List of publications
PhD Portfolio
A
Dankwoord
Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om mijn dankbaarheid uit te spreken voor de bijdragen die velen aan mijn proefschrift hebben geleverd. Toen ik in 2014 aan dit traject begon, was er nog geen onderzoeksgroep auto-immuun encefalitis in het Erasmus MC. Er was geen database, geen expertisecentrum met landelijke bekendheid en geen spreekuur om patiënten heen te verwijzen. Dankzij de enthousiaste medewerking van vele verwijzers in het land en de bereidheid van de patiënten om mee te werken aan onderzoek, kwam hier in korte tijd verandering in. Door de prettige samenwerking met co-auteurs in binnen- en buitenland konden we in relatief korte tijd veel goede data bijeen krijgen en analyseren. Een aantal mensen wil ik in het bijzonder bedanken.
Met stip op één: mijn co-promotor dr. M.J. Titulaer. Beste Maarten, in 2012 bracht Paul Wirtz ons in contact en via skype werkten we aan een artikel. Toen jij een jaar later naar Nederland verhuisde, mocht ik bij je langs komen om eens over promotie-onderzoek te praten. Op een terrasje in Rotterdam maakten we de eerste plannen die hebben geleid tot dit boekje. Het geduld en enthousiasme waarmee je mij toen uitlegde wat VGKC was, is altijd gebleven. Ik heb veel profijt gehad van (en ik bewonder) je tomeloze kennis over alles wat met antistoffen te maken heeft. Naast je ijzersterke inhoudelijke begeleiding heb je me wegwijs gemaakt in de wereld van wetenschappers, publicaties, database programma’s en statistiek, en je was altijd bereid iets voor me op te lossen als ik in Den Haag was. Mede daardoor kon ik dit promotie-traject voltooien naast mijn opleiding. Je scherpe kritiek en snelle reactie op alles wat ik je stuurde heb ik erg gewaardeerd. Een betere begeleider had ik mij niet kunnen wensen.
Mijn promotor prof. dr. Sillevis Smit wil ik graag bedanken voor het vertrouwen dat hij mij heeft gegeven. Peter, we werkten niet dagelijks samen maar je maakte snel tijd voor me wanneer ik je nodig had. Je dacht mee en gaf bruikbare adviezen over welke kant ik op moest met het onderzoek. Het was erg prettig hoe jij deze rol vervulde. Ook wil ik de leden van de promotiecommissie hartelijk danken voor de bereidheid om tijdens mijn verdediging van gedachten te wisselen over mijn proefschrift. In het bijzonder prof. dr. Bart Jacobs, prof. dr. Jan Verschuuren en prof. dr. Steven Kushner, veel dank voor de beoordeling van het manuscript van mijn thesis.
Aan de basis van dit proefschrift staan laboratoriumresultaten van vele onderzochte samples. Deze data zijn grotendeels tot stand gekomen door het goede werk van onze laboranten Esther en Mariska op het JNI. Mijn dank is groot! Ook de samenwerking met Marco Schreurs en met de laboranten op het Laboratorium Medische Immunologie was van grote waarde.
De kans om tijdens mijn opleiding tot neuroloog onderzoek te doen heb ik te danken aan de neurologen in het Haga Ziekenhuis, in het bijzonder aan mijn opleider Bas de Bruijn. Jullie hebben mij de mogelijkheid geboden een dag in de week naar Rotterdam te gaan, en de keuzetijd van mijn opleiding aan wetenschap te besteden. Ik
ben jullie daar erg dankbaar voor, en zeker voor het vertrouwen dat jullie mij gaven. Paul Wirtz en Dénes Tavy wil ik tevens danken voor hun inhoudelijke bijdrage aan dit werk. Ook maak ik graag gebruik van de gelegenheid om de neurologen en arts-assistenten te bedanken voor mijn bijzonder fijne opleidingstijd in het Haga.
Lieve Marienke, ik ben ontzettend blij dat je onze onderzoeksgroep kwam versterken. Ik bewonder je openheid, je vriendelijkheid (altijd!) en je harde werken. We kunnen goed samenwerken, maar het meest waardeer ik je als vriendin. Met de komst van Danielle nam de gezelligheid verder toe. Daan, je bent zo vrolijk en geïnteresseerd. Ik heb het erg getroffen met jullie twee als naaste collega’s. Dank dat jullie lief en leed met mij wilden delen; zowel op werk als privé. Ook Roos wil ik daar graag bij noemen. Als MS-onderzoeker zat je bij ons in het hoekje op de kamer. Vroeg beginnen, hard werken, maar tussendoor genoeg tijd voor koffie en bijkletsen, en je was altijd bereid mee te denken over figuren of statistiek. Ook de andere dames van onze kamer op de 22e wil ik bedanken voor het uitwisselen van ervaringen en de gezelligheid. Het is een heel fijn kippenhok. Een promotie-onderzoek kan een eenzaam traject zijn, maar dankzij jullie was het dat in mijn geval zeker niet.
Ik wil mijn ouders en broer bedanken voor de fijne thuisbasis. Ondanks dat ik al enige tijd arts was, hield prof. dr. J.C.M. van Sonderen vol dat hij de enige ‘doctor’ in de familie was. Binnenkort niet meer, pap! Jij hebt me altijd aangemoedigd hard te werken, en zeker ook om te promoveren, en daar ben ik je dankbaar voor. Zoals mijn vader de druk opvoerde (“hoe lang heb je nog nodig?”) zorgde mijn moeder juist voor de balans. Zij adviseerde me tijd voor mezelf te maken en niet alleen maar te werken. Mam, veel dank voor je interesse en je bruikbare adviezen om de balans te bewaren. Als oppas-oma en lieve (schoon)moeder beteken je ongelooflijk veel voor ons gezinnetje. Neef Koen, bedankt voor de uren praten, en voor je interesse in mijn onderzoek. Je bent de enige niet-arts die snapt wat ik heb onderzocht. Dirk, Margreet, Pieter, Julia en Kris, bedankt voor de warme ontvangst in jullie familie. Fijn dat jullie bijspringen met oppas wanneer nodig, zodat Dirk en ik ons werk kunnen combineren. Ook wil ik graag mijn vrienden en vriendinnen bedanken voor de interesse in mijn onderzoek, maar vooral ook voor de warmte en energie die jullie mij geven. Koffie dates, uren tafelen, dagjes weg en samen sporten. Zonder deze afleiding had ik het nooit gered.
Tot slot wil ik mijn knappe geliefde Dirk bedanken. We delen de liefde, onze dochters, maar ook ons vak. Het is leuk om met je te kunnen sparren, en heerlijk dat je mijn enthousiasme (of frustraties) echt begrijpt. Het is elke dag fijn thuis komen. Zeker ook dankzij onze geweldige dochters Juliette en Lizelot.
A
About the author
Agnes van Sonderen is geboren op 3 februari 1986 in Zeist, Nederland. In 2004 behaalde zij haar vwo-diploma aan het Sint Laurens College te Rotterdam. Hierna begon zij aan de studie Geneeskunde in het LUMC. Vanaf haar tweede jaar combineerde zij dit met succes met een bacheloropleiding Rechtsgeleerdheid, eveneens aan de Universiteit Leiden. In 2008 startte zij met haar co-schappen, onder andere in Suriname, met als afsluiting de semi-arts stage neurologie in het Haga Ziekenhuis, Den Haag. Na het behalen van het artsexamen in 2011 startte Agnes met de opleiding tot neuroloog in het Haga Ziekenhuis, bij dr. Bas de Bruijn. Vanaf 2014 combineerde zij dit met promotie- onderzoek bij prof. dr. Peter Sillevis Smitt en dr. Maarten Titulaer in het Erasmus MC, Rotterdam. In april 2018 heeft zij haar opleiding tot neuroloog afgerond. Sindsdien is zij werkzaam als neuroloog in het Haaglanden Medisch Centrum (HMC), Den Haag. Agnes woont samen met Dirk Saal en hun dochters Juliette (2016) en Lizelot (2018) in Den Haag.
A
List of publications
Papers included in this thesis
Van Sonderen A, Arends S, Tavy DLJ, Bastiaansen AEM, de Bruijn MAAM, Schreurs MWJ, Sillevis Smitt PAE, Titulaer MJ. Predictive value of electroencephalography in anti- NMDA receptor Encephalitis. Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry. 2018 Oct;89(10):1101-1106
Van Sonderen A, Petit-Pedrol M, Dalmau J, Titulaer MJ. The value of LGI1, Caspr2 and voltage-gated potassium channel antibodies in encephalitis. Nature Reviews Neurology. 2017 May;13(5):290-301.
Van Sonderen A, Roelen DL, Stoop JA, Verdijk RM, Haasnoot GW, Thijs RD, Wirtz PW, Schreurs MW, Claas FH, Sillevis Smitt PA, Titulaer MJ. Anti-LGI1 encephalitis is strongly associated with HLA-DR7 and HLA-DRB4. Annals of Neurology. 2017 Feb;81(2):193-198.
Van Sonderen A, Schreurs MW, de Bruijn MA, Boukhrissi S, Nagtzaam MM,
Hulsenboom ES, Enting RH, Thijs RD, Wirtz PW, Sillevis Smitt PA, Titulaer MJ. The relevance of VGKC positivity in the absence of LGI1 and Caspr2 antibodies. Neurology. 2016 Oct 25;87(17):1848-1849
Van Sonderen A, Thijs RD, Coenders EC, Jiskoot LC, Sanchez E, de Bruijn MA, van Coevorden Hameete MH, Wirtz PW, Schreurs MW, Sillevis Smitt PA, Titulaer MJ. Anti-LGI1 encephalitis: Clinical syndrome and long-term follow-up. Neurology. 2016 Oct 4;87(14):1449-1456.
Van Sonderen A, Ariño H, Petit-Pedrol M, Leypoldt F, Körtvélyessy P, Wandinger KP, Lancaster E, Wirtz PW, Schreurs MW, Sillevis Smitt PA, Graus F, Dalmau J, Titulaer MJ. The clinical spectrum of Caspr2 antibody-associated disease. Neurology. 2016 Aug 2;87(5):521-8
Höftberger R, Van Sonderen A, Leypoldt F, Houghton D, Geschwind M et al. Encephalitis and AMPA receptor antibodies. Novel findings in a case series of 22 patients. Neurology 2015;84:2403-2412.
Van Sonderen A, Titulaer MJ. Autoimmune Encephalitis. In: Deisenhammer F, Sellebjerg F, Teunissen CE, Tumani H. Cerebrospinal Fluid in Clinical Neurology. 2015, Springer, pp 247-276.
Papers not included in this thesis
Bastiaansen AEM, van Sonderen A, Titulaer MJ. Autoimmune encephalitis with anti- leucine-rich glioma-inactivated 1 or anti-contactin-associated protein-like 2 antibodies (formerly called voltage-gated potassium channel-complex antibodies). Curr Opin Neurol. 2017 Jun;30(3):302-309.
Van Sonderen A, Schreurs MW, Wirtz PW, Sillevis Smitt PA, Titulaer MJ. From VGKC to LGI1 and Caspr2 encephalitis: The evolution of a disease entity over time. Autoimmunity Reviews. 2016 Oct;15(10):970-4.
Van Sonderen A, Schreurs MWJ, De Bruijn MAAM, Sillevis Smitt PAE, Titulaer MJ. Antistofgeassocieerde encefalitis: handvatten voor diagnostiek en behandeling. Tijdschr Neurol Neurochir 2016;117(2):78-88
Van Sonderen A, Koppen H, De Bruijn SFTM. Thunderclap headache. Oxford Textbook of Headache Syndromes, Chapter 34
De Bruijn MAAM, Van Sonderen A, Schreurs MWJ, Sillevis Smitt PAE, Titulaer MJ. Paraneoplastische neurologische syndromen van het centraal zenuwstelsel. Nervus. 2016 Sept (3):6-15
De Bruijn MAAM, Van Sonderen A, Sillevis Smitt PAE, Titulaer MJ. Richtlijn Auto- immuun encefalitis (diagnostiek en behandeling). Erasmus MC, Richtlijnen algemene neurologie, 2016.
www.erasmusmc.nl/47445/5464293/5931241/674532/2253326/AIE.pdf.
Van Sonderen A, Wirtz PW, Verschuuren JJ, Titulaer MJ. Treatment Options for Lambert- Eaton myasthenic syndrome. Expert Opinion on Orphan Drugs 2014 2:2,159-167.
Van Sonderen A, Wirtz PW, Verschuuren JJ, Titulaer MJ. Paraneoplastic syndromes of the neuromuscular junction: therapeutic options in myasthenia gravis, lambert-eaton myasthenic syndrome, and neuromyotonia. Curr Treat Options Neurol. 2013 Apr;15(2):224-39
Van Sonderen A, de Laat KF, Rijntjes E. Smaakverlies: oorzaken, gevolgen en behandeling Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157(45)
A
Palmbergen WA, van Sonderen A, Keyhan-Falsafi AM, Keunen RW, Wolterbeek R. Improved perioperative neurological monitoring of coronary artery bypass graft patients reduces the incidence of postoperative delirium: the Haga Brain Care Strategy. Interact Cardiovasc Thorac Surg. 2012 Oct;15(4):671-7
Van Sonderen A , Keunen RWM, Tavy DLJ, Boezeman EHJF, Roos YB, Mess WH.
De waarde van emboliedetectie bij het voorspellen en voorkomen van cerebrale ischemie, (detection of embolic signals in the prediction and prevention of cerebral ischemia) Tijdschr Neurol Neurochir 2011;112:255-62