De samenstelling van het corpus

worden, omdat de tekening een indicatie geeft van het stadium van de zwangerschap. De interpretatie van de tekst (de kleine driehoek in Figuur 3) verandert op basis van de interpretatie van de tekening (de grote driehoek in Figuur 3).

Deze theorie zal mij helpen om afbeeldingen goed te begrijpen.

2.5 De samenstelling van het corpus

Voordat ik antwoord geef op de hoofdvraag, licht ik de samenstelling van mijn corpus toe. Ik analyseer informatieve en verhalende boeken met minstens één afbeelding die de uitgever geschikt acht voor jonge kinderen tot 7 jaar. Ik heb gekozen voor deze leeftijd omdat kinderen vanaf 8 jaar tegenwoordig op school leren dat seks nodig is om zwanger te worden.⁹ Ik ga er daarom vanuit dat in boeken voor oudere kinderen relatief eenduidige informatie gegeven zal worden over zwangerschap en geboorte, in lijn met wat kinderen op school onderwezen krijgen. Boeken voor kinderen onder 8 zullen op dit punt mijns inziens meer nuances vertonen.

Ik bestudeer vier boeken die verschenen zijn tussen 1945 en 1960. Zoals in het vorige hoofdstuk te lezen is, zit er een grens op 1945 met betrekking tot geboortevoorlichting en kindbeelden (Dasberg, 1975, p. 116; Zuurveen, 1996, p. 643; Röling, 1994, p. 38). Door de oorlog zijn de volwassenen het kind anders gaan zien: volgens hen zijn zij de toekomst en moeten ze voorbereid worden op alle facetten van het leven, van geboorte tot dood. Vandaar dat ik alleen boeken van na de oorlog zal onderzoeken. Ik maak een vergelijking tussen vier boeken van voor de seksuele revolutie en zes boeken die uitgekomen zijn na de seksuele revolutie, na 1970. Ik richt me enkel op origineel in het Nederlands uitgebrachte boeken met afbeeldingen. Boeken die gaan over de geboorte van Jezus heb ik uitgesloten omdat ik ervanuit ga dat daar God wordt gebruikt om uit te leggen hoe Maria zwanger is geworden. Er is sprake van een specifiek religieuze interpretatie.

Voor het zoeken naar boeken voor mijn corpus heb ik gebruik gemaakt van het Centraal Bestand Kinderboeken. Onder beheer van de Koninklijke Bibliotheek zijn hier de boeken te vinden van

9 https://www.seksuelevorming.nl/onderwijssoort/seksuele-ontwikkeling-6-9-jaar Figuur 3. Semiotische driehoek (Sipe, 1998, p. 103).

26 zeventien Nederlandse en Vlaamse instellingen. Voor boeken tussen 1945 en 1960 heb ik in het Centraal Bestand Kinderboeken gezocht met de volgende functie:

Tabel 1 Zoektermen Centraal Bestand Kinderboeken.

Dit leverde zeventien boeken in het Nederlands op. Hiervan zijn er drie vertalingen, drie boeken die voor 1945 of na 1960 zijn uitgekomen, acht boeken die geen eerste druk zijn en één boek voor kinderen ouder dan zeven jaar. De twee boeken die zijn overgebleven zijn Loeki’s nieuwe broertje, uitgekomen in de jaren vijftig, en Er komt een nieuw kindje van W.M. Nijkamp en geïllustreerd door Laura Gerding dat is uitgegeven in 1958. Van Loeki’s nieuwe broertje zijn het precieze jaartal, de schrijver en de illustrator onbekend, maar het Centraal Bestand Kinderboeken vermoedt dat het ergens in de jaren vijftig is gepubliceerd. Het gaat hierbij om een kinderreeks waarvan dit het eerste boek is¹⁰.

Verder zijn er nog twee boeken genoemd door mijn thesisbegeleider omdat dit ook boeken uit de jaren vijftig zijn waarin een geboorte plaatsvindt. De twee boeken zijn allebei deel van een kinderboekenserie met een bekende auteur en uitgever. Het gaat hier om Nijntje, het eerste Nijntjeboek van Dick Bruna uit 1955 en Saskia en Jeroen uit logeren (1955), het derde deel uit de serie van Jaap ter Haar. Deze twee boeken zijn niet in mijn eerdere zoekactie naar voren gekomen. Ze vragen kennelijk om andere zoekwoorden. Het corpus voor de periode tussen 1945 en 1960 bestaat uit twee prentenboeken, namelijk Er komt een nieuw kindje en Nijntje, en twee geïllustreerde verhalen, namelijk Loeki’s nieuwe broertje en Saskia en Jeroen uit logeren.

Voor de periode van na de seksuele revolutie analyseer ik zes boeken. Deze boeken heb ik gekozen door tijdvakken van acht jaar te maken. Uit ieder tijdvak heb ik een boek met een bekende auteur of uitgever uitgezocht. Boeken die belangrijke prijzen, zoals de Gouden en Zilveren Griffel of de Woutertje Pieterse Prijs, hebben gewonnen staan hierbij ook hoog op de lijst. Het zijn boeken die als gevolg van de prijs aandacht hebben gekregen en mogelijk ook veel zijn gelezen, al biedt een prijs daarvoor geen absolute garantie. Ook hier geldt dat de (prenten)boeken uit Nederland moeten komen en geen kerstverhaal mogen zijn. Verder heb ik geen fotoboeken opgenomen in mijn corpus maar

10 Uit de titelpagina is op te maken dat dit een reeks is. De volgende tekst staat op de titelpagina: ‘Kinder-reeks

①’ (Loeki's nieuwe broertje, 195?).

Alle woorden Prentenboek En Alle woorden Geboorte

Of Alle woorden Gezinsuitbreiding Of Alle woorden Zwangerschap

27 alleen boeken met getekende afbeeldingen. Ik heb voor elk tijdvak dezelfde zoekwoorden gebruikt als bij de prentenboeken van voor de seksuele revolutie.

In de periode tussen 1970 en 1977 kwamen er veertien treffers uit deze zoekactie. Hiervan waren er twee boeken die binnen de criteria pasten. Ik heb gekozen voor Keetje’s Kinderen van Jantien Buisman uit 1977 omdat zij voor Kees en Keetje in 1976 een Zilveren Griffel heeft gekregen.

Voor de periode van 1978 tot 1985 leverde de zoekactie 29 hits op. Omdat er heel veel vertaalde werken, tweede of latere drukken tussen deze hits zaten, was maar één boek geschikt. Dit is het informatieve boek Mama, waar komen baby'tjes vandaan? Stap voor stap wordt het grote wonder aan kinderen van 4 tot 7 jaar verteld (1985) door J. Steur en met tekeningen van Vera Polak.

In de volgende tijdsspanne leverde de zoekactie 76 treffers op. Hiervan zijn er acht geschikt voor mijn onderzoek. Ik heb voor Imme Dros gekozen, omdat ze een bekende auteur is en in 2003 de Theo Thijssenprijs toegekend kreeg. In mijn corpus zit nu ook Van een vrouw die een huisje bouwde in haar buik uit 1992.

In de periode van 1994 tot 2001 waren er 128 treffers. Tien van deze boeken pasten bij de criteria die ik gesteld heb. Hier zaten veel bekende auteurs bij, zoals Francine Oomen en Marianne Busser en Ron Schröder. Busser en Schröder is een bekend schrijversduo dat samen al meer dan 400 boeken heeft geschreven. Daarom heb ik uiteindelijk gekozen voor hun boek Liselotje krijgt een zusje (1994), geïllustreerd door Jan Jutte. Dit boek is uitgebracht bij Van Holkema & Warendorf, een bekende uitgever.

De eerste periode in het nieuwe millennium gaf een zoekactie met 184 treffers. Achttien van deze boeken voldeden aan alle criteria. Dick Bruna met Kleine Pluis uit 2003 sprong er voor mij uit.

Mijn corpus bevat al een boek van Bruna, namelijk Nijntje uit 1960. Hierdoor vermoed ik dat een mogelijke verandering over hoe geboorte verbeeld wordt duidelijker zichtbaar is.

De laatste periode, van 2010 tot en met 2017 leverde bij de Centraal Bestand Kinderboeken een zoekactie met 174 hits op. In deze periode leverde de zoekactie 21 bruikbare boeken op. Zoals in de inleiding al te lezen is, is Babytje in mama’s buik uit 2016 van Bette Westera en Jan Jutte in 2017 bekroond met een Zilveren Griffel. Daarom zal dit het tiende boek van mijn corpus worden. In het volgende hoofdstuk zal ik de volgende boeken analyseren:

28

Tabel 2 Het Corpus.

Titel Schrijver Illustrator Jaartal

Loeki’s nieuwe broertje Onbekend Onbekend Geschat jaren 50

Saskia en Jeroen uit logeren Jaap ter Haar Rein van Looy 1955

Nijntje Dick Bruna Dick Bruna 1955

Er komt een nieuw kindje W. M. Nijkamp Laura Gerding Geschat in 1958

Keetje’s Kinderen Jantien Buisman Jantien Buisman 1977

Mama, waar komen baby’tjes

vandaan? J. Steur Vera Polak 1985

Van een vrouw die een huisje

bouwde in haar buik Imme Dros Juul van den Heuvel 1992

Liselotje krijgt een zusje Marianne Busser & Ron

Schröder Jan Jutte 1994

Kleine Pluis Dick Bruna Dick Bruna 2003

Baby’tje in mama’s buik Bette Westera Jan Jutte 2017

29