This article was published on www.viceversaonline.nl, 19 July 2011
Lotte van Elp reisde in de zomer van 2010 en voorjaar van 2011 naar Afghanistan. Hier onderzocht ze de rol van een partnerorganisatie van Cordaid aan een waterconflict. Uit dit onderzoek kwamen niet alleen dilemma’s voor de lokale organisatie naar voren. Ook de ondersteuning door een
donororganisatie brengt verschillende uitdagingen met zich mee. Deze uitdagingen worden in een drietal columns besproken. Met vandaag een introductie: hoe is de rol van ngo’s in Conflict
Transformatie ontstaan en welke visie spreekt er uit?
Steeds meer ontwikkelingsorganisaties begeven zich op het ingewikkelde raakvlak van veiligheid en
ontwikkeling. Niet langer werken alleen legers en de Verenigde Naties aan vrede en veiligheid: een groeiend aantal NGO’s neemt dit mandaat op in hun werk en herdefiniëren zo hun rol als ontwikkelingsorganisaties in conflict.
Conflict Transformatie: dromen en dilemma’s
Cordaid, ICCO en Oxfam Novib werken in fragiele staten en conflictgebieden onder de vlag van Conflict Transformatie (CT). Elke organisatie vult dit werk op een eigen manier in en legt verschillende accenten in beleid en uitvoering. In een drietal columns zal ik deze recent ontwikkelde programma’s onder de loep nemen. Aan de hand van een casestudie van Cordaid uit Afghanistan probeer ik erachter te komen hoe dit programma wordt vorm gegeven – in het hoofdkantoor in Nederland en in het veld. Ik zoom in op dromen en dilemma’s voor Cordaid in Den Haag. Het ‘ transformeren van een conflict’ is een ambitieus – en niet
onomstreden – doel. Welke visie ligt hier aan ten grondslag? Welke uitdagingen en dilemma’s kunnen we herkennen? En hoe zijn deze te overwinnen?
Burgers in conflict
In deze eerste column gaan we even terug in de tijd om beter te begrijpen hoe de Conflict Transformatie- programma’s van NGO’s zijn ontstaan. Een ietwat droog begin van deze columnreeks, maar wel de basis om hierna meer spannende verhalen te kunnen vertellen. We beginnen bij het einde van de Koude Oorlog. Optimisten met hoop op een vreedzaam en democratisch bestuurde wereld kwamen bedrogen uit. Een ‘nieuw’ soort conflict dook op – of kreeg nu pas aandacht. In deze conflicten bepaalden supermachten niet langer de regels van het spel. Binnen de grenzen van staten woedden bloederige burgeroorlogen. In landen als Rwanda en op de Balkan zaaiden – vaak versplinterde – groeperingen dood en verderf en faalden overheden om burgers te beschermen.
Een groeiend besef ontstond dat deze conflicten niet alleen een zaak waren van elites en staatshoofden: de rol van en impact op ‘de burger’ werd volop in de schijnwerper gezet. Ontwikkelingsvraagstukken
verwierven een plek in het debat over vrede en veiligheid. Individuen en gemeenschappen in conflict leefden in extreme armoede. Hier werden mensenrechten geschonden, heerste een torenhoge werkeloosheid en had het overgrote deel van de bevolking amper of geen toegang tot basisvoorzieningen. Een discussie laaide op: hoe plaatsen we armoede en onderontwikkeling in deze conflicten? Als oorzaak van uitbraken van geweld, als gevolg hiervan of als een mengeling van beide?
Conflict & ontwikkeling
De effecten van oorlog en conflict op ontwikkeling zijn onmiskenbaar. Huidige brandhaarden als Afghanistan en Sudan liggen mijlenver achter op het ‘MDG-schema’ en betere tijden lijken nog lang niet in zicht. De traditionele rol die NGO’s spelen om deze ‘symptomen’ van conflict te bestrijden is wel bekend. Als een
neutrale speler zetten ontwikkelingsorganisaties zich in om hulp te bieden aan de door conflict benadeelde bevolkingsgroepen. Hoe neutraal deze rol in werkelijkheid valt te betwisten (en dat wordt ook veel gedaan). Belangrijker in deze column is het mandaat waarmee een NGO zich in een conflict beweegt. In een
‘traditionele’ rol richten ontwikkelingsorganisaties zich uitsluitend op de gevolgen van conflict door het leveren van nood- en structurele hulp. Hier ondersteunt een NGO bijvoorbeeld een ziekenhuis of
landbouwcoöperatie en mengt zich niet in de onderliggende oorzaken van conflict – de reden waarom arme boeren ondersteuning nodig hebben of geen toegang tot medische zorg hebben.
Ontwikkeling & conflict
Het idee van Conflict Transformatie zet deze traditionele rol op zijn kop. Hier is de belangrijkste vraag: wat zijn de effecten van ontwikkeling op conflict? Kunnen de projecten van NGO’s een bijdrage leveren aan minder conflict? De Nederlandse NGOs’ met een Conflict Transformatie-programma geloven dat dit kan. Jan Pronk1gelooft zelfs dat dit moet:
‘Weldoen’ is meer dan het geven van hulp of het opvangen van gevolgen van onrecht. Weldoen houdt ook in het tegengaan van het onrecht zelf en het bestrijden van de oorzaak van conflicten.
Meer doen dan het ‘geven van hulp of het opvangen van gevolgen van onrecht’ – dat is waar Conflict Transformatie voor staat. Lokale organisaties werken niet alleen in een conflict, maar ook aan een
conflict. Maar hoe werkt dat? Hoe kan een NGO – naast het geven van hulp en het leveren van diensten – de oorzaken van een conflict bestrijden? Het is een prachtige visie en vormt vast een overtuigend missie-
statement voor een donororganisatie, maar daar is nog niets mee gezegd over ‘Het Echte Werk’: het werk van partners in het veld. Lokale organisaties zetten verschillende strategieën en methoden in om te werken aan minder conflict.
Conflict Transformatie in de praktijk
Sommige organisaties hebben heel uitdrukkelijk of ‘expliciet’ een project ingericht om onrecht of conflict te bestrijden. Een voorbeeld uit Afghanistan zijn lokale NGO’s die vredes-shura’s ondersteunen of opnieuw leven inblazen. Een shura is een traditionele dorpsraad die conflicten op gemeenschapsniveau tussen families, over land, water en bijvoorbeeld corruptie proberen op te oplossen. Andere Afghaanse organisaties werken veel meer onzichtbaar, of ‘impliciet’ aan minder conflict. Deze werkwijze zal ik in de volgende column uitleggen en gebruiken om het werk van Cordaid in Afghanistan te illustreren.
Hoe verandert deze werkwijze de samenwerking tussen een Afghaanse partner en Cordaid? Hoe kan Cordaid het werk aan minder conflict door lokale partners ondersteunen? Kunnen we dat wel meetbaar maken? En wat als het mislukt? Een voorbeeld uit een van de meest onrustige landen ter wereld wordt naast het programma ‘Conflict Transformatie’ gelegd. Kabul naast Den Haag. Droom naast dilemma. En visie naast realiteit. Zijn we klaar om een nieuwe rol in conflict te spelen?