Conclusie excuustoespraken sporters

In de volgende sectie van dit hoofdstuk worden de voorafgaande analyses tegenover elkaar gezet. Allereerst wordt een overzicht verschaft van de belangrijkste verschillen tussen de excuustoespraken. Vervolgens wordt ingegaan op de overeenkomsten en de mate waarin deze overeenkomsten te wijten zijn aan macro-, meso- of micro-factoren.

Een opvallend verschil tussen de excuustoespraken van sporters is het gebruik – of juist het niet-gebruik – van beleefdheidsstrategieën. Alleen voetballer Erik Pieters past beleefdheidsstrategieën toe, waar Suaréz en Knegt dit geheel nalaten.

Aantal woorden Pieters Knegt Suárez Woorden 482 133 91 Woorden voor ontwijkingen 88 (18,3%) 50 (37,5%) 43 (47%) Woorden strategie ‘delict’ (2) 55 (11,4% van speech) (62,5% van ontwijkingen) 34 (25,6% van speech) (68% van ontwijkingen) 11 (12% van speech) (25,6% van ontwijkingen) Woorden strategie ‘beledigde’ (3) - 16 (12% van speech) (32% van ontwijkingen) 8 (8,8% van speech) (18,6% van ontwijkingen) Woorden strategie ‘belediger’ (4) 33 (6,8% van speech) (37,5% van ontwijkingen) - 22 (24% van speech) (51,2% van ontwijkingen) Woorden beleefdheidsstrategieën 298 (61,8% van speech) - -

Tabel 19: Weergave van het aantal woorden met betrekking op gebruikte ontwijkings- en beleefdheidsstrategieën bij sporters.

Overeenkomsten zijn te vinden in het frequente gebruik van strategie twee. Opvallend is wel dat Pieters geen uitspraken doet in de subcategorieën van strategie twee, 2.2.1, 2.2.2 en 2.2.3. Deze subcategorieën zijn respectievelijk: excuus aanbieden voor de resultaten, niet voor de inhoudelijke belediging (2.2.1), excuus aanbieden voor de stijl, niet voor de inhoudelijke belediging (2.2.2) en excuus aanbieden voor een deel, niet voor de totale inhoudelijke belediging (2.2.3). Dit zijn – in tegenstelling tot subcategorie 2.1.1 en 2.2.4a-c – hele duidelijke en expliciete ontwijkingen, waar 2.1.1 en 2.2.4a-c juist vertroebelend of implicieter zijn. Bijvoorbeeld het vertroebelen van de actie (minder opvallend dan een ander excuus maken) en het verleggen van de focus (waardoor de luisteraar dus op iets anders gefocust is). Omdat hij deze duidelijkere manoeuvres niet toepast valt het minder op dat hij toch manoeuvres maakt die een ontwijking of verkleining van het excuus weergeven.

Door aan het begin van zijn speech de nadruk te leggen op de ‘zware periode’ die hij heeft moeten doorstaan creëert Pieters het effect van medelijden of medeleven van de luisteraar. Met zijn meelijwekkende verhaal leidt Pieters de aandacht af van het feit dat hij voetbalgeweld vertoont door het verliezen van zijn zelfbeheersing. Een impliciete manoeuvre voor het ontwijken van verantwoordelijkheid. Opvallender is daarom dat Pieters na de eerste alinea ineens wél de volledige verantwoordelijkheid lijkt te willen dragen. Hij erkent zijn fout én accepteert de consequenties (beleefdheidsstrategie: label 8 en 9). Tevens uit hij zijn verantwoordelijkheid jegens de beledigde.

Heb ik in mijn handelen en verbaal heb ik niet goed gehandeld waar ik nu enorme spijt van heb8. [haalt diep adem] Daarbij is gekomen dat [veegt over gezicht] ik nu

natuurlijk de consequenties draag, wat ik uiteraard begrijp en wat heel normaal is9.

Pieters heeft in zijn speech drie keer zo veel woorden (totaal 298 woorden) gebruikt voor beleefdheidsstrategieën als het aantal woorden dat hij heeft gebruikt voor verantwoordelijkheidsontwijkende formuleringen (totaal 88 woorden). Het zou om die reden zo kunnen zijn dat de speech van Pieters oprecht en eerlijk op de luisteraar overkomt. De meest gebruikte beleefdheidsstrategie van Pieters is ‘laat zien dat jij in de min staat en de luisteraar in de plus’. Bijvoorbeeld in label 8, 9 en 12:

Wetende dat ik een voorbeeldfunctie heb. Wetende dat ik altijd [<nadruk] de aanwas op mezelf heb [ehm] en dat alles wordt opgenomen12.

Waar Pieters bijna 300 woorden aan beleefdheidsstrategieën wendt, past Knegt er geen een toe. Het is zelfs zo, dat 37,5% van de woorden in Knegt zijn speech ontwijkings- en/of verkleiningstechnieken bevatten. Knegt ontkent het bestaan van een beledigde partij: ‘tja aan wie moet je je excuses aanbieden?’ en toont hiermee aan dat hij totaal niet betrokken is bij de beledigde partij. Knegt is – net als voetballer Suaréz – redelijk ongeinteresseerd en wordt waarschijnlijk door zijn team, sponsor of trainer gedwongen om een excuus te maken. Zo komt het ook over op de luisteraar.

Net als Knegt heeft Suaréz niet zo veel ‘zin’ om zijn excuus te maken. Dit blijkt al uit de lengte van de ‘toespraak’: 91 woorden. Waarvan 43 woorden (47%) voor verantwoordelijkheidsontwijkende manoeuvres worden gebruikt. Suaréz begint positief, hij geeft aan zijn excuus te willen maken voor zijn actie. Deze bereidheid zou erop moeten duiden dat hij verantwoordelijkheid neemt, maar in de zin daarop komt hij met ‘argumenten’ die zijn gedrag zouden kunnen rechtvaardigen. Hij speelt hiermee in op het gevoel van de kijker, die zijn technische kwaliteiten moeten bewonderen en eigenlijk geen aandacht aan het incident zouden moeten besteden. Ondanks dat Suaréz waarschijnlijk over goede voetbalkwaliteiten beschikt is zijn excuus ongeloofwaardig. Zeker nu we in 2014 weten dat hij na het bijtincident in 2010 nog twee keer een tegenspeler tijdens een voetbalwedstrijd heeft gebeten.

7. Conclusie

In dit hoofdstuk worden de conclusies besproken die getrokken kunnen worden op basis van de resultaten van dit onderzoek. De hoofdvraag luidde als volgt: ‘Hoe heeft het gebruik van beleefdheidsstrategieën en ontwijkingstechnieken invloed op de beleefdheid van een excuus?’ Eerst wordt er kort in gegaan op het gebruik van ontwijkings- en verkleiningstechnieken met betrekking tot verantwoordelijkheid. Ten slotte worden de benodigdheden voor een beleefd excuus toegelicht.

Uit de analyses is gebleken dat alle sprekers in de excuustoespraken – korte of lange speeches, politicus, dienstverlener of sporter – technieken gebruiken om verantwoordelijkheid te ontwijken of verkleinen. Beleefdheidsstrategieën daarentegen worden niet door elke spreker ingezet. Hieronder zal ik eerst ingaan op de invloed van ontwijkingstechnieken op de beleefdheid van een openbaar excuus. Vervolgens zal ik de invloed van beleefdheidsstrategieën op de beleefdheid van een openbaar excuus beschrijven.