De Capabilities Approach

Met de Capabilities Approach doet Martha Nussbaum een voorstel ten aanzien van de voorwaarden die essentieel zijn in het leven van ieder individu om zich te kunnen ontplooien en te komen tot volwaardig menszijn. Capabilities zijn de reële mogelijkheden die ieder mens in staat stellen te kunnen doen en zijn wie hij in potentie is. “People’s capablities are what they are actually able to do and to be.” (Nussbaum, 2000, p. 5). Na jarenlang onderzoek komt Nussbaum met een voorstel voor een lijst van tien capabilities die fundamenteel zijn voor een menswaardige ontwikkeling van het individu, waar ook ter wereld.

Om een uitspraak te kunnen doen over de rechtvaardigheid van een samenleving is het van belang te onderzoeken of en in welke mate individuen deze tien capabilities kunnen ontplooien. Concreet gaat het om de mogelijkheden tot: (i) een normale levensduur; (ii) lichamelijke gezondheid; (iii)

lichamelijke onschendbaarheid en bewegingsvrijheid; (iv) zintuiglijke waarneming, verbeelding en denken; (v) ervaren en expressie van gevoelens; (vi) ontwikkelen van praktische rede; (vii) zelfrespect en samenleven met anderen; (viii) zorg voor en samenleven met andere soorten; (ix) plezier en spel; (x) controle over de eigen omgeving, politiek en materieel (Nussbaum, 2000, p. 78- 80).

Met dit voorstel ontwikkelde Nussbaum een filosofische theorie over rechtvaardigheid waarmee zij de basis legt voor een universeel politiek beleid dat mensen over de hele wereld in iedere context de mogelijkheid moet geven een waardig leven te leiden. Nussbaum zet zich af tegen het cultureel relativisme en pleit voor een politiek beleid dat uitgaat van universele waarden als gelijkheid, vrijheid en rechtvaardigheid waarbij tegelijkertijd aandacht is voor de individuele voorkeuren en vermogens van mensen in hun eigen context: het individu heeft zelf de keuze of en welke capabilities hij of zij wil ontplooien en in elke situatie zullen de capabilities zich op verschillende wijzen ontvouwen. De capabilities van mensen zijn voortdurend in ontwikkeling.

De theorie van Nussbaum wordt geleid door drie principes die zij ontwikkelde met Amartya Sen. In onderstaande tekst volgt een uitwerking van deze principes in relatie tot het leven van meisjes en vrouwen in India. Allereerst het principe van menselijke waardigheid: elk mens is waardig in zichzelf, ieder mens is een doel op zich. ‘each person as an end.’ (Nussbaum, p. 5). De capabilities benadrukken de unieke waarde van elk mens. Het individu is hiermee het primaire subject van politieke rechtvaardigheid. Wanneer een beleid de leefomstandigheden van een groep verbetert, maar niet gericht is op de mogelijkheden tot het praktiseren van de essentiële vermogens van ieder persoon afzonderlijk, moet zij in de ogen van Nussbaum verworpen worden.

“Politics should not treat people as agents or supporters of other people. It should treat each of them as ends, as sources of agency and worth in their own right, with their own plans to make and their own lives to live, therefore as deserving of all necessary support for their equal opportunity to be such agents.” (idem, p. 58).

Nussbaum geeft in haar boek Women and Human Development inzicht in het leven van verschillende vrouwen in India die geen kans krijgen om hun potentieel te realiseren. Binnen de patriarchale samenleving staan zij in dienst van de doelen en wensen van anderen, waarbij zij zelf van

ondergeschikt belang zijn. Zij worden gezien en behandeld als wezens die de taak hebben om de familielijn voort te zetten, als opvoeders en dienstmeisjes in plaats van als individuen met rechten en capaciteiten die waardig zijn in zichzelf. Zoals eerder genoemd leren meisjes al in hun kinderjaren hun behoeften en verlangens te negeren en de dominantie van mannen te accepteren. Deze situatie en de inhumane omstandigheden waarin veel meisjes en vrouwen in India leven, leiden tot een

systematische deprivatie van hun capabilities. Veel vrouwen en meisjes in India krijgen niet de mogelijkheid zich te ontplooien tot wie zij in potentie zijn en een menswaardig en vrij leven te leiden (Nussbaum, 2000)

Ten tweede noemt Nussbaum het principe van agency. De mens is vormgever, actor van zijn eigen leven. Het individu beschikt over het vermogen om zijn of haar leven zelfstandig vorm te geven en die capabilities te ontplooien die hij of zij van waarde vindt. Zoals eerder naar voren gekomen, krijgen adolescente meisjes in India binnen de ongelijkwaardige genderstructuren nauwelijks

mogelijkheden om zelf keuzes en beslissingen te maken. Zij zijn afhankelijk van de macht en wil van mannelijke familieleden. Mogelijkheden tot agency en actorschap zijn in hun leven dan ook

nauwelijks aanwezig (Dube, 2001; Nussbaum, 2000).

Het derde principe van Nussbaum gaat uit van de mens als lid van de morele gemeenschap - de mensheid. Nussbaum legt een verantwoordelijkheid bij iedere burger. Een individu dat een gezond en welvarend leven heeft, heeft de plicht zijn welvaart te delen met mensen die het minder hebben. Ieder mens is betrokken bij de ander (Nussbaum, 2000). In India is er sprake van een sterke segregatie en hiërarchie tussen de verschillende kasten, klassen en bevolkingsgroepen. Er zijn grote welvaart- en machtsverschillen en er wordt nauwelijks een appèl gedaan op welvarende families of groepen om iets van hun rijkdom en macht af te staan aan minder welvarende mensen en gemarginaliseerde groepen. Hoewel de Indiase cultuur een sterk gemeenschapsleven kent, staan veel meisjes en vrouwen er bij problemen in de familie, de dood van hun echtgenoot of huwelijksproblemen alleen voor. Voor een alleenstaande vrouw is het in India zwaar om te overleven en veel vrouwen worden

geconfronteerd met de angst voor uitstoting en uitsluiting (Lamb, 2000; Miller, 1997; Nussbaum, 2000).

Deze drie principes, de tien capabilities en de beschreven genderstructuren vormen een onderdeel van het referentiekader om de ervaringen, percepties en vermogens van adolescente meisjes te begrijpen en te duiden. In het volgende hoofdstuk wordt beschreven hoe empowermenttheorieën

aanknopingspunten kunnen bieden voor een menswaardige ontwikkeling van meisjes en vrouwen in India.