Aan de hand van een uitgebreide/gedetailleerde analyse van de 16 uitzendingen afkomstig van de actualiteitenprogramma’s Nova, EenVandaag, Netwerk, Hart van Nederland en RTL Boulevard wordt in dit hoofdstuk antwoord gegeven op de in het eerste hoofdstuk geformuleerde onderzoeksvraag: “Was het nieuwsfeit Milly Boele een mediahype en werd dit nieuwsfeit door de actualiteitenprogramma’s van de commerciële zenders op een andere manier geframed dan door de programma’s van de publieke zenders?”
Om met het eerste gedeelte van de onderzoeksvraag te beginnen, naar aanleiding van de uitgevoerde analyse ben ik tot de conclusie gekomen dat nieuwsfeit Milly Boele inderdaad een mediahype is geweest. De berichtgeving omtrent haar verdwijning voldoet namelijk aan de kenmerken die Vasterman aan een mediahype stelt. De hype kent een piekende golfbeweging: zo worden op 17 maart 2010 veruit de meeste items over Milly Boele uitgezonden. Vier items worden er deze dag in totaal uitgezonden: twee door Hart van Nederland en Nova en EenVandaag zenden beiden een item uit. Op 18 maart worden nog drie items uitgezonden en op 17 maart twee items. Tevens kent deze hype een specifieke aanleiding, namelijk de vermissing van Milly Boele.
Het tweede deel van de onderzoeksvraag gaat over het feit of de publieke omroepen en de commerciële omroepen het nieuwsfeit verschillend framen. Om hier een duidelijk antwoord op te geven worden hieronder eerst de zes onderzoekseenheden van de topiclist besproken, waarna wordt getracht de onderzoeksvraag te beantwoorden. Op het gebied van woordgebruik en taalgebruik vertonen de verschillende actualiteitenprogramma’s meerdere overeenkomsten. Zo is het woordgebruik in zowel de publieke als de commerciële programma’s eenvoudig en bevatten deze geen vaktermen of jargon, waardoor het voor iedereen gemakkelijk te begrijpen is. Wordt er toch gebruik gemaakt van vaktermen dan wordt dit in de zin erna direct uitgelegd. Er wordt bijvoorbeeld in het item van Nova de vakterm ‘rvi’ gebruikt, maar door de context waarin dat woord is gebruikt valt te achterhalen dat de rvi forensisch onderzoek pleegt.
Ook qua taalgebruik vertonen de actualiteitenprogramma’s overeenkomsten. Zo is bij alle nieuwsprogramma’s, met uitzondering van RTL Boulevard, het taalgebruik zakelijk en formeel. Dit blijkt uit het feit dat de presentators, de experts en de bronnen elkaar tijdens interviews vousvoyeren. Alleen bij RTL Boulevard is het taalgebruik informeel en is er sprake van tutoyeren tussen de verschillende betrokkenen. Ook maakt dit programma als enige gebruik van dubbelzinnig
70 taalgebruik. De titel van hun item is bijvoorbeeld: ‘Milly vaart uit’. Dit slaat op de uitvaart van Milly op die dag en op het feit dat zij nooit meer terugkomt.
Qua syntactische structuur zijn de verschillen tussen de programma’s groot. Dit verschil is niet zozeer aanwezig tussen de typen omroepen (publiek of commercieel), maar meer tussen de typen nieuwsprogramma’s. Zo maakt Netwerk in alle items geen gebruik van een omgekeerde piramidestructuur, waarbij het belangrijkste nieuws als eerste wordt vermeld. Ditzelfde geldt voor het item van RTL Boulevard. Bij Nova en EenVandaag wordt in de items het belangrijkste nieuws wel als eerste vermeld en bij Hart van Nederland verschilt het per item. Vier van de negen items kent hier geen piramidestructuur en de overige vijf wel.
Ten aanzien van de structuur van het script vertonen de actualiteitenprogramma’s van de publieke omroepen aanzienlijke overeenkomsten. Zo kennen de meeste items een verhaalstructuur met een aanloop, een hoogtepunt en een afloop, tenzij het gehele item bestaat uit een interview. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de uitzending van EenVandaag op 16 maart, waarbij het item hoofdzakelijk bestaat uit een interview met de ouders van Milly en in de uitzending van Netwerk op 17 maart waar het item bestaat uit een interview met rechtspsycholoog Peter van Koppen. Bij Hart van Nederland verschilt het per item of er gebruik wordt gemaakt van een verhaalstructuur of niet. Twee van de negen items bevatten geen verhaalstructuur. In het item van Hart van Nederland uitgezonden op 17 maart wordt een sfeerimpressie weergegeven van de buurt waar Milly woonde. Het volledige item bestaat uit korte interviews met buurtbewoners over hun gemoedstoestand en daarom kent dit item geen verhaalstructuur, zoals het item van Netwerk uitgezonden op 19 maart wel kent. Dit item gaat over hoe ouders slecht nieuws aan hun kinderen zouden moeten vertellen. De aanloop in dit verhaal is de introductie in de studio van het onderwerp en inleidende, korte, interviews met moeders over hoe zij hun kinderen waarschuwen voor ‘enge mensen’ die hun mee willen nemen. Het hoogtepunt vormt vervolgens de analyse, van het item over Milly uitgezonden door het Jeugdjournaal, door hoogleraar Pedagogiek Micha de Winter. Hierin vertelt hij hoe dergelijks nieuws aan kinderen moet worden gebracht en geeft hij commentaar op het feit hoe het Jeugdjournaal het nieuws over Milly heeft weergegeven. De afloop wordt verzorgd door de presentatrice die in de studio nog wat extra informatie geeft over Milly.
Door middel van een verhaalstructuur kan spanning opgebouwd worden in een item. Dit kan ook bewerkstelligd worden door in te spelen op de emotie van de kijker. Bij de uitzendingen van Hart van Nederland wordt de kijker het meest emotioneel betrokken bij het nieuws. Zij maken namelijk
71 als enige nieuwsprogramma’s twee keer gebruik van het sensatieframe. Dit is een frame dat hoofdzakelijk inspeelt op de emotie van de kijker. Er worden in deze twee items dan ook overwegend emotionele beelden getoond en het item is als een verhaal weergegeven. Door een aanloop, een hoogtepunt en een afloop te verwerken in het item wordt de spanning opgebouwd en wordt de kijker het verhaal in gezogen. Netwerk maakt uitzendingen waar de kijker het minst emotioneel betrokken bij raakt. Er wordt voornamelijk met experts gepraat over de verschillende aspecten van het nieuws over Milly, bijvoorbeeld hoe dergelijk nieuws aan kinderen verteld kan worden. De uitzendingen hebben dus voornamelijk als doel het publiek te informeren.
Op het gebied van de thematische structuur zijn er aanzienlijke verschillen tussen de actualiteitenprogramma’s van de publieke en commerciële zenders te bespeuren. In de actualiteitenprogramma’s van de publieke omroepen worden telkens diverse bronnen aangehaald. Denk bijvoorbeeld aan buren, experts, familie en/of kennissen. Bij de actualiteitenprogramma’s van de commerciële omroepen wordt in de meerderheid van de gevallen slechts één bron gebruikt. Zo is in RTL Boulevard John van den Heuvel de enige bron en ook in de uitzendingen van Hart van Nederland wordt in vijf van de negen items maar één bron gebruikt.
Qua beeldgebruik zijn de verschillen tussen de programma’s van de publieke en commerciële omroepen tevens groot te noemen, Het opvallendst is het contrast tussen het commerciële programma Hart van Nederland en de overige geselecteerde programma’s. In de meeste items van Hart van Nederland kopieert het beeld het geluid, in plaats van dat het geluid wordt aangevuld met extra beeldinformatie. Zo wordt Sander V. in de uitzending van 17 maart neergezet als een beestachtige dader. De voice-over omschrijft hem dan ook als: “een grote brede man”. En vervolgens ziet de kijker een foto van Sander V. in zwembroek waarop hij heel groot en breed lijkt. Daarnaast maakt Hart van Nederland als enige gebruik van sequenties in het beeldmateriaal. Hiermee wordt bedoelt dat er een handeling van een persoon wordt gefilmd. Zo gaat het item van 18 maart over de organisatie van de stille tocht en is te zien hoe de organisator aan het bellen is of foto’s uitzoekt voor de stille tocht.
Wat betreft het framegebruik bestaan er vrijwel alleen maar verschillen tussen de programma’s van de publieke omroepen en de commerciële omroepen. De enige overeenkomst is dat op beide omroepen één keer het moraliteitsframe voorkomt. Verder maken de commerciële omroepen vaker gebruik van het human-interestframe (vier keer) dan de publieke omroepen (twee keer). Maar met zes keer op alle zenders in totaal, is dit wel het meest gebruikte frame. Dit komt overeen met het
72 onderzoek van Valkenburg en Semetko, waaruit blijkt dat in de misdaadjournalistiek het human-interest frame het veelvuldigst wordt gebruikt. In de uitzendingen van de publieke omroepen komt het verantwoordelijkheidsframe (vier keer) het meest voor. Dit in tegenstelling tot de commerciële omroepen waar dit frame slechts eenmaal wordt gebruikt. Het human-interestframe komt bij deze omroep het frequentst aan bod. Opvallend is dat alleen Hart van Nederland (op de commerciële omroep SBS) het sensatieframe inzet. Een laatste waarneming is dat enkel de commerciële omroepen het evaluatieframe (twee keer) en het slachtoffer-identificatie-frame (een keer) toepassen
Wanneer nieuwsprogramma’s gebruik maken van hetzelfde frame, kan er door een verschil in agendajournalistiek toch externe pluriformiteit bestaan tussen de items. Het actualiteitenprogramma past dan hetzelfde frame op verschillende onderwerpen toe, waardoor er toch pluriformiteit ontstaat. Het human-interest frame komt bijvoorbeeld zes keer voor, maar toch verschillen de items van elkaar. Dit komt door de diversiteit in agendajournalistiek. Zo zijn de onderwerpen van de items die gebruik maken van het human-interestframe: Dordrecht bereidt zich voor op stille tocht (publieke omroep), ouders van Milly over vermissing (publieke omroep), verslagenheid in buurt Milly (commerciële omroep), vrijdag stille tocht voor Milly (commerciële omroep), slachtofferhulp is er voor de nabestaanden (commerciële omroep) en inzamelingsactie voor het gedenkmonument Milly (commerciële omroep). Allen maken gebruik van het human-interestframe, maar vullen dit frame wel verschillend in.
Om terug te komen op de hoofdvraag: uit de analyse blijkt dat de vermissing van Milly Boele wel degelijk een mediahype is en dat de actualiteitenprogramma’s van de commerciële en publieke omroepen grote verschillen kennen op het gebied van framegebruik. Wanneer er wel sprake is van hetzelfde framegebruik zorgt een verschil in agenda-journalistiek ervoor dat er toch externe pluriformiteit bestaat tussen de actualiteitenprogramma’s van de publieke en commerciële omroepen. De publieke omroepen passen in hun programma’s veelvuldig het verantwoordelijkheidsframe toe, terwijl ze het sensatie- en evaluatieframe niet gebruiken. Daartegenover bedienen de commerciële omroepen zich dikwijls van het human-interestframe en maken zij geen gebruik van het verantwoordelijkheidsframe. Als het gaat om framing door de publieke omroepen en de commerciële omroepen bestaan er dus wel degelijk verschillen en zelfs tegenstellingen. De commerciële omroepen zenden vaker portretten uit van slachtoffers (kenmerkend voor het human-interestframe), waar de publieke omroepen in de berichtgeving veel meer nadruk leggen op de verantwoordelijkheid voor de moord op Milly (kenmerkend voor het verantwoordelijkheidsframe). Daarnaast bedrijven beide omroepen een totaal verschillende agendajournalistiek wat tot gevolg heeft dat er weinig
73 overlap is in de berichtgeving van de verschillende aspecten van de verdwijning en de moord op Milly Boele in de betrokken programma’s.
74
LITERATUURLIJST
Artikelen en boeken
Adriaanse, N. en Hoof, A.M.J.’ Publiek programmeren in een commerciële context’,
Tijdschrift voor communicatiewetenschap 3 (2006) p. 257-269.
Barendt, Eric. Broadcasting Law, A Comparitive Study. Oxford: Clarendon Press, 1993. Boer, C. de & Brennecke, S. Media en publiek. Theorieën over media-impact. Amsterdam:
Boom, 2003.
H.J.G. Beunders. Publieke tranen: de drijfveren van de emotiecultuur. Amsterdam: Contact, 2002.
Brants, K. ‘Risico’s, schandalen en publiciteit. De nieuwswaardigheid van een falende overheid. Proces’, Tijdschrift voor Berechting en Reclassering (2008) p. 47-54
Bruinsma, M. Nieuws over geweld. Een onderzoek naar de berichtgeving over
geweldsdelicten in de Telegraaf en de Volkskrant (1970-2000). Maastricht: universiteit
Maastricht, 2001.
Cappella, J.N. en Jamieson, K.H. Spiral of cynicm. The press and the public good. New York (NY): Oxford University Press, 1997.
Christie, N. The ideal victim, in E. Fattah (ed.) From Crime Policy to Victim o Policy. Basingstoke: Macmillan, 1986.
Donsbach, Wolfgang,‘Psychology of news decisions. Factors behind journalists’ professional behavior’, Journalism 5 (2004) p. 131-157.
Dowler, K. ‘Comparing American and Canadian local television crime stories: a content analysis’, Canadian Journal of Criminology and Criminal Justice, 46 (2004) p. 573-596. Entman, M. Constructing the political spectacle. Chicago en London: University of Chicago
Press, 1988.
Entman, R.M. ‘Framing U.S. coverage of international news: contrasts in narratives of the KAL and Iran Air incidents’, Journal of Communication 41 (1991) p. 6-27.
Entman, R.M. ‘Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm’, Journal of
Communication 43 (1993) p. 51-58.
Grabe, M.E., Zhou, S., Barnett, B. ‘Explicating sensationalism in television news: content and the bells and whistles of form’, Journal of Broadcasting & Electronic Media 45 (2001) p. 635-655.
Hjarvard, S. Proximity. ‘The Name of the Ratings Game’, Nordicom Review 21 (2000) p. 63-80.
75 Gamson, W.A. & Modigliani. ‘A. Media discourse and public opinion on Nuclear Power: A
Constructionist Approach’, The American Journal of Sociology 95 (1989) p. 1-37.
Pan, Z. & Kosicki, G. ‘Framing analysis: an approach to news discourse’, Political
Communication (1993).
Peeters, A. NOS-Journaal, RTL-nieuws en SBS-nieuws, kijkgedrag en beoordeling in 2000. Hilversum: NOS Kijk- en Luisteronderzoek, 2001.
Mcmullan, J., McClung, M. ‘The media, the politics of truth, and the coverage of corporate violence: The Westray Disaster and the public inquiry’, Critical Criminology 14 (2006) p. 67-86.
Otto scholten et al., Nieuws en actualiteiten op televisie: pluriformiteit rond de middenstip. Amsterdam: Nederlandse Nieuwsmonitor, 2011.
Nuijten, C.M. Sensatie in het Nederlandse televisienieuws 1980-2004. Nijmegen: Radboud universiteit, 2007,
Scheufele, D.A. ‘Framing as a theory of media effects’, Journal of Communication 49 (1999) p. 103-122.
Semetko, H.A. & Valkenburg, P.M. ‘Framing European politics: a content analysis of press and television news’, Journal of Communication 50 (2000) p. 93-109.
G.N.G. Vanderveen. Trial by media. Stereotypering van daders en slachtoffers. Boom Juridische Uitgevers, 2011.
Vasterman, P. & Aerden, O. De context van het nieuws. Groningen: Wolters-Noordhoff, 1995.
Vasterman, P.Mediahype. Amsterdam: Aksant, 2004.
Peter L.M. Vasterman, ‘Media-Hype: Self-Reinforcing News Waves, Journalistic Standards and the Construction of Social Problems’, European Journal of Communication (2005) 508-530.
Peter L.M. Vasterman. ‘Media en Rampen’, Psychologie en Gezondheid 36 (2008) p. 105-110.
Vreese, C.H. de. ’News framing: Theory and typology’, Information design 13 (2005) p. 48-59.
Wester, F., Pleijter, A. & Renckstorf, K.’ Exploring newspapers’ portrayals: A logic for interpretive content analysis’, Communications 29 (2004) p. 495-513.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Focus op functies: Uitdaging voor een
76 Huub Wijfjes, ‘De constructie van crises. Enige inleidende beschouwingen over
nieuwsdynamiek en geschiedenis’, Groniek 32 (1999) p. 359-372.
Wijfjes, H. ‘De ramp tussen werkelijkheid en constructie’, Tijdschrift voor
Mediageschiedenis 5 (2002) p. 390-410.
Wijfjes, H. ‘Nieuwe wegen voor de publieke omroep in Vlaanderen en Nederland’, Ons
Erfdeel 49 (2006) p. 323-333.
Websites
http://www.elsevier.nl/web/Dossiers/De-moord-op-Milly-Boele.htm http://nos.nl/artikel/385381-sander-v-naar-hoge-raad.html http://corporate.publiekeomroep.nl/page/organisatie/faq_samenleving http://wetten.overheid.nl/BWBR0025028/volledig/geldigheidsdatum_25-07-2011#Hoofdstuk2 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/publieke-omroep/toezicht-omroepen Ministerie van OCW. “De mediawet 2008.” [2008] OCW homepage – 02-10-2010.
http://wetten.overheid.nl/BWBR0025028/volledig/geldigheidsdatum_04-01-2010#Hoofdstuk3
Mediacode RTL:
http://media.rtl.nl/media/service/rtlnederland/adverteren/rtlnederland/Code%20RTL.pdf Mediacode SBS Broadcasting: http://www.sbs.nl/organisatie/televisie
De NOVA‐Code, 2005. http://novatv.nl/page/tekst/De%20complete%20NOVA%20code. Geraadpleegd op 23 oktober 2009.
Stichting Kijkonderzoek. http://www.kijkonderzoek.nl/kijkcijfers/programma‐s/. Geraadpleegd op 23 oktober 2009.
http://www.novatv.nl/ http://www.netwerk.tv/
http://www.ncrv.nl/data/files/Ontwerp_Beleidsplan_NIEUW.pdf; geraadpleegd op 10-20-2012.
Bestuur van de AVRO (2011). Mediacode, p. 23-24 (te downloaden op webpagina: http://avro.nl/avro/verantwoording/).
Bestuur van de AVRO (2011). Mediacode, p. 23-24 (te downloaden op webpagina: http://avro.nl/avro/verantwoording/)
77 http://content1a.omroep.nl/7dd278d25a3586cbe95fabd575077f17/4fa8ef06/tros/eenvandaag/t ranscoded/persmap.pdf http://www.hartvannederland.nl/over-ons/ http://www.hartvannederland.nl/wp-content/uploads/2009/06/redactiestatuut-hart-van-nederland.pdf http://www.camilleri.nl/wp-content/uploads/2011/04/Milly-Boele-Rapport-1.pdf http://nos.nl/artikel/385381-sander-v-naar-hoge-raad.html; geraadpleegd op 16-10-2012. http://www.nu.nl/binnenland/2827229/18-jaar-en-tbs-moord-milly-boele.html http://www.nu.nl/binnenland/2827229/18-jaar-en-tbs-moord-milly-boele.html; geraadpleegd op 16-10-2012. http://www.nu.nl/binnenland/2838320/sander-v-in-cassatie.html; geraadpleegd op 16-10-2012 http://www.elsevier.nl/web/Nieuws/Nederland/261352/Vermoorde-Milly-onder-grote-belangstelling-begraven.htm; http://741513.websites.xs4all.nl/publicaties/dommering/Pub.omroep.pdf
Uitzendingen
http://www.novatv.nl/page/detail/uitzendingen/7657/Milly+Boele%3A+politie+doorzoekt+h uis+in+Dordrecht/ http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1128092 http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1155537 http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1178724 http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1138241 http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1152153 http://www.rtl.nl/components/actueel/rtlboulevard/miMedia/2010/week12/wo_milly_boele.a vi_plain.xml http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/politieman-bekent-moord-milly/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/verslagenheid-in-buurt-milly/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/milly-voor-melding-omgebracht/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/vrijdag-stille-tocht-voor-milly-2/78 http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/inzamelingsactie-voor-monument-voor-milly/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/enorme-drukte-bij-stille-tocht/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/slachtofferhulp-is-er-voor-de-nabestaanden/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/milly-boele-herdacht-en-begraven/ http://www.hartvannederland.nl/nederland/zuid-holland/2010/kritiek-op-politie-na-moord-milly/