Coronacrisis: vier casussen

Casus A – Rotterdam | corona en openbare ruimte boa’s

Er zijn concrete samenwerkingsafspraken gemaakt tussen de dienst toezicht en handhaving en de politie. Specifieke samenwerkingsafspraken rondom coronamaatregelen betreffen de werkinstructies voor politie en boa’s, die goed op elkaar zijn afgestemd en waar van toepassing gelijk zijn getrokken.

Besluiten en afstemming zijn genomen in crisisstructuur. Er is een bestaande structuur die daarvoor kon worden gebruikt: Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden (SGBO) waarbij naast gemeente ook politie-specialisten en andere relevante veiligheidspartners zijn aangesloten. Zo werd als gemeentevertegenwoordiging een algemeen commandant de aanstuurder voor boa’s. Deze maakte met het SGBO-contact van de politie globale afspraken over taakverantwoordelijkheden van politie en boa’s.

Tijdens de coronaperiode kwam het taakaccent te liggen op het strafrechtelijke handhaven op de naleving van de

noodverordening. Een en ander is vastgelegd in het handelingskader, ontwikkeld door politie en dienst handhaving toezicht. Ook op operationeel niveau is er tijdens de coronaperiode veel afstemming met de politie geweest en zijn er nieuwe samenwerkingsafspraken ontstaan. Zo werd afgesproken dat boa’s niet meer alleen op grote groepen afgaan maar dat alleen nog samen met de politie doen. Ook waren er hotspots aangewezen (zoals parken) waar boa’s niet zonder politie heen gingen. De afspraak was: geen politie? Dan ook niet op afstappen. Bij kleinere groepen was het advies om de bodycamera aan te zetten voor de benadering of er meerdere boa’s/politie bij te betrekken. De uitvoerende boa’s zien dit vooral terug in de gezamenlijke briefings, op het niveau van de teamleider vindt er veel afstemming plaats niet direct zichtbaar voor boa’s zelf. In een aantal gebieden die aangewezen zijn als ‘verboden gebieden’ (zoals skateparken) zijn gezamenlijke veegacties geweest met boa’s en de politie.

Boa’s zijn tevreden over de samenwerking met de politie in de coronaperiode. Als ze de politie nodig hebben dan zijn ze er. Als dit de politie niet lukt vindt er goede communicatie plaats. “Waar voor corona alleen een porto van de boa’s op het politiebureau in het Centrum stond, staan er nu porto’s bij meerdere bureaus.”

Is samenwerking in de crisistijd verbeterd? Dat verschilt – net als de ‘normale’ samenwerking tussen boa’s en politie – per gebied, per politieonderdeel, en per politiemedewerker en ook per (type) handhaver.

Los van het eerdergenoemde incident zijn er geen ernstige incidenten voorgekomen. Agressie en met name verbaal geweld is onveranderd gebleven. Er is in ieder geval geen sprake van een opvallende toename.

Casus B – Súdwest Fryslân | corona en openbare ruimte boa’s

Tijdens de coronaperiode voeren de boa’s van Team handhaving publiek domein van de afdeling OOV (met de politie) toezicht en handhaving op de noodverordening uit. Er is meer boa-inzet geweest dan voorheen. Daarvoor zijn 4 extra fte ingehuurd en uren van boa’s zijn ‘opgerekt’ waardoor langer en ook op de zondag kan worden gewerkt (wat voorheen niet gebeurde). Hiervoor kwam ook extra budget.

Er zijn geen extra afspraken gemaakt met de politie. Wel was er afstemming dat boa’s en politie gelijk zouden inzetten op de handhaving van de noodverordening is. In de praktijk bleken voornamelijk de boa’s aan zet.

Casus C – Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten | corona en groene boa’s

Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten merkten dat er vanuit de politie proactief contact werd gezocht. Voorheen was dit minder het geval, meestal alleen wanneer de politie wilde dat de boa’s een melding oppakten. Ook is er veel overleg geweest tussen de lokale afdelingen van de organisaties en de politie en de burgemeesters. Hoewel de lijnen korter zijn geworden, is het vanwege een capaciteitstekort bij de politie nog niet altijd mogelijk om de gewenste inzet te leveren.

In de coronaperiode is ingezet op

Handhaven op eigen regels, maar alleen als het echt moet;

Extra taken: aanspreken bezoekers op coronaregels (1,5 meter, samenscholing) en signalerende functie voor gemeente en politie wanneer het te druk in gebieden wordt en andere maatregelen nodig zijn.

Gedurende de periode werd door beide organisaties een ontwikkeling gezien. Het aantal bezoekers nam flink toe. In het begin van de coronacrisis waren mensen erg gehoorzaam en vol met begrip, later verdween dit en werd men mondiger. Dit maakte het handhaven op zowel de noodmaatregelen als eigen regels uitdagender.

Staatsbosbeheer

Er zijn op landelijk niveau geen nieuwe samenwerkingsafspraken gemaakt met de politie naar aanleiding van de corona-maatregelen.

De handhaving van de noodmaatregelen vormde onderdeel van het takenpakket van de boa’s. Voor de boa’s is een handelingskader opgesteld, waarin onder andere stond dat boa’s terughoudend moeten optreden, en eigen veiligheid voorop moeten stellen. Het terughoudend optreden lukte in de praktijk alleen in de allereerste beginperiode na de invoering van de maatregelen. Boa’s vonden in de praktijk toch dat ze moesten optreden. Het werd steeds drukker en het was broedseizoen. Nadat andere partners (waaronder gebiedsorganisaties en politie) een stap terug deden bij de handhaving op coronamaatregelen heeft de organisatie besloten ook die lijn te volgen. De drukte in de gebieden bleef, en qua handhaving ging het weer over op de reguliere taken.

Er zijn iets meer gezamenlijke gerichte acties uitgevoerd op plekken waar drukte werd verwacht. Natuurmonumenten

Het daadwerkelijk handhaven van de noodmaatregelen valt buiten de taakstelling van de boa’s – die in het verlengde van beheren van de natuur ligt. Handhaving van covid-19 maatregelen is geen private aangelegenheid. De boa’s hebben met het toegenomen aantal bezoekers heel veel toezicht gehouden, bezoekers geïnformeerd over, en nadrukkelijk aangesproken op, naleving van de maatregelen. Indien nodig hebben de boa’s opgeschaald naar de gemeente, politie of veiligheidsregio’s. De boa’s hebben politie en domein 1 boa’s bij de daadwerkelijke handhaving ondersteund.

Casus D – NS | corona en ov-boa’s

Voor de vervoersorganisatie is de coronaperiode een lastige periode. De maatregelen hebben geleid tot een drastische afname van het aantal reizigers en bezoekers. Het aandeel aan lastige clientèle is echter juist vergroot.

De V&S boa’s domein 4 hebben extra bevoegdheden gekregen om op de genoemde corona maatregelen toezicht te houden en te gaan handhaven. In overleg met de ov- bedrijven is door het OM een handelingsperspectief gemaakt hoe dit in de praktijk uit te voeren in samenwerking met de politie.

De V&S boa’s werden ingezet om vooral toezicht te houden en service te verlenen, niet te handhaven/beboeten. De inzet werd ook aangepast, zo waren de boa’s alleen actief op de stations.

Er vielen (dus) taken weg, maar er kwamen nieuwe aandachtspunten bij met de noodverordening (1,5 meter op stations en perrons en mondkapjesplicht in de treinen). Dit lag volledig bij V&S;

De hoofdconducteurs (ook boa) kregen instructies niet te controleren op geldige vervoersbewijzen en waren niet actief ingezet op de noodverordening.

Later is dit beleid overigens weer veranderd en wordt er actiever opgetreden en ook door hoofdconducteurs gecontroleerd en aangesproken.

De boa’s van V&S waren zich doorgaans bewust van hun eigen veiligheid. Hierdoor gingen ze goed voorbereid de situaties in waardoor er beperkt incidenten zijn geweest.

Aanvankelijk was het handhaven op mondkapjes juridisch lastig. Sinds de mondkapjesplicht een huisregel is geworden is dit beter te handhaven aldus een leidinggevende. Daarna lukte het uitvoeren van de nieuwe taken naar zeggen goed. Er waren duidelijke handelsperspectieven, omgezet naar werkinstructie voor V&S en de meldkamer.

De opstartperiode was lastig voor de vervoerder. Op grote stations waren politie en handhaving van de gemeente beperkt (alleen bij prio 1) aanwezig en actief. Er waren veel overtredingen, veel gedoe en veel groepen zo wordt verteld. Ook het aantal zwartrijders nam snel toe.

Tijdens corona is het meerdere geïnterviewden duidelijk geworden dat de vervoerder zonder (haar) boa’s “de grip kwijtraakt”, zoals bijvoorbeeld bleek uit de snelle stijging van het aantal zwartrijders.

6.7 Resumé

Boa’s zijn vanaf eind maart 2020 massaal ingezet op de handhaving van de noodmaatregelen. Dit kan zijn het aanspreken op het overtreden van de noodmaatregelen, of het daadwerkelijk strafrechtelijk optreden.

Boa’s worden vaker slachtoffer van agressie en geweld. Tijdens de coronacrisis was (alle boa-respondenten)

• 52% vaker dan ‘normaal’ slachtoffer van verbale agressie (en 9% minder vaak);

De gezamenlijke focus en urgentie van de coronacrisis heeft zaken versneld. De crisis biedt kansen voor verbetering in de toekomst ten aanzien van de samenwerking en (daarmee) taken en

arbeidsomstandigheden van boa’s.

• Op strategisch niveau is er betere samenwerking gekomen met externe partners. Dit werd in de enquête door zowel werkgevers als werknemers (boa’s) bevestigd. Er zijn diverse crisis overleggen geweest waarbij korte lijnen zijn ontstaan en bestendigd;

• Zowel werkgevers als boa’s zelf benoemen dat de samenwerking met de politie is verbeterd. Ook communicatie met collega’s onderling en met boa’s uit andere gemeenten is genoemd. Informatiedeling is verbeterd;

• Toch zijn de ervaringen wisselend en domeinafhankelijk. Overall hebben de ov-boa’s het minste ‘profijt’ van de crisis, zij ondervinden vooral ‘gedoe’ en weinig verbetering ten aanzien van de toch al relatief goede samenwerking.

Merk op: de datavergaring van dit onderzoek stopte begin september 2020, de coronacrisis is dan nog niet afgelopen en de situatie verandert verder.