Conserveringsstrategieën voor Selections from the Survival
3.5 Conserveringsstrategieën voor Selections from the Survival Series
Voordat kan worden vastgesteld wat de opties zijn voor de conservering van
Selections from the Survival Series, is het belangrijk te beschrijven wat de elementen
zijn binnen het werk die bewaard moeten blijven. Daarvoor moet een antwoord worden gevonden op een aantal prangende vragen. Allereerst rijst de vraag wat de basis is van het kunstwerk: de tekst, het apparaat of het geheel. Daarnaast is het goed mogelijk dat de kunstenares zelf ideeën heeft over de toekomst van haar werken, deze moeten geïnventariseerd worden. Bovendien is het van belang te concluderen welke conserveringsstrategieën in dit specifieke geval mogelijk zijn en of er beperkingen bestaan die sturend kunnen zijn in de keuze voor een bepaalde strategie.
3.5.1 De kern van het werk
In het eerste hoofdstuk is aan bod gekomen waarom Jenny Holzer heeft gekozen voor het gebruik van lichtkranten. Niet alleen geeft het medium – gecombineerd met haar poëtische teksten – een verrassingseffect in de openbare ruimte, het verschaft ook de mogelijkheid om teksten op verschillende wijzen te benadrukken. Bij Holzers kunstwerken die in culturele instellingen te zien zijn, draait het niet om het
verrassingseffect maar vooral om de tekst. De teksten voor kunstwerken die voor het museum bedoeld zijn, zijn dan ook langer en bevatten meer effecten. De beschouwer heeft immers de mogelijkheden en de tijd om zijn aandacht er voor een langere tijd op te vestigen. Zo is Selections from the Survival Series ook gemaakt voor in een kunstinstelling – het bestaat uit een 13 minuten lange tekst met veel effecten.
De inhoud van de tekst is onlosmakelijk verbonden met het medium, omdat de nadruk op bepaalde delen wordt bewerkstelligd door de mogelijkheden die het medium biedt. Bovendien is het verrassingseffect van het oorspronkelijk commerciële apparaat nog niet helemaal verdwenen, omdat in een museale omgeving plekken kunnen worden aangewezen waar verwarring op kan treden door het gebruik van een lichtkrant als kunstvorm. De plaatsing van Selections from the Survival Series in het Kröller-Müller museum bij het restaurant is een goed voorbeeld: de duidelijke link met reclame en massamedia wordt gelegd door het werk tentoon te stellen in een doorgangsruimte naast het restaurant. De beschouwer zal daardoor eerder
verwachten dat het menu van de dag voorbij zal komen. In plaats daarvan krijgt het museumpubliek een lange maatschappijkritische tekst te zien, die bekeken kan worden vanaf een zitplaats in het restaurant of wanneer men zich van ruimte naar ruimte verplaatst.
3.5.2 De mening van de kunstenares
Lichtkranten worden nog steeds gebruikt en er zijn veel verschillende modellen op de markt verkrijgbaar. Het is de vraag of het mogelijk is om de data uit de te
conserveren lichtkrant over te brengen naar andere, modernere hardware uit dezelfde categorie. De tekst kan op deze manier nog steeds op dezelfde manier gemanipuleerd worden en bovendien zal het commerciële karakter van het medium bewaard blijven.
De ideeën van de kunstenares zijn bij deze overweging van groot belang. Dit onderwerp is aangestipt tijdens een interview van Jenny Holzer met het Guggenheim museum in Bilbao.68 In dit interview geeft Holzer aan dat bij overzetting het ʻLED
68 Er is geprobeerd een schriftelijk interview af te nemen met de kunstenares waarbij specifieke vragen
werden gesteld over Selections from the Survival Series. Holzers assistent liet echter weten dat zij een heel druk schema had en verwees mij daarbij naar het kunstenaarsinterview dat werd afgenomen door het Guggenheim museum in Bilbao.
uiterlijkʼ van de tekst altijd bewaard moet blijven. Holzer geeft aan dat er op drie opeenvolgende niveaus kan worden ingegrepen wanneer de componenten van één van haar kunstwerken het begeven. Allereerst moet geprobeerd worden om de originele componenten te vervangen met gelijke nieuwe onderdelen. Mochten deze niet meer bestaan, is het geoorloofd om soortgelijke onderdelen te gebruiken. Wanneer deze twee opties niet meer mogelijk zijn vanwege de veroudering van de apparatuur, dan mogen er nieuwe technologieën worden toegepast.69 Uit haar woorden valt te concluderen dat de tekst en het ʻLED uiterlijkʼ ervan de belangrijkste elementen zijn die bewaard moeten blijven voor de toekomst.
Hoewel de mening van de kunstenaar als zeer belangrijk beschouwd kan worden, is het niet ondenkbaar dat hij of zij in de loop der jaren van mening verandert. Ook Jenny Holzer heeft in de loop der jaren twee verschillende
opvattingen geuit over de conservering van haar oeuvre. In een interview met het Smithsonian American Art Museum (SAAM) heeft zij volgens conservator Hugh Shockey aangegeven dat de overzetting naar nieuwe technologieën moet worden stopgezet nadat zij is overleden.70 Dit zou betekenen dat restauratoren in de toekomst met een extra beperking te maken krijgen. Het verschil tussen de twee opvattingen over restauratie is voorgelegd aan Jenny Holzer zelf. Gezien zij direct terug verwees naar het eerder genoemde interview met het Guggenheim museum in Bilbao, kan voorzichtig worden aangenomen dat zij dit toekomstbeeld prefereert.
3.5.3 Overwegingen aan de hand van het DOCAM beslissingsmodel71
Wanneer men te maken krijgt met het verval van technologische apparatuur, dient beredeneerd te worden of reparatie tot de conserveringsmogelijkheden behoort. In het geval van Selections from the Survival Series was het inderdaad mogelijk om de lichtkrant te repareren. Gezien de laatste vier jaar relatief veel defecten zijn
opgetreden, lijkt het er op dat de apparatuur zijn beste jaren heeft gehad. De techniek is verouderd en gaat nu al 17 jaar langer mee dan de door de fabriek gegarandeerde 10 jaar. Reparaties zijn in dit geval een korte termijn oplossing en bieden geen duurzaamheid voor de toekomst. Daarom is het mijns inziens wenselijk om te onderzoeken in hoeverre het mogelijk is om de apparatuur te vervangen. Deze optie stemt overeen met de wensen van de kunstenares, die niet onwelwillend staat tegenover de aanpassing van de oorspronkelijke technologie van het kunstwerk.
Omdat de apparatuur door het museumpubliek te zien is en bovendien sterk verweven is met de betekenis van het werk, is het van belang om op zoek te gaan naar vervangende hardware die hetzelfde karakter heeft als het origineel. Gelukkig zijn er zo veel verschillende nieuwe lichtkranten op de markt te verkrijgen, dat het mogelijk is apparatuur te vinden met een soortgelijk uiterlijk. In dit geval is een tussenstap nodig, namelijk emulatie of migratie. Migratie van het kunstwerk valt ook af, omdat het uiterlijk zal veranderen en de context van het kunstwerk in de tijd (de authenticiteit) verdwijnt. Bij emulatie zijn de oorspronkelijke software en data de basis van de output, ook al is de hardware veranderd. Daardoor zal er een minimale
verandering in het uiterlijk optreden.
69 Interview van Jenny Holzer met het Guggenheim museum in Bilbao,
Via http://www.insideinstallations.org/artworks/artwork.php?r_id=472 , geraadpleegd op 20 mei 2010
70 McCoy, R., ‘Examining the lives of Jenny Holzer’s works/words: A discussion with SAAM conservator
Hugh Shockey’, No Preservatives: Conservation about Conservation, 18 Augustus, 2009
71http://www.docam.ca/en/restoration-decisions/see-the-decision-tree.html , geraadpleegd op 20 juni
3.5.4 Uiterlijke restricties
Specifieke vragen over het uiterlijk van een mogelijke emulatie van Selections from
the Survival Series zijn door Jenny Holzer niet direct beantwoord, zij verwees alleen
terug naar het kunstenaarsinterview dat werd afgenomen door het Guggenheim museum in Bilbao. Door gebruik te maken van de richtlijnen die de kunstenares tijdens dat interview heeft opgesteld, ontstaat er voor de restaurator ruimte voor interpretatie bij de behandeling van het kunstwerk. Er zijn immers vanuit de
kunstenares geen aanwijzingen bekend voor de kleur van de LEDjes, de behuizing, de afmeting van de nieuwe apparatuur, enz. Hoewel de mogelijkheid bestaat om de nieuwe apparatuur af te laten wijken van het origineel, is het natuurlijk gewenst om zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven.
Het aantal lampjes op LED printplaten is gestandaardiseerd, waardoor er zonder problemen een printplaat kan worden gevonden met dezelfde opbouw als het origineel. Mits er gekozen wordt voor een printplaat van dezelfde afmeting en met dezelfde opbouw, zullen de teksten er ook hetzelfde uit blijven zien. Bovendien zou het een logische keus zijn om te kiezen voor LED lampjes met dezelfde kleur, in dit geval rood. De sterkte van de oude LED lampjes kan worden geïmiteerd door de lampjes in te laten branden of door een dimfunctie in te bouwen. Dat het dimmen van LEDs de levensduur van de lampjes ten goede komt, is een bijkomstig voordeel.72
3.5.5 Ruimtelijke restricties
De keuze voor nieuwe technologieën is bij dit kunstwerk tevens afhankelijk van de ruimte waarin het wordt tentoongesteld. De locatie van de lichtkrant – die is gekozen door het Kröller-Müller in samenspraak met de kunstenares – zorgt ervoor dat de beschouwers het werk zowel in de rij voor de kassa kunnen bekijken als aan het tafeltjes waar zij kunnen zitten. Deze specifieke plek kan speciale eisen stellen aan de apparatuur. Zo moet er gedacht worden aan de grootte van de muur, de plaats van het stopcontact, de afstand van het publiek tot het kunstwerk en de leesbaarheid van de tekst vanuit verschillende hoeken.
3.5.6 Technische restricties
Helaas kan de originele technologie emulatie in sommige gevallen bemoeilijken. Bij emulatie wordt, zoals eerder in dit hoofdstuk besproken, originele data ingekapseld waarna het met andere software door nieuwe hardware kan worden geïnterpreteerd. Doordat Cybernetic Data Products op maat gemaakte software heeft geproduceerd, valt Selections from the Survival Series niet te scharen onder standaard producten. Met het faillissement van het bedrijf is ook alle documentatie over de software
verloren gegaan.73 Hierdoor is het erg lastig – maar niet onmogelijk – om een nieuwe omgeving te creëren waarbinnen de oude data afgespeeld kan worden. Gezien er veel vragen zijn over de software omgeving en de manier waarop deze software gebruik maakt van de hardware, kan het veel tijd en moeite kosten om tot een goed resultaat te komen.74 Doordat Cybernetic Data Products de basisdata heeft verweven met de software door ʻhardcodingʼ (zie hoofdstuk 1.2.2), zijn deze twee elementen onherroepelijk met elkaar verbonden. Als er geen geschikte emulatiesoftware kan worden ontwikkeld, bestaat er geen mogelijkheid om de originele data terug te halen.
Het is bij de conservering van lichtkranten van Jenny Holzer eerder
voorgekomen dat de informatie op de EPROMS niet voldoende bleek te zijn om een goede emulatie te maken omdat relevante informatie met betrekking tot het
72 Lighting Anwers: LED Lighting Systems, Volume 7, Issue 3, mei 2003 73 Op. cit. (noot 13)
hardcodingsproces ontbrak. In dat geval bestaat de rigoureuze optie om uit te gaan van alle bestaande documentatie om een nieuwe versie van het originele werk te maken. Uit gesprekken met Merrick Ketcham, de huidige programmeur van Jenny Holzer, blijkt dat er in de loop der jaren wel 30 tot 40 verschillende lichtkranten uit dezelfde periode als Selections from the Survival Series terug zijn gekomen naar de kunstenares omdat deze niet meer naar behoren functioneerden. Ketcham kon niet uitwijden over de specifieke defecten die deze lichtkranten vertoonden. In veel gevallen bleek de informatie die op de EPROMs aanwezig was, niet voldoende te zijn om een emulatie te maken. Ketcham heeft dan ook voor het merendeel van deze lichtkranten gekozen om een nieuwe versie van het werk te maken met een nieuw geschreven ʻscriptʼ en moderne modellen uit de collectie van Sunrise Systems Inc., namelijk de EXL en de EMX serie. De EXL serie is uitgerust met een flashdrive. Inmiddels kan de EMX serie met interactieve RAM ook alweer beschouwd worden als verouderde apparatuur.75
De geschiedenis lijkt zich hier dus op sommige vlakken te herhalen. Ook de technici bij Sunrise Systems Inc. werken met eigen software en deze software werkt alleen op hun eigen lichtkranten. Bovendien is het niet mogelijk de lichtkranten van Sunrise Systems Inc. zomaar te programmeren of gegevens uit het apparaat te exporteren. De programmeertaal die door Ketcham is gebruikt, is simpel waardoor de eenvoudige programmeertaal van Cybernetic Data Products goed kan worden
benaderd.76 Toch zullen restauratoren in de toekomst bij deze lichtkranten dezelfde problematiek tegenkomen als bij apparaten van Cybernetic Data Products.
3.5.7. Nieuwe versie
Omdat er zo weinig bekend is over de op maat gemaakte software en de gehardcode data, zou na nader onderzoek in een later stadium kunnen blijken dat emulatie geen reële optie is. Wat te doen wanneer de beste conserveringsstrategie niet toepasbaar is? Het is onontkoombaar dat voor sommige lichtkranten het voortbestaan afhankelijk is van het maken van een totaal nieuwe versie. Volgens de kunstenares is het de tekst die de tand des tijds moet doorstaan. Het is dan ook de tekst waarin zich het handschrift van de kunstenares bevindt, samen met de nadruk die zij op bepaalde woorden legt. Toch moet men naar mijn mening terughoudend zijn bij dergelijke beslissingen. Mocht er gekozen worden voor een nieuwe versie is het van belang om de kunstenares bij het project te betrekken. Als dit niet geval is, zal het resultaat niet alleen zijn historische en materiële context verliezen maar ook zijn artistieke
integriteit.
3.6 Documentatie
Nieuwe interpretaties van een kunstwerk – zoals emulaties of totaal nieuwe versies – staan of vallen bij een duidelijke, allesomvattende documentatie van het origineel. Daar waar Westerse muzikanten vaak terug kunnen vallen op bladmuziek, blijkt het voor ʻtime-basedʼ kunst lastig om een eenduidig documentatiemodel te hanteren. In de loop der jaren zijn verschillende mogelijkheden voor een formeel notatie systeem aangedragen. Voorbeelden hiervan zijn de Variable Media Questionnaire, het Capturing Unstable Media project van V2 en het Media Art Notation System van Richard Rinehart.77 Bovendien wordt er tegenwoordig getracht documentatiewijzen voor dans te incorporeren in documentatiemodellen voor hedendaagse kunst. In
75 Ibid. 76 Ibid.
77 McDonald, C., ʻIteration, Infinity and Decay: New Media and the Practice of Documentionʼ,
2009 pleitte Clarisse Bardiot voor een documentatie gebaseerd op video gekoppeld aan annotaties over onder andere sets, kritiek en technologie. Op deze manier zou een goed overzicht ontstaan van verschillende stadia in het ontstaansproces.78 Ook al hebben alle notatiesystemen een andere insteek, uiteindelijk blijkt dat een
combinatie van verschillende documentatiemodellen het meest complete beeld van het kunstwerk zal geven.
De basis van de documentatie van Selections from the Survival Series wordt, zoals Bardiot propageerde, gevormd door een cameraopname van de tekst van de lichtkrant. Jenny Holzer en Merrick Ketcham hebben in het verleden verschillende instanties aangeraden hun collectiestukken op deze manier vast te leggen.79 Hoewel de video een beeld geeft van de output en de fysieke kwaliteiten van de lichtkrant, zorgt interferentie tussen het apparaat en de digitale opnameapparatuur voor een verstoord beeld. Nuances van flikkeringen zijn lastig waar te nemen en het is op sommige momenten niet vast te stellen of het effect dat te zien is behoort tot de ʻorigineleʼ uitvoering of het medium waarmee de beelden zijn vastgelegd. Door gebruik te maken van een analoge camera wordt het probleem deels opgelost, maar de interferentie blijft waar te nemen.
Het merendeel van de bovengenoemde documentatiemodellen is puur gericht op de techniek en wat er precies te zien is. Dit laatste aspect is subjectief van aard. Als er bij toekomst restauraties of het maken van een nieuwe versie alleen op deze documentatie teruggegrepen kan worden, bestaat er daarom nog steeds ruimte voor interpretatie. Wanneer objectieve informatie niet kan worden opgevraagd bij de kunstenares of bij het bedrijf dat het werk gemaakt heeft, kan deze met de hulp van een elektrotechnicus worden verkregen. Het uitlezen van EPROMs is bijvoorbeeld een mogelijkheid, maar deze ingreep is niet zonder gevaren. Bij het verwijderen van de EPROM uit de houder kan het component stuk gaan, zijn lading verliezen of er kan iets fout gaan bij het terugplaatsen. Door gebruik te maken van een logic analyzer loopt men echter niet tegen dit soort problemen aan, omdat de
componenten bij het uitlezen niet verwijderd hoeven te worden. Een logic analyzer kan vaststellen wanneer welk lampje aan of uit gaat, waardoor er objectieve informatie ontstaat waarop altijd terug gevallen kan worden. Voordat de hardware wordt vervangen en er verdere stappen worden ondernomen, is het daarom zeer wenselijk om Selections from the Survival Series eerst uit te laten lezen met dergelijke technische apparatuur.
78 Bardiot, C., ʻNoting/Annoting: Documenting the Technology-Based Performing Artsʼ, ArtPress 2
(Media Arts, Conservation and Restoration), Nr. 12, februari/maart/april 2009, p.36