De centrale probleemstelling van deze bijdrage is het ontbreken van een nationale veiligheidsstrategie, dit dient dan ook in de toekomst te worden geformuleerd, maar vooraleer dit gebeurt is het aangewezen om de huidige strategische en ambtelijke documenten omtrent defensie en veiligheid te analyseren. Aan de hand van de genealogische methode werden de onderzoeksvragen beantwoord. De eerste onderzoeksvraag, ‘welke bestuurspraktijken komen er aan het licht als de foucaultiaanse theorie wordt gebruikt om de externe veiligheid van België te analyseren?’, werd opgedeeld in twee subonderzoeksvragen. Enerzijds ‘moet er eerst worden vastgesteld of de foucaultiaanse theorie wel degelijk toepasbaar is op het Belgisch veiligheids- en defensiebeleid’, deze vraag wordt zoals verwacht positief beantwoord. België, als liberaal-democratisch land, is geschikt om met de concepten van Foucault te worden geanalyseerd, maar soevereiniteit blijft belangrijk. Anderzijds ‘Hoe manifesteren de concepten van Foucault zich dan in het Belgisch veiligheids- en defensiebeleid?’, deze vraag naar de bestuurspraktijken werd opgedeeld in programma’s, negen rationalities/mentalities, twaalf technieken en de strategieën. Daarna wordt de tweede onderzoeksvraag beantwoord: ‘Welke kritische, foucaultiaanse vragen kunnen er worden gesteld bij het huidige Belgische defensiebeleid?’ Eerst komen er hierbij enkele problemen en kritische vragen aan bod omtrent de gevonden rationalities/mentalities en technieken. Deze worden dan opgevolgd door vijf aanbevelingen voor de toekomstige nationale veiligheidsstrategie: (1) Het belang van de verschillende dynamieken tussen defensie, diplomatie, ontwikkeling, maar ook interne en externe veiligheid erkennen en hiermee rekening houden. (2) Een kritisch liberaal ethos behouden. (3) Op vlak van buitenlandse partnerschappen inzetten op minimale en creatieve aspecten, deze kunnen een ‘Localisation Strategy’ teweegbrengen die rekening houdt met de lokale cultuur. (4) In verband met surveillance opletten dat de burgerrechten goed beschermd worden in een liberale democratie en dus niet opgegeven worden in naam van de veiligheid. (5) Opletten met het besturen via angst. Deze kritische vragen en aanbevelingen vormen dan ook een antwoord op de geschetste probleemstelling.
Voor verder onderzoek kan enerzijds de interne veiligheid in België ook via een foucaultiaanse analyse worden bestudeerd. Zeker documenten in verband met de aanpak van terrorisme en radicalisering lijken geschikt om eens kritisch te analyseren. Enkele voorbeelden van documenten zijn de ‘Kadernota Integrale Veiligheid 2016-2019’ (Geens & Jambon, 2016a), ‘Nationaal veiligheidsplan 2016-2019’ (Geens & Jambon, 2016b), ‘Het Plan R: Het Actieplan Radicalisme’ (Van Tigchelt, 2015) en het ‘Actieplan ter preventie van radicaliseringsprocessen die kunnen leiden tot extremisme en terrorisme’ (Homans, 2015). Daarnaast zijn ook beleidsnota’s van Federale als Vlaamse ministers zoals ‘Algemene Beleidsnota: Veiligheid en Binnenlandse Zaken, Federale Politie en geïntegreerde werking’ (Jambon, 2018) en regeerakkoorden van zowel de Federale als Vlaamse regering, zoals het regeerakkoord van 2014 (De Kamer, 2014) interessant. Ten slotte zouden er ook academische werken zoals het artikel van Scraeyen (2016) kunnen worden bij betrokken. Een foucaultiaans onderzoek naar interne veiligheid zou dan samen met deze bijdrage die focust op externe veiligheid een volledig beeld kunnen geven. Anderzijds kunnen casestudies rond Belgische deelnames aan EU missies en NAVO missies ook interessant zijn, waarbij er kan worden verwacht dat een missie in de Baltische Staten eerder soeverein van aard zou zijn ten opzichte van een missie in de Sahel, die eerder biopolitiek zou zijn. Ofwel een onderzoek waarbij een EU (biopolitieke) missie ten opzichte van een NAVO (soevereine) missie wordt gezet. Of binnen de NAVO
Dankwoord
Graag bedank ik mijn promotor, Prof. dr. Sven Biscop, voor de kritische en constructieve feedback, Prof. dr. Jan Orbie, om mij met de methode van Foucault in contact te brengen, Prof. dr. Dirk Debeaussaert en Prof. dr. Nina Wilén om hun feedback gedurende het proces en mijn familie en vrienden. Zonder hen was het schrijven van deze masterproef, als sluitstuk van mijn opleiding, niet mogelijk geweest. Bedankt!
Bibliografie
Aradau, C. & Neal, A. W. (n.d.). Foucault and security studies: Beyond biopolitics? Security
Dialogue, 1-7.
Bell, C. (2006). Surveillance Strategies and Populations at Risk: Biopolitical Governance in Canada’s National Security Policy. Security Dialogue, 37 (2), 147-165.
Boyd, C. M. J. (2010). Critique of Security. Critique, 38 (1), 165-167.
C.a.s.e. collective. (2006). Critical Approaches to Security in Europe: a Netwerked Manifesto.
Security Dialogue, 37(4), 1-48.
Constantinou, C. M. & Opondo S. O. (2016). Engaging the ‘ungoverned’: The merging of diplomacy, defence and development. Cooperation and conflict, 51 (3), 307-324.
Coolsaet, R. (2014). België en zijn buitenlandse politiek. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck. De Graaf, B. (2012). De historisering van veiligheid: Introductie. Tijdschrift voor Geschiedenis,
125(3), 303-313.
Derous, M. & De Roeck, F. (2018, 12 juli). On Foucault and foreign policy: the merits of governmentality for the study of EU external relations. European Politics and Society, 1-15. Dillon, M. & Neal, A. W. (2008). Foucault on Politics, Security and War. London: Palgrave Macmillan.
Dix, G. (2009). Foucault en het (neo)liberalisme. Krisis, Issue 1, 100-103.
Easton, M. & Moelkers, R. (2010). Constabularisering en militarisering: groeien politie en krijgsmacht naar elkaar toe? De orde van de dag, (50), 5-16.
Eleveld, A. (2011). Configuraties van liberale governmentality: Een vergelijking van het discours rond de armenwet en het levensloopdiscours. Krisis, Issue 2, 31-45.
Floyd, R. (2006). When Foucault met security studies: A critique of the ‘Paris school’ of security
studies. 2006 BISA annual conference. University of Cork, Ireland, 18-20 December 2006.
Foucualt, M. (2004). Society Must Be Defended. Londen: Penguin Books. Foucault, M. (2008). Geboorte van de kliniek. Amsterdam: Boom.
Foucault, M. (2013). De geboorte van de biopolitiek. Amsterdam: Boom. Foucault, M. (2013). Geschiedenis van de waanzin. Amsterdam: Boom.
Hagen, A. (2011). Streven naar het actieve leven: Neoliberale governmentality als vorm van moderne politieke macht binnen het activerend arbeidsmarktbeleid. Krisis, Issue 2, 20-30. Ingram, A. (2011). The Pentagon's HIV/AIDS Programmes: Governmentality, Political Economy, Security. Geopolitics, 16 (3), 655-674.
Jakniūnaitė, D.(2014). Critical Security Studies in the 21st Century: Any Directions for Lithuanian Security Studies? Lithuanian Annual Strategic Review, 12, 33-52.
Joseph, J. (2014). The EU in the Horn of Africa: Building Resilience as a Distant Form of Governance. Journal of Common Market Studies, 52 (2), 285-301.
Juncos, A. E. (2018a). EU security sector reform in Bosnia and Herzegovina: Reform or resist?
Contemporary Security Policy, 39(1), 95-118.
Juncos, A. E. (2018b). Resilience in peacebuilding: Contesting uncertainty, ambiguity, and complexity. Contemporary Security Policy, 39(4), 559-574.
Merlingen, M. (2011). From Governance to Governmentality in CSDP: Towards a Foucauldian Research. Journal of Common Market Studies, 49 (1), 149-169.
Merlingen, M. & Ostrauskaite, R. (2005). Power/Knowledge in International Peacebuilding: The Case of the EU Police Mission in Bosnia. Alternatives, (30), 297-323.
Roose, H. & Meuleman, B. (2017). Methodologie van de sociale wetenschappen. Een
inleiding. Gent: Academia Press.
Schuilenburg, M. (2009). De securisering van de samenleving: Over de relatie tussen veiligheidszorg, bestuur en quasistrafrecht. Krisis, Issue 3, 6-22.
Schuilenburg, M. & Van Tuinen, S. (2009). Biopolitiek en bestuurlijkheid. Krisis, Issue 3, 1-5. Simons, M. & Masschelein, J. (2009). In de ban van het leren: Over biopolitiek en beleid van levenslang leren. Krisis, Issue 3, 23-38.
Van Houdt, F. (2009). ‘Taking Foucault into the field’: Governmentality en besturen via veiligheid en criminaliteit. Krisis, Issue 3, 117-126.
Vander Beken, T. (2011). Grensvervaging tussen interne en externe veiligheid: Achtergronden en gevolgen. Tijdschrift voor Veiligheid, 10 (4), 59-69.
Vasilache, A. (2019, 11 juli). Security in the sovereignty-governmentality continuum.
Zemni, S. (2007). Morocco and the governmentality of aid, development and the “war on terror.” In J. Howell (Ed.), Proceedings of the workshop “Aid, Security and Civil Society in the post 911 context” LSE – Centre for Civil Society (CSS) – June 28th – 29th 2007 (pp. 1–14). Presented at the workshop “Aid, Security and Civil Society in the post 911 context” LSE – Centre for Civil Society (CSS) – June 28th – 29th 2007, London ; UNITED KINGDOM: London School of Economics.
Zemni, S. & Vertommen, S. (2010). Politiek-filosofische reflecties over de grensvervaging tussen leger en politie. ORDE VAN DE DAG: CRIMINALITEIT EN SAMENLEVING, (50), 17– 24.