit van de opgezette wolf aantikten of liefkozend aan zijn kin krabden, dat zowel kinderen als volwassenen door de vachten van de wolf en vos op tafel streken. Folders werden meegepakt, af en toe werd een praatje aangeknoopt en de kinderen wilden vaak zelf een button maken. Met deze observaties kan ik alleen noteren dat er bij een deel van de bevolking interesse bestaat voor de wolf.
Natuurbeschermingsorganisaties zijn niet homogeen. Zij dragen officiële standpunten uit, die soms democratisch zijn vastgesteld, zoals bij NABU in een ‘position paper’ (Bathen et al 2016). Echter, zij zijn niet voor de bescherming van iedere individuele wolf, soms tot ongenoegen van hun leden:
“we willen realistisch zijn, dus we staan denk ik in sommige aspecten meer open voor compromis dan sommige van onze leden. En sommige van onze leden vinden dat niet leuk (…) bijvoorbeeld toen MT6 29 werd geschoten. Ik denk dat sommige mensen niet zo blij
waren dat wij daar niet tegenin gingen. Wij zaten meer, ik zou zeggen, aan de realistische kant door te zeggen naja, het is een te onberekenbaar risico om te laten gaan. Jammer, maar [zucht], jammer dat het zover moest komen” 30 (Herr Meyer).
Daarnaast houden deze organisaties zich vooral bezig met de wolf in heel Duitsland. Zij speelden een rol in het beginstadium van de terugkeer van de wolf in Saksen, door bijvoorbeeld getroffen schapenhouders te helpen (zie hoofdstuk 1) en met een
monitoringproject genaamd ‘Projekt Wanderwolf’ 31, waar verschillende organisaties aan hebben meegewerkt. Tegenwoordig wisselen zij informatie uit met het Kontaktbüro en LUPUS en voeren politieke druk uit wanneer zij het ergens niet eens zijn, zoals met de afschotvergunning van het Rosenthaler Rudel eind 2017 (Julke 2017).32 Verder houden zij
zich bezig met nieuwe en mogelijke probleemgebieden waar de wolf naar hun verwachting nog naartoe zal komen, zoals de gebieden aan de Noordzee waar schapen op dijken gehouden worden. Hoewel deze organisaties een rol spelen in de framing van de wolf, zijn zij bij het lokale conflict in Oost-Saksen naar mijn mening nauwelijks betrokken. Ook heb ik niet met hun lokale, Saksische leden kunnen spreken. Daarom ga ik in dit hoofdstuk niet verder op deze organisaties in.
29 MT6, ook wel Kurti genoemd, was een ‘probleemwolf’ in Nedersaksen die begin 2016 afgeschoten mocht worden, omdat
hij mensen achterna liep.
30 Sommige NABU leden passen mogelijk beter onder de ‘wolvenliefhebbers’. Echter, aangezien ik nauwelijks met de
(Saksische) leden van deze organisaties heb gesproken, weet ik niet hoe deze groep het conflict in Oost-Saksen ervaart.
31http://www.wolf-sachsen.de/de/telemetrie-besenderung/projekt-qwanderwolfq, (06/12/2017)
32http://www.gzsdw.de/gemeinsame_erklarung_von_freundeskreis_freilebender_wolfe_e_v_und_gesellschaft_zum_schutz_d
‘Wolvenliefhebbers’
Wanneer ik op de Facebook pagina van Wolf – Ja Bitte 33 naar beneden scroll, kom ik
filmpjes tegen van spelende welpen, foto’s van wolven die elkaar, of een vrouw die lachend tussen hen in ligt, in het gezicht likken, enthousiaste publicaties over nieuwe wolvengebieden in Duitsland en kritiek op veehouders en jagers die de wolf ‘onterecht’ niet zouden mogen. Deze berichten en reacties gaan gepaard met veel ‘hartjes’, ‘engeltjes’ en ‘glimmende oogjes’.
De ‘wolvenliefhebbers’ zijn een zelfbedachte categorie, waaronder ik een heterogene categorie voorstanders versta die zich actief inzet voor de terugkeer van de wolf, door middel van petities (zoals ‘Pumpak muss weiter leben’ 34) het plaatsen van pro-wolf berichten op
social media en/of het online bekritiseren van de tegenstanders van de wolf. Voorbeelden
hiervan zijn de organisatie Wolfsschutz Deutschland en Facebook groep Wolf – Ja Bitte. Deze groepen opereren, net als de natuurorganisaties, in heel Duitsland en op politiek vlak. Zij strijden voor het welzijn van alle wolven en zijn tegen alle afschotvergunningen, zowel van
Pumpak als het Rosenthaler Rudel. Een recente petitie van Wolfsschutz Deutschland,
genaamd ‘das Rosenthaler Rudel und andere Wölfe in Sachsen dürfen nicht abgeschossen
werden!’35, benadrukt deze positie.
Op de hoofdpagina van Wolfsschutz Deutschland staan afwisselend de teksten: “Nicht
unsere Wölfe hier sind gestört, sondern diejenigen, die glauben, der normale Wolf sei
gestort”36 en “Der Wolf braucht echte Freunde in Deutschland”.37 Hiermee positioneert deze groep zich als ‘echte’ wolvenvriend, tegenover andere natuurorganisaties, die dat niet zouden zijn. Wolfsschutz Deutschland uit kritiek op zowel organisaties als NABU als op LUPUS, omdat deze groepen niet sterk genoeg zouden strijden om iedere wolf in leven te houden.38
Naar mijn weten heb ik niet met ‘wolvenliefhebbers’ gesproken. Veel informanten vonden de wolf wel leuk en vonden dat hij terug mocht keren, maar zij zetten zich niet actief voor het dier in en meenden ook dat regulering van de wolvenpopulatie, of het schieten van
33https://de-de.facebook.com/wolfjabitte/, (06/1/2018) Om een idee te krijgen van de hoeveelheid steun die deze pagina
krijgt: op 06/01/2018 heeft zij 35.116 Likes en 34.599 volgers.
34https://www.change.org/p/wolf-pumpak-muss-weiterleben, (06/12/2017)
35 ‘het Rosenthale Rudel en andere wolven in Saksen mogen niet afgeschoten worden’
https://www.change.org/p/thomas-schmidt-das-rosenthaler-wolfsrudel-sowie-weitere-w%C3%B6lfe-in-sachsen- d%C3%BCrfen-nicht-abgeschossen-werden, (06/12/2017)
36 ‘Niet onze wolven hier zijn gestoord, maar diegenen die geloven dat de normale wolf gestoord was’
http://wolfsschutz-deutschland.de/, (06/12/2017)
37 ‘de wolf heeft echte vrienden nodig in Duitsland’
38https://wolfsschutz-deutschland.de/fall-pumpak/ (06/12/2017)
enkele moeilijke gevallen ten gunste van de rest, onder bepaalde omstandigheden mogelijk moest zijn. Aangezien ik niemand van deze groepen persoonlijk heb gesproken en deze groep geen directe rol leek te spelen in het conflict in Oost-Saksen, zal ik in deze scriptie ook op deze groep niet verder ingaan.
Wolf Management
“Doch wir sind Pro-Wolf. Omdat we het Kontaktbüro hebben opgericht, omdat wij de
bescherming voor wolven moeten organiseren en niet de wolvenjacht. (…) Dat is iets voor de toekomst, als onze bescherming resultaten opgeleverd heeft.” (Herr Dankert)
De medewerkers van het Wolf Management maken de meerderheid uit van de voorstanders onder mijn informanten. Zij vormen als instelling ook de groep waartegen de tegenstanders zich naar mijn ervaring het meest afzetten. In hoofdstuk 1 heb ik laten zien wie bij het Wolf Management horen. De Landraten liggen, volgens medewerkers van het Wolf Management, nog weleens dwars en lijken mij relatief los te staan van de rest van het Management. Deze instanties neem ik daarom niet mee in dit hoofdstuk.
Wat mij opvalt is dat, in ieder geval bij het Kontaktbüro, meerdere medewerkers zitten die er ‘toevallig’ bij zijn gekomen, in plaats van dat zij zich specifiek voor de wolf
interesseren; zij zijn niet zo gefascineerd door wolven als ik had verwacht. Susanne doet bijvoorbeeld onderzoek naar vleermuizen, haar passie. Anderen zijn geïnteresseerd in de wolf vanwege de emoties die het dier bij mensen oproept. Natuurlijk zitten er ook medewerkers bij die wel specifiek voor de wolf bij het Kontaktbüro zijn gekomen. Jan is bijvoorbeeld van jongs af aan geïnteresseerd in wolven. Zijn mobiel staat vol zelf geschoten wolvenfilmpjes en hij staat ‘s zomers regelmatig om 3.00 uur ’s ochtends op om wolven te spotten.
Wat ik hiermee duidelijk wil maken is dat het Wolf Management ook werk is. De medewerkers verdienen hun brood met de wolf. Zij zijn allemaal voor zijn terugkeer en vinden het een mooi dier, maar sommigen vinden het dier niet bijzonderder dan een hert of wild zwijn en zien hem vooral als een onderdeel van de natuur.39
39 Ik ben mij ervan bewust dat zij dit ook zo kunnen framen omdat zij anders het risico lopen te worden gezien als
‘wolvenliefhebbers’ die op emotionele gronden voor de wolf zijn. Dit idee krijg ik niet, maar zij blijven een officiële instantie en moeten zakelijk overkomen.
Niet sterk uitgesproken groep
Als laatste heb ik met zes individuen gesproken, die ik als categorie
jager/boswachter/natuurbeschermer heb gedefinieerd. De meeste van deze informanten zijn namelijk boswachter (geweest) en daarmee vaak ook jager en natuurbeschermer. Twee zijn enkel jager, eentje is lid van een lokale natuurbeschermingsorganisatie. Deze informanten bieden zicht op informele, lokale opvattingen over de wolf en de rol van de mens in de natuur. Zij zijn allemaal voor de terugkeer van de wolf, maar voeren daar niet actief actie voor. Sterker nog, zij lopen vaak niet te koop met het feit dat zijn voor de wolf zijn. Deze
individuen komen meestal uit dorpen in wolvengebieden, waar naar mijn ervaring meestal een stemming tegen de wolf heerst.
Nu ik heb uitgelegd wie ik onder de voorstanders versta en wie ik wel en niet in mijn analyse meeneem, zal ik ingaan op de manier waarop de voorstanders, met name het Wolf Management en de lokale individuen, hun beeld van de wolf vormgeven en hoe mens, wolf en natuur daar een rol in spelen.
Bestaansrecht
“Een wolf is een heel adaptief, intelligent, wild dier, dat tot onze natuur behoort en ook daadwerkelijk vanzelf terugkomt. Dat is voor mij heel bijzonder voor de wolf eigenlijk. Want je hebt natuurlijk heel veel dieren die zich wel kunnen aanpassen, maar de wolf heeft door zijn eigenschappen de mogelijkheid om vanzelf weer die gebieden terug te veroveren waar wij mensen hem ooit hebben laten verdwijnen” (Vera Bauer, Kontaktbüro).
De wolf is volgens de Wolf Befürworters in Saksen vroeger door mensen uitgeroeid, maar hoort eigenlijk van oorsprong in de regio thuis. De wolf komt volgens hen op eigen kracht terug, met behulp van zijn natuurlijke eigenschappen. Alle voorstanders beschrijven de wolf als onderdeel van de natuur en het ecosysteem, met een bestaansrecht in de (Duitse) natuur. Deze visie kan te maken hebben met een trend die antropoloog Garry Marvin (2015: 175) beschrijft, namelijk dat de voorstanders van de wolf in Europa en Noord-Amerika de
terugkeer van het dier vaak zien als onderdeel van een proces om het onrecht, dat zowel wolf als natuur in het verleden door mensen is aangedaan, recht te trekken. De wolf is vroeger door mensen uitgeroeid en mag nu weer terugkomen.
Daarnaast zijn veel boswachters die ik gesproken heb blij met de wolf, omdat het dier veel reeën eet. Reeën eten de kruinen van jonge bomen af, die daardoor niet verder kunnen
groeien en staan daarmee de verjonging van het bos in de weg. Boswachter Lucas Hartmann legt mij uit dat reeën luxe-eters zijn. Zij eten enkel het beste stukje van de boom, omdat daar de meeste voedingsstoffen in zitten en gaan dan naar de volgende. Daarnaast menen de boswachters dat de wolf hen helpt met de inperking van het wildoverschot in de regio. Er is zoveel wild dat de jagers het volgens hen niet meer aankunnen.
Op mijn vraag hoe mijn informanten de wolf zouden beschrijven wanneer zij aan een wolf denken, komen bijna altijd dezelfde eigenschappen naar voren. De voorstanders
beschrijven de wolf altijd als intelligent en sociaal en daarnaast vaak als mooi, adaptief en elegant. Zij beschrijven de wolf ook als een wild dier, dat doet wat hij doet omdat het zijn natuur is:
‘[Z]e zijn gewoon heel slim, ze willen alle mogelijkheden die voor hen makkelijk zijn ook benutten, bijvoorbeeld onder het hek doorgaan of toch er overheen. Maar eroverheen gaan is voor hen toch meer moeite. (…) Voor een wolf is dat fysiek geen probleem, maar het is voor hen altijd die afweging, “wat kost moeite en wat krijg ik ervoor terug” (Vera, Kontaktbüro).
Het Kontaktbüro beschrijft tijdens voordrachten de biologie en het gedrag van wolven om de bevolking meer inzicht in het dier te geven. Zij vertellen over de terugkeer van de wolf, hoe het dier zich naar Duitsland heeft verspreid, hoe hij leeft, hoe zijn familiestructuur eruit ziet, wat hij eet en hoe mensen met wolven kunnen omgaan. Hiermee portretteren zij de wolf als een ‘normaal’ wild dier dat onderdeel uitmaakt van de natuur.Daarnaast heeft het
Kontaktbüro de tegenargumenten verzameld die vaak terugkomen. Deze hebben zij weerlegd
en in hun retoriek verwerkt. In het begin snapte ik bijvoorbeeld niet waarom Vera benadrukte dat ze bij het Kontaktbüro het woord ‘schuw’ voor de wolf proberen te vermijden:
“omdat heel veel mensen schuw vaak verbinden met ‘de wolf rent gelijk weg als hij een mens ziet’, maar dat is niet zo. Hij is voorzichtig, hij heeft geen interesse in mensen (…) hij gaat van de mensen weg en niet er naartoe.”
Later hoorde ik in mijn woonomgeving dat wolven steeds meer in de dorpen komen, omdat ze niet meer bang zijn voor mensen. Om ze weer een beetje schuw te maken zouden wolven volgens sommigen daarom best geschoten mogen worden. Door te weerleggen dat wolven schuw zijn en te benadrukken dat zij geen interesse hebben in mensen, probeert het
geven zij het beeld van het dier zodanig vorm dat er geen reden zou zijn om tegen het dier te zijn, iets waar ik later in dit hoofdstuk op terugkom.
Door met biologische feiten de wolf neer te zetten als een wild dier, probeert het
Kontaktbüro de sterke emoties van zowel voor- als tegenstanders te sussen. Er is volgens de
voorstanders namelijk geen ander dier dat mensen zo sterk kunnen liefhebben óf haten. De haat voor het dier komt volgens hen voort uit het feit dat de wolf in het verleden een
concurrent van de mens is geweest, vanaf het moment dat mensen sedimentair gingen leven en vee gingen houden, dat zij moesten beschermen tegen de wolf. Naast de fysieke dreiging voor mens en vee zou de wolf volgens Marvin (2015:7-8) door de jaren heen ook een symbool zijn geworden voor een morele dreiging voor de mens en werd hij vaak afgeschilderd als een vraatzuchtig, gulzig, onbetrouwbaar en bloeddorstig monster. De voorstanders willen weg van deze morele framing van de wolf uit het verleden en hem laten