8.1 Conclusies
Zoet grondwater is een belangrijke bron voor de functies drinkwater-, landbouw-, en industriewatervoorziening, en voor de natuur. Wereldwijd is 38% (~301 miljoen ha) van het irrigeerbare areaal met grondwater geïrrigeerd, terwijl ongeveer 50% van het drinkwater uit grondwater komt (in Nederland is dat ongeveer 65%). De aanwezigheid van brak en zout grondwater bemoeilijkt de exploitatie van het zoete grondwater, en veroorzaakt problemen voor de zoetwaterbeschikbaarheid. Wereldwijd zijn er veel gebieden waar in potentie problemen met zoet-zout grondwater voorkomen en waar mogelijk oplossingen nodig zijn om bijvoorbeeld de zoetwaterbeschikbaarheid te garanderen.
In laag Nederland, en in het Waddengebied en de Zuidwestelijke Delta in het bijzonder, is historisch goed te verklaren waarom zout grond- en oppervlaktewater altijd dichtbij is. Toen duizenden jaren geleden de zeespiegel (tientallen) meters begon te stijgen werd het (lage) land overstroomd en raakte de goed doorlatende ondergrond verzadigd met brak en zout water. Op diepte is dit brakke tot zoute grondwater momenteel nog steeds aanwezig; zouttransport in de ondergrond is een traag proces en uitspoelen van zout kan honderden tot soms duizenden jaren duren. Laaggelegen kustgebieden trekken brak tot zout grondwater vanuit de diepte en van de zee aan. Dit leidt tot verzilting van het oppervlaktewater, het ondiepe grondwater en het bodemwater in de wortelzone. De verwachting is dat bij een (extreme) zeespiegelstijging de verzilting van het grond- en oppervlaktewatersysteem in het directe kustgebied wordt versneld.
Voor het Waddengebied en de Zuidwestelijke Delta is het belangrijk dat de urgentie betreffende de (toekomstige) zoetwaterbeschikbaarheid toe neemt. Cruciaal in dit vraagstuk over zoetwaterbeschikbaarheid onder een veranderd klimaat is het tijdsaspect. Hebben we voldoende tijd om ons goed voor te bereiden op mogelijk drastische maatregelen? Of kunnen we met onze verbeterde kennis deze drastische maatregelen mogelijk uitstellen of zelfs vermijden?
Nederland heeft de afgelopen 60 jaar veel kennis opgebouwd op het gebied van zoet-zout grondwater en het vergroten van de zoetwaterbeschikbaarheid vanuit de ondergrond.
Bovendien is de laatste 15 jaar de kennis over zoet-zout grondwater processen flink toegenomen door wetenschappelijk onderzoek aan enkele Nederlandse universiteiten. De opgedane hoogwaardige kennis over processen, monitoringstechnieken, numerieke zoet-zout modellen en oplossingsrichtingen is onontbeerlijk om te begrijpen of kustgebieden duurzaam kan worden voorzien van zoetwater, en als dat niet het geval is, hoe op tijd een transitie in gang te zetten. Met nieuwe kennis over ondergrondse waterberging onder de Nederlandse duingebieden heeft Nederland zich geplaatst tussen de grote spelers als de Verenigde Staten, Australië en Israël.
De laatste 15 jaar is kennis over het grondwatersysteem en de directe relatie met de zoetwatervoorziening in het Nederlandse kustgebied in een versnelling geraakt. Met name de landbouwsector ziet de zoetwatervoorziening onder druk staan. In het Waddengebied en de Zuidwestelijke Delta zijn zodoende veel veldproeven opgezet met financiering van de lokale overheden maar ook met budgetten van het Deltaprogramma Zoetwater, De Waddenacademie en NWO. Veel projecten betreffen verschillende vormen van ondergrondse waterberging, ook wel MAR (Managed Aquifer Recharge) of ASR (Aquifer Storage and Recovery) genoemd: de ondergrond als een buffer en bron van zoetwater. De pilots hebben de uitstraling van maatwerk; afhankelijk van de lokale omstandigheden varieert de maatregel. Het grootste deel
van deze projecten communiceert producten en innovaties in grijze literatuur en met hoofdzakelijk stakeholders in dezelfde regio.
Het zal niet altijd mogelijk zijn om voldoende zout water te leveren van de juiste kwaliteit, op het juiste moment in het seizoen, op de juiste locatie in de regio en tegen redelijke prijzen. De watervraag overstijgt nu al regelmatig het wateraanbod. Willen we het huidige voorzieningenniveau zoet water ook in de toekomst kunnen blijven handhaven, dan moet er iets veranderen. Op weg naar een duurzame en veerkrachtige (lokale en regionale) zoetwatervoorziening zijn daarbij zeven componenten te identificeren: 1. urgentie en bewustwording bij waterbeheerders, beleidsmakers en investeerders; 2. systeembegrip (kennis en data) op orde; 3. inzicht in (het verschil in) watervraag en -aanbod; 4. betrokkenheid stakeholders / probleemeigenaren; 5. implementeren en uitvoeren van pilots; 6. afstemmen met beleid & governance; 7. opschaling en communicatie.
Hoewel maatregelen in de praktijk vaak succesvol zijn gebleken, blijft de opschaling van een maatregel naar een regio vaak achter. Hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen. Een succesvolle pilot wordt soms te snel uitgerold zonder dat duidelijk is of op andere locaties dezelfde condities heersen en de specifieke maatregel ook daar succesvol zal zijn. Soms wordt kennis over mislukte pilots en opschalingspogingen of belangrijke informatie over de succesfactoren van geslaagde pilots is niet altijd gedeeld. Bovendien kunnen individuele en maatschappelijke belangen elkaar bijten als er bijvoorbeeld een tekort aan zoet water is en niet duidelijk is wie bijvoorbeeld recht heeft op schaars zoet water in sloten. Tenslotte kunnen maatregelen uiteindelijk economisch oninteressant zijn voor agrariërs omdat de werkelijke kosten van materiaal, energie, monitoringsverplichtingen, en beheer en onderhoud in de praktijk tegenvallen.
Los van de behandelde technieken en maatregelen wordt tevens geadviseerd om:
• waterbesparing in landbouw, drinkwatersector en industrie te bevorderen.
• de werkelijke grondwateronttrekkingen beter te registreren.
• landgebruik beter af te stemmen op lokale omstandigheden in bodem en (grond)water.
• de capaciteit van regenwaterinfiltratie, met name in stedelijk gebied, te verhogen.
• afvalwater in een circulaire economie te (her)gebruiken.
• zoet grondwater te bewaren als strategische reserve voor een onzekere toekomst .
• operationeel grondwater management van zoete grondwatervoorraden te bevorderen.
• ontzilten van brak grondwater als een alternatieve (aanvullende) bron te onderzoeken.
• pilots te faciliteren om ervaring mee op te doen, innovaties te stimuleren en om show-cases te hebben voor opschaling.
Kennislacunes in de zoetwatervoorziening in het Waddengebied betreffen: hoe watervraag en aanbod zich ontwikkelen; in hoeverre opschaling van maatregelen tot regionale toepassing mogelijk is; of maatregelen economisch haalbaar zijn gegeven monitoringsverplichtingen en beheer & onderhoud; welke combinaties van maatregelen optimaal zijn om meerdere gebruiksfuncties te bedienen; en wat het uiteindelijke werkelijke rendement van maatregelen in de praktijk in termen van bijvoorbeeld gewasopbrengst.
Hieronder volgen nog een aantal overwegingen:
• Bewustwording onder waterbeheerders, beleidsmakers en investeerders van de effecten van klimaatverandering en menselijk handelen op de zoetwaterbeschikbaarheid is nodig om een duurzaam zoetwaterbeheer te realiseren.
• Om maatregelen efficient te implementeren moet eerst inzicht in het functioneren van het complexe watersysteem zijn verkregen. Het gebruik van teveel zoet grondwater kan leiden tot verzilting en uitputting van de zoetwatervoorraden die mogelijk niet snel genoeg aangevuld kunnen worden.
• Stel no-regret en op maat gemaakt maatregelen niet uit, bijvoorbeeld verminder grote en diepe grondwateronttrekkingen en start veldproeven op om (praktische) ervaring op te doen en als show-case.
• Tenslotte: voor de lange termijn is het niet vanzelfsprekend dat een betrouwbare zoetwatervoorziening gerealiseerd kan worden waarbij in de volledige vraag kan worden voorzien. Zo kan door een verminderde water aanvoer naar het IJsselmeer/Markermeer, in combinatie met een verhoogde watervraag in de regio de zoetwaterbuffer van het IJsselmeer/Markermeer eens vaker onvoldoende zijn (Pouwels et al., 2021). Bij een extreme zeespiegelstijging behoort een exit-strategie tot de reeële mogelijkheden, zie de strategie ‘Meebewegen’ in Figuur 17, p. 29.
Verschillende instrumenten (internationale conferenties, webinars, peer-reviewed artikelen, guidelines, deltaplan zoetwater, databases), zijn voorhanden om kennisuitwisseling intrinsiek en structureel te laten plaatsvinden. Aan het vrijgeven van subsidie vanuit bijvoorbeeld het Waddenfonds of het Deltaprogramma Zoetwater kunnen concrete eisen worden toegevoegd.
Er zijn weliswaar meerdere goede initiatieven gestart om kennisuitwisseling te laten plaatsvinden, maar dit betreft meestal praktijkkennis, lokale tot regionale maatregelen, is vaak aan een specifieke regio verbonden, en soms nationaal georiënteerd waardoor internationale kansen worden gemist.
8.2 Aanbevelingen
Suggesties om de onderlinge communicatie tussen de regio’s te verbeteren betreffen:
a. Samenbrengen van (toegepaste) wetenschappers en mensen uit de praktijk uit verschillende relevante sub-disciplines,
b. Waddenfonds, Deltaprogramma Zoetwater, NWO en andere subsidieverstrekkers houden elkaar op de hoogte betreffende relevante onderzoekprogramma’s en de selectie van voorstellen,
c. Meta-data van bestaande en afgesloten projecten worden op een centrale website met een database beheerd,
d. Kennis wordt op verschillende manieren gecommuniceerd (nieuwsbrief, sociale media (bijv. linkedin), events, etc.),
e. Organiseren congressen zoetwaterbeschikbaarheid laaggelegen kustgebieden en geven van (online) cursussen en webinars,
f. Technische componenten van de projecten (databases, toolboxes) worden op open source sites geplaatst en peer-reviewed publicaties zijn open-access,
g. Delen van opgedane praktische en wetenschappelijke kennis via guidelines, richtlijnen, protocollen en best practices,
h. Kennis om ondergrondse waterbergingstechnieken robuuster, flexibeler en veerkrachtiger te maken wordt gedeeld.
9 Referenties
Acacia Water, 2019. Spaarwater; Rendabel en duurzaam agrarisch watergebruik en waterbeheer in de verziltende Waddenregio.
Acacia Water, 2016. Spaarwater: pilots rendabel en duurzaam agrarisch watergebruik in een verziltende omgeving van de Waddenregio 52.
Alsumaiei, A.A., Bailey, R.T., 2018. Quantifying threats to groundwater resources in the Republic of Maldives Part II:
Recovery from tsunami marine overwash events. Hydrol. Process. 32, 1154–1165.
https://doi.org/10.1002/hyp.11473
Ayers, R.S., Westcot, D.W., 1985. Water quality for agriculture, FAO Irrigation and Drainage Paper, No. 29.
https://doi.org/ISBN 92-5-102263-1
Bailey, R.T., Jenson, J.W., 2014. Effects of marine overwash for atoll aquifers: environmental and human factors.
Ground Water 52, 694–704. https://doi.org/10.1111/gwat.12117
Bakker, M., 2006. Analytic solutions for interface flow in combined confined and semi-confined, coastal aquifers.
Adv. Water Resour. 29, 417–425. https://doi.org/10.1016/j.advwatres.2005.05.009
Bakker, M., Post, V.E.A., Langevin, C.D., Hughes, J.D., White, J.T., Starn, J.J., Fienen, M.N., 2016. Scripting MODFLOW Model Development Using Python and FloPy. Groundwater 54, 733–739.
https://doi.org/10.1111/gwat.12413
Bakker, M., Schaars, F.W., Hughes, J.D., Langevin, C.D., Dausman, A.M., 2013. Documentation of the Seawater Intrusion (SWI2) Package for MODFLOW. U.S. Geol. Surv. Tech. Methods 6-A46 47.
Bakx, W., Doornenbal, P.J., Van Weesep, R.J., Bense, V.F., Oude Essink, G.H.P., Bierkens, M.F.P., 2019.
Determining the Relation between Groundwater Flow Velocities and Measured Temperature Differences Using Active Heating-Distributed Temperature Sensing. Water (Switzerland) 11.
https://doi.org/10.3390/w11081619
Barlow, P.M., 2003. Ground Water in Freshwater-Saltwater Environments of the Atlantic Coast U.S. Department of the Interior.
Barlow, P.M., Reichard, E.G., 2010. Saltwater intrusion in coastal regions of North America. Hydrogeol. J. 18, 247–
260. https://doi.org/10.1007/s10040-009-0514-3
Bear, J., 1972. Dynamics of Fluids in Porous Media, American Elsevier Publishing Company Inc. New York.
https://doi.org/10.1097/00010694-197508000-00022
Bear, J., Dagan, G., 1964. Some exact solutions of interface problems by means of the hodograph method. J.
Geophys. Res. 69, 1563–1572. https://doi.org/10.1029/JZ069i008p01563
Bear, J., Verruijt, A., 1987. Modeling Groundwater Flow and Pollution. D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, the Netherlands.
Befus, K.M., Barnard, P.L., Hoover, D.J., Finzi Hart, J.A., Voss, C.I., 2020. Increasing threat of coastal groundwater hazards from sea-level rise in California. Nat. Clim. Chang. 10. https://doi.org/10.1038/s41558-020-0874-1 Bocanegra, E., Da Silva, G.C., Custodio, E., Manzano, M., Montenegro, S., Silva, G.C., Custodio, E., Manzano, M.,
Montenegro, S., 2010. State of knowledge of coastal aquifer management in South America. Hydrogeol. J. 18, 261–267. https://doi.org/10.1007/s10040-009-0520-5
Boekelman, R.H., 1998. Ontwikkeling van een zoetwaterlens in een cirkelvormig eiland.
Borren, W., Hoogewoud, J., Kroon, T., Hunink, J.C., 2014. MIPWA 3.0 actualisatiestrategie.
Bos - Burgering, L., Buijs, S., America, I., Klooster, J., De Louw, P.G.B., Delsman, J.R., Stofberg, S.F., Raat, K., Franssen, R., Posma, J., 2021. COASTAR; Regionale en nationale opschaling COASTAR toepassingen, Deltares rapport 11204487-001-BGS-0005.
Boukes, H., Caljé, R., Medenblik, J., 2017. Oriënterende verziltingsberekeningen Fryslân. Stromingen 29, 19–28.
Buma, J.T., Oude Essink, G.H.P., De Louw, P.G.B., 2008a. Monitoringsplan Perkpolder en omgeving, Deltares-rapport 2008-U-R0513/B.
Buma, J.T., Oude Essink, G.H.P., De Louw, P.G.B., 2008b. Monitoringsplan Waterdunen en omgeving, Deltares-rapport 2008-U-R0511/B.
Burger, S., Oord, A., De la Loma Gonzalez, B., Waterloo, M., Van der Heijden, A., Velstra, J., Landheer, J., 2019.
Versterken zoetwaterlens: anti verziltingsdrainage; Technische rapportage 2016-2018, Spaarwater 2 - Versterken zoewaterlens.
Chang, S.W., Clement, T.P., Simpson, M.J., Lee, K.-K., Woo, S., 2011. Does sea-level rise have an impact on saltwater intrusion? Adv. Water Resour. 34, 1283–1291. https://doi.org/10.1016/j.advwatres.2011.06.006
Chesnaux, R., 2015. Closed-form analytical solutions for assessing the consequences of sea-level rise on groundwater resources in sloping coastal aquifers. Hydrogeol. J. 139, 109–115.
https://doi.org/10.1007/s10040-015-1276-8
Chesnaux, R., Marion, D., Boumaiza, L., Richard, S., Walter, J., 2021. An analytical methodology to estimate the changes in fresh groundwater resources with sea-level rise and coastal erosion in strip-island unconfined aquifers: illustration with Savary Island, Canada. Hydrogeol. J. https://doi.org/10.1007/s10040-020-02300-0 Cohen, D., Person, M., Wang, P., Gable, C.W., Hutchinson, D., Marksamer, A., Dugan, B., Kooi, H., Groen, J.,
Lizarralde, D., Evans, R.L., Day-Lewis, F.D., Lane, J.W., 2010. Origin and extent of fresh paleowaters on the Atlantic continental shelf, USA. Ground Water 48, 143–158. https://doi.org/10.1111/j.1745-6584.2009.00627.x Coleman, J.M., Hub, O.K., 2007. Major world deltas; a perspective from space.
Cooper, H.H.J., 1964. A hypothesis concerning the dynamic balance of fresh water and salt water in a coastal aquifer, in: Cooper, H.H., J., Kohout, F.A., Henry, H.R., Glover, R.E. (Eds.), Sea Water in Coastal Aquifers.
U.S.G.S. Water Supply Paper 1613-C, pp. C1–C11.
Cooper, H.H.J., Kohout, F.A., Henry, H.R., Glover, R.E., 1964. Sea Water in Coastal Aquifers.
Custodio, E., 2010. Coastal aquifers of Europe: an overview. Hydrogeol. J. 18, 269–280.
https://doi.org/10.1007/s10040-009-0496-1
Custodio, E., 2002. Aquifer overexploitation: what does it mean? Hydrogeol. J. 10, 254–277.
https://doi.org/10.1007/s10040-002-0188-6
Custodio, E., Bruggeman, G.A., 1987. Groundwater Problems in Coastal Areas, Studies an. ed, UNESCO, Studies and Reports in Hydrology (UNESCO). UNESCO, International Hydrological Programme, Paris.
Dagan, G., Bear, J., 1968. Solving the problem of local interface upconing in a coastal aquifer by the method of small perturbations, Journal of Hydraulic Research. https://doi.org/10.1080/00221686809500218
Davis, A., Munday, T., Somaratne, N., 2013. Groundwater in the Coastal Zones of Asia-Pacific, Springer.
https://doi.org/10.1007/978-94-007-5648-9
De Josselin De Jong, G., 1977. Review of vortex theory for multiple fluid flow. Civ. Eng. 2, 225–236.
De Lange, W.J., Prinsen, G.F., Hoogewoud, J.C., Veldhuizen, A.A., Verkaik, J., Oude Essink, G.H.P., Van Walsum, P.E.V., Delsman, J.R., Hunink, J.C., Massop, H.T.L., Kroon, T., 2014. An operational, multi-scale, multi-model system for consensus-based, integrated water management and policy analysis: The Netherlands
Hydrological Instrument. Environ. Model. Softw. 59, 98–108. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2014.05.009 De Louw, P.G.B., 2013. Saline seepage in deltaic areas. Vrije Universiteit Amsterdam.
De Louw, P.G.B., Eeman, S., Oude Essink, G.H.P., Vermue, E., Post, V.E.A., 2013a. Rainwater lens dynamics and mixing between infiltrating rainwater and upward saline groundwater seepage beneath a tile-drained agricultural field. J. Hydrol. 501, 133–145. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2013.07.026
De Louw, P.G.B., Eeman, S., Siemon, B., Voortman, B.R., Gunnink, J.L., Van Baaren, E.S., Oude Essink, G.H.P., 2011a. Shallow rainwater lenses in deltaic areas with saline seepage. Hydrol. Earth Syst. Sci. 15, 3659–3678.
https://doi.org/10.5194/hess-15-3659-2011
De Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Delsman, J.R., Van Baaren, E.S., America, I., Van Engelen, J., 2019a. Het langetermijngeheugen van de zoet-zoutverdeling. Stromingen 33, 43–60.
De Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Eeman, S., Van Baaren, E.S., Vermue, E., Delsman, J.R., Pauw, P.S., Siemon, B., Gunnink, J.L., Post, V.E.A., 2015. Dunne regenwaterlenzen in zoute kwelgebieden. Landschap 32, 5–15.
De Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Maljaars, P., Wils, R., 2006. Monitoring Verzilting Dongeradeel, TNO rapport 2006-U-R0177/B.
De Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Stuyfzand, P.J., Van der Zee, S.E.A.T.M., 2010. Upward groundwater flow in boils as the dominant mechanism of salinization in deep polders, The Netherlands. J. Hydrol. 394, 494–506.
https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2010.10.009
De Louw, P.G.B., Van Baaren, E.S., Kaandorp, V.P., Rodriguez, S.G., Dupon, E., Huits, D., Van Camp, M., Walraevens, K., Vandenbohede, A., 2019b. TOPSOIL - GO-FRESH Vlaanderen: Potenties om de zoetwaterbeschikbaarheid te verbeteren, TOPSOIL.
De Louw, P.G.B., Van Berchum, A., Buma, J.T., Doornenbal, P.J., Lorwa, M., Oude Essink, G.H.P., Pauw, P.S., Provoost, Y., Visser, M., 2016. A self-flowing seepage system to protect a freshwater lens from local sea level rise, in: Proceedings of the 24th Salt Water Intrusion Meeting. pp. 67–70.
De Louw, P.G.B., Van der Velde, Y., Van der Zee, S.E.A.T.M., 2011b. Quantifying water and salt fluxes in a lowland polder catchment dominated by boil seepage: a probabilistic end-member mixing approach. Hydrol. Earth Syst. Sci. 15, 2101–2117. https://doi.org/10.5194/hess-15-2101-2011
De Louw, P.G.B., Vandenbohede, A., Werner, A.D., Oude Essink, G.H.P., 2013b. Natural saltwater upconing by preferential groundwater discharge through boils. J. Hydrol. 490, 74–87.
https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2013.03.025
De Vos, A., Rozema, J., Van Rijsselberghe, M., Van Duin, W., Brandenburg, W., 2010. Zilte landbouw Texel; een voorbeeld transitieproject 2006-2010 1–91.
De Vries, A., Veraart, J.A., De Vries, I., Oude Essink, G.H.P., Zwolsman, G., Creusen, R., Buijtenhek, H., 2009 . Vraag en aanbod van zoetwater in de Zuidwestelijke Delta - een verkenning. Kennis voor Klim. Rapp. 41.
Deconto, R.M., Pollard, D., 2016. Contribution of Antarctica to past and future sea-level rise. Nature 531, 591–597.
https://doi.org/10.1038/nature17145
Deelprogramma Zuidwestelijke Delta, 2011. Lange termijn verkenning Zuidwestelijke delta.
Delsman, J.R., 2015. Saline groundwater – surface water interaction in coastal lowlands. IOS Press, Inc., Amsterdam. https://doi.org/10.3233/978-1-61499-518-0-i
Delsman, J.R., Hu-a-ng, K.R.M., Vos, P.C., De Louw, P.G.B., Oude Essink, G.H.P., Stuyfzand, P.J., Bierkens, M.F.P., 2014a. Paleo-modeling of coastal saltwater intrusion during the Holocene: An application to the Netherlands. Hydrol. Earth Syst. Sci. 18, 3891–3905. https://doi.org/10.5194/hess-18-3891-2014 Delsman, J.R., Kramer, M., 2017. Handreiking doelmatiger doorspoelen, Deltares rapport 11200588-030.
Delsman, J.R., Oude Essink, G.H.P., 2008. Kwantitatieve effecten peilstijging Lauwersmeer - Een onderzoek naar de effecten van een nieuw peilbeheer, Deltares rapport 2008-U-R0967/B.
Delsman, J.R., Oude Essink, G.H.P., Beven, K.J., Stuyfzand, P.J., 2013. Uncertainty estimation of end-member mixing using generalized likelihood uncertainty estimation (GLUE), applied in a lowland catchment. Water Resour. Res. 49, 4792–4806. https://doi.org/10.1002/wrcr.20341
Delsman, J.R., Oude Essink, G.H.P., Huizer, S., Bootsma, H., Mulder, T., Zitman, P., Romero Verastegui, B., 2020.
Actualisatie zout in het NHI - Toolbox NHI zoet-zout modellering en landelijk model, Deltares rapport 11205261-003-BGS-0001. Utrecht.
Delsman, J.R., Van Baaren, E.S., Siemon, B., Dabekaussen, W., Karaoulis, M.C., Pauw, P.S., Vermaas, T., Bootsma, H., De Louw, P.G.B., Gunnink, J.L., Dubelaar, W., Menkovic, A., Steuer, A., Meyer, U., Revil, A., Oude Essink, G.H.P., 2018a. Large-scale, probabilistic salinity mapping using airborne electromagnetics for groundwater management in Zeeland, the Netherlands. Environ. Res. Lett. 13, 12.
https://doi.org/10.1088/1748-9326/aad19e
Delsman, J.R., Van Boekel, E., Reinhard, S., Te Winkel, T., Van Loon, A., Bartholomeus, R.P., Mulder, M., Massop, H., Polman, N., Schasfoort, F., 2018b. Regioscan Zoetwatermaatregelen - Verkennen van het perspectief van kleinschalige zoetwatermaatregelen voor de regionale zoetwateropgave. STOWA Rapp. 2018-13 160.
Delsman, J.R., Vermaas, T., Karaoulis, M., Bootsma, H., Pauw, P.S., Oude Essink, G.H.P., Dabekaussen, W., Van Camp, M., Walraevens, K., Vandenbohede, A., Teilmann, R., Thofte, S., 2019. FRESHEM Vlaanderen:
Airborne EM kartering van zoet en zout grondwater in Vlaanderen. Deltares Rapp. 11200306.
Delsman, J.R., Waterloo, M.J., Groen, M.M.A., Groen, J., Stuyfzand, P.J., 2014b. Investigating summer flow paths in a Dutch agricultural field using high frequency direct measurements. J. Hydrol. 519, 3069–3085.
https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2014.10.058
Deltaprogramma, 2020. Koersvast werken aan een klimaatbestendig Nederland.
Deltaprogramma, 2017. Werk aan de delta; Opgaven verbinden, samen op koers.
Deltaprogramma, Deelprogramma Zuidwestelijke Delta, 2014. Synthesedocument Zuidwestelijke Delta;
Achtergronddocument B8 403.
Deltares, 2021a. Inventarisatie van huidige kennis voor adaptatie aan zeespiegelstijging en het mogelijke ruimtebeslag op de lange termijn; Waddengebied / Noord-Nederland.
Deltares, 2021b. Inventarisatie van huidige kennis voor adaptatie aan zeespiegelstijging en het mogelijke ruimtebeslag op de lange termijn; Zuidwestelijke Delta.
Deltares, Bosch Slabbers, SWECO, 2021. Op Waterbasis; Grenzen aan de maakbaarheid van ons water- en bodemsysteem.
Dillon, P.J., 2005. Future management of aquifer recharge. Hydrogeol. J. 13, 313–316.
https://doi.org/10.1007/s10040-004-0413-6
Dillon, P.J., Molloy, R., 2006. Developing Aquifer Storage and Recovery (ASR) Opportunities in Melbourne;
Technical Guidance for ASR.
Dillon, P.J., Page, D., Pavelic, P., Toze, S., Vanderzalm, J., Levet, K., 2009a. Australian Guidelines for Water Recycling: Managed Aquifer Recharge, National Water Quality Management Strategy.
Dillon, P.J., Pavelic, P., Page, D., Beringen, H., Ward, J., 2009b. Managed aquifer recharge: An Introduction, Waterlines Report Series No. 13. Canberra, Australia.
Dillon, P.J., Stuyfzand, P.J., Grischek, T., Lluria, M., Pyne, R.D.G., Jain, R.C., Bear, J., Schwarz, J., Wang, W., Fernandez, E., Stefan, C., Pettenati, M., Van der Gun, J., Sprenger, C., Massmann, G., Scanlon, B.R., Xanke, J., Jokela, P., Zheng, Y., Rossetto, R., Shamrukh, M., Pavelic, P., Murray, E., Ross, A., Valverde, J.P.B.,
Nava, A.P., Ansems, N., Posavec, K., Ha, K., Martin, R., Sapiano, M., 2019. Sixty years of global progress in managed aquifer recharge. Hydrogeol. J. 27, 1–30.
Dixon-Jain, P., Norman, R., Stewart, G., Fontaine, K., Walker, K., Sundaram, B., Flannery, E., Riddell, A., Wallace, L., 2014. Pacific Island Groundwater and Future Climates.
Drabbe, J., Badon Ghijben, W., 1889. Nota in verband met de voorgenomen putboring nabij Amsterdam. Tijdschr.
Van K. Inst. Van Ingenieurs 5, 8–22.
Dufour, F.C., 2000. Groundwater in the Netherlands: Facts and figures. Netherlands Institute of Applied Geoscience TNO.
Edmunds, M., 2001. Palaeowaters in European coastal aquifers -- the goals and main conclusions of the PALAEAUX project. Geol. Soc. London, Spec. Publ. 189, 1–16.
https://doi.org/10.1144/GSL.SP.2001.189.01.02
Eeman, S., 2017. Dynamics of rainwater lenses on upward seeping saline groundwater. Wageningen University and Research.
Eeman, S., Leijnse, A., Raats, P.A.C., Van der Zee, S.E.A.T.M., 2011. Analysis of the thickness of a fresh water lens and of the transition zone between this lens and upwelling saline water. Adv. Water Resour. 34, 291–302.
https://doi.org/10.1016/j.advwatres.2010.12.001
Elder, J.W., 1967. Transient convection in a porous medium. J. Fluid Mech. 27, 609–623.
https://doi.org/10.1017/S0022112067000576
Elzenga, J.T.M., De Vries, M.B., Venema, G., Prins, P., 2021. Kenniscentrum “Landbouw op verzilte bodem.”
Eslami, S., Hoekstra, P., Kernkamp, H.W.J., Nguyen Trung, N., Do Duc, D., Nguyen Nghia, H., Tran Guang, T., Van Dam, A., Darby, S.E., Parsons, D.R.D.R., Vasilopoulos, G., Braat, L., Van der Vegt, M., 2021a. Dynamics of salt intrusion in the Mekong Delta; results of field observations and integrated coastal-inland modelling. Earth Surf. Dyn. Discuss. 2021, 1–36.
Eslami, S., Hoekstra, P., Minderhoud, P.S.J., Trung, N.N., Hoch, J.M., Sutanudjaja, E.H., Dung, D.D., Tho, T.Q., Voepel, H.E., Woillez, M.-N., Van der Vegt, M., 2021b. Projections of salt intrusion in a mega-delta under climatic and anthropogenic stressors. Nat. Commun. Earth Environ. 1–11. https://doi.org/10.1038/s43247-021-00208-5
Eslami, S., Hoekstra, P., Nguyen Trung, N., Ahmed Kantoush, S., Van Binh, D., Duc Dung, D., Tran Quang, T., Van der Vegt, M., 2019. Tidal amplification and salt intrusion in the Mekong Delta driven by anthropogenic sediment starvation. Sci. Rep. 9, 1–10. https://doi.org/10.1038/s41598-019-55018-9
Falkland, T., 1999. Water resources issues of small island developing states 23, 245–260.
Faneca Sànchez, M., Gunnink, J.L., van Baaren, E.S., Oude Essink, G.H.P., Auken, E., Elderhorst, W., De Louw, P.G.B., 2012. Modelling climate change effects on a Dutch coastal groundwater system using airborne electromagnetic measurements. Hydrol. Earth Syst. Sci. 16, 4499–4516. https://doi.org/10.5194/hess-16-4499-2012
FAO, 2021. Global map of salt-affected soils; Intergovernmental Technical Panel on Soils.
FAO, 2021. Global map of salt-affected soils; Intergovernmental Technical Panel on Soils.