Vaak volstaat impliciete toestemming. Maar er zijn toch een aantal bijzondere gevallen : a. Slachtoffers van seksueel misbruik :
Schriftelijke toestemming is wettelijk verplicht voor slachtoffers van seksueel misbruik.
Zij mogen volgens de strafwet pas geïdentificeerd worden in de media als ze zelf hun schriftelijke toestemming geven. Je kan het formulier achteraan gebruiken, maar een toestemming op maat is voor dit soort gevallen vaak menselijker en beter. Het beste is dat je even contact opneemt met de juridische dienst.
b. De jeugdrechtbank:
Het is verboden om jongeren of kinderen die het voorwerp uitmaken van een maatregel van de jeugdrechtbank herkenbaar in beeld te brengen. Dat staat zo in de strafwet. Er is juridisch geen toestemming mogelijk. Zelfs de jeugdrechter kan geen uitzondering toestaan. (Voor alle
duidelijkheid: we vinden deze wet soms te streng. Maar we kunnen niet anders dan je erop te wijzen dat het zo in de strafwet staat.)
c. Kinderen:
Tot en met vijftien jaar:
Als kinderen onder de twaalf geïnterviewd worden, moet dat in principe altijd met toestemming van de ouders. Alleen dagelijkse en niet-controversiële onderwerpen kunnen daar volgens het
programmacharter een uitzondering op zijn, maar voor televisieopnames vraag je beter altijd toestemming van iemand die op dat moment de hoede over de kinderen heeft.
Bij geplande opnames brengen we ouders vooraf op de hoogte. Bijvoorbeeld via een brief die door de school of de jeugdbeweging waar je gaat draaien wordt meegegeven aan de ouders. In die brief wordt aangegeven dat ouders die niet wensen dat hun kind te zien is in de opnames, dit schriftelijk kunnen laten weten.
Bij niet-geplande opnames geven we contactgegevens mee aan kinderen die aan het woord komen of die prominent in beeld komen. Dat doen we ook als er toestemming is van bijvoorbeeld
scoutsleiders of schooldirectie. Ouders kunnen dan bellen of mailen om meer uitleg te vragen en eventueel te laten weten dat ze niet willen dat de opnames worden uitgezonden.
Als er toch persoonlijke of controversiële dingen verteld worden, zoek je toch beter zelf nog contact met de ouders. Probeer in dat geval een spoor van hun toestemming te hebben. Dat kan
bijvoorbeeld door na een telefoongesprek nog een mailtje te sturen waarin je hen bedankt voor hun toestemming. Het formulier dat je achteraan vindt, biedt de meeste garanties.
De vorige alinea geldt ook voor mensen met verlengde minderjarigheid.
57
Onherkenbaar maken:
Wanneer toestemming vragen aan de ouders echt niet mogelijk is kan je in sommige gevallen overwegen om kinderen onherkenbaar te maken. Maar dat kan echt alleen uitzonderlijk. Contacteer daarover de cel beroepsethiek.
Vanaf 16:
Vanaf 16 gaan we ervan uit dat jongeren in staat zijn om zelf toestemming te geven.
Maar voor heel controversiële of emotionele getuigenissen, of voor zaken die de ouders duidelijk aanbelangen, is het nog altijd beter dat de ouders op de hoogte worden gebracht.
Meer dan eenmalig / kinderarbeid:
Als het niet gaat om eenmalige medewerking aan een opname, maar bijvoorbeeld om deelname aan een talentenwedstrijd of om iemand die als figurant optreedt in een programma, komen al heel snel de regels in verband met kinderarbeid in het spel. Dat kan je niet regelen met het formulier dat je achteraan vindt. Contacteer hierover de juridische dienst.
Als kinderen samen met hun ouders deelnemen aan een programma is het misschien niet nodig om de toestemming schriftelijk vast te leggen. Overleg eventueel met de juridische dienst.
Eén ouder of beide ouders ?
In principe mag je bij toestemming van één ouder (die het ouderlijk gezag uitoefent) ervan uitgaan dat de andere ouder ook instemt.
Maar als het gaat om een gescheiden ouderpaar is het toch aangewezen om de toestemming van beide ouders te vragen wanneer het gaat om gevoelige getuigenissen of zaken die beide ouders aanbelangen.
Wanneer de andere ouder ook ouderlijk gezag heeft, kan die ouder nadien immers nog protesteren en dan kan je programma in de problemen komen.
d. Verborgen camera, misleiding, grappen:
Verborgen opnames voor informatieve programma’s kunnen alleen als je voor de verborgen opname een goeie journalistieke argumentatie hebt. Dat wil zeggen dat je met de verborgen opname feiten van maatschappelijk belang aan het licht brengt en dat de informatie niet op een andere manier verkregen kon worden. In de regel worden mensen die in deze omstandigheden met verborgen camera zijn gefilmd, onherkenbaar gemaakt.
Schriftelijke toestemming achteraf is nodig voor alle opnames met verborgen camera zonder echt maatschappelijk belang, voor infotainment- of amusementsprogramma’s (grappen, candid camera).
Je kan het formulier in bijlage gebruiken, maar de juridische dienst zal je met plezier een op maak gemaakt formulier bezorgen.
Als je verborgen opnames overweegt, kan het ook een goed idee zijn om even contact op te nemen met de cel beroepsethiek.
e. Gevoelige persoonlijke gegevens:
Wanneer gewone mensen praten over zeer persoonlijke gegevens zoals religieuze overtuiging, ziektes, ideologische voorkeur, seksuele geaardheid en dergelijke moeten we echt wel controleren of ze duidelijk beseffen dat de opnames zullen worden uitgezonden.
De privacywetgeving vraagt een geïnformeerde toestemming. Dat betekent dat de betrokkene duidelijk moet weten voor welk programma de opname in eerste instantie bedoeld is.
De toestemming hoeft niet per se schriftelijk te zijn, het kan ook mondeling. Maar het is heel belangrijk dat de betrokkene vooraf heel goed weet waar hij of zij aan meedoet en wat er met zijn/haar getuigenis gaat gebeuren.
58
Wanneer de opname gevoelige gegevens en getuigenissen bevat, is de mondelinge toestemming van de mensen ook echt beperkt tot het gebruik van de opname voor het programma waarvoor je de opname hebt gemaakt.
Het is hoe dan ook aan de VRT om te bewijzen dat er toestemming was. Daarom is het een goed idee om een mondelinge toestemming op te nemen. Of om mensen achteraf een mailtje te sturen waarin je hen vriendelijk bedankt voor hun medewerking en waar zij dan op antwoorden. Elk spoor van de toestemming helpt bij discussies achteraf. Het toestemmingsformulier achteraan biedt uiteraard de meeste garanties.
f. Emotionele of intieme getuigenissen:
Wanneer mensen echt emotionele verhalen vertellen ga je beter voor schriftelijke toestemming. We bedoelen dan mensen die vertellen over traumatische of tragische gebeurtenissen : de zelfmoord van hun broer, het overlijden van een echtgenote, een crimineel feit waar ze het slachtoffer van werden.
Let er bij emotionele getuigenissen ook op dat er niet wordt uitgehaald naar anderen, die zich niet kunnen verdedigen. Als iemand zegt dat zijn moeder een dominante vrouw is of dat zijn zus een gierige pin is, is het vaak het makkelijkste om zulke passages gewoon niet uit te zenden.
Maar soms valt dat natuurlijk niet te vermijden. In een reportage over huiselijk geweld kan iemand zeggen dat zijn vader hem sloeg. Je hoeft voor zo’n reportage geen toestemming aan de vader te vragen maar als die vader identificeerbaar is, heeft hij allicht recht op wederwoord. Je kan over dit soort problemen overleggen met de cel beroepsethiek.
Wanneer mensen over tragische gebeurtenissen vertellen, is het een goed idee om aan hen te vragen hun naasten op de hoogte te brengen. Het is soms heel confronterend voor mensen om op televisie verrast te worden door bijvoorbeeld een getuigenis van een familielid over een recent overlijden. Tegelijk moet het wel duidelijk zijn dat naasten geen vetorecht hebben over iemands getuigenis. De toestemming van de betrokkene volstaat.
Het is onze normale praktijk dat mensen die ons een zeer intiem getuigenis hebben gegeven, nog een telefoontje krijgen wanneer reportages worden heruitgezonden. Ook dat wordt eigenlijk opgelegd door de privacywetgeving.
g. Opnames die we zouden willen gebruiken voor promotie:
Normaal gezien kunnen opnames ook gebruikt worden voor de trailers van programma’s.
Maar wanneer opnames gebruikt zouden worden voor een echte promotiecampagne voor bijvoorbeeld het net in het algemeen, dan is er toch beter schriftelijke toestemming.
In dat geval contacteer je beter de juridische dienst om te bepalen of we voldoende ingedekt zijn.
h. Auteursrechtelijk beschermde prestaties:
Voor artistieke prestaties, (iemand zingt een lied, draagt een gedicht voor, komt naar de studio voor een sessie etc.) is het formulier achteraan niet geschikt. Contacteer de juridische dienst.
i. Deelname aan programma’s als figurant of als kandidaat in de studio
Het is normaal dat je mensen die op een heel structurele manier deelnemen aan een programma, een toestemmingsformulier laat tekenen. (figureren, deelnemen in de studio etc.) De juridische dienst heeft hiervoor op maat gemaakte formulieren.
59