In deze thesis werd onderzocht of een excursie een goede werkvorm is binnen de richting Natuur- en Groentechnische wetenschappen en welke parameters belangrijk zijn voor een effectieve excursie. In de case-studie werd vervolgens gekeken of deze werkvorm ook toepasbaar is voor het onderwerp ‘functies van stadsgroen’.
De literatuurstudie toont de cruciale rol van excursies aan binnen het onderwijs in het algemeen. In het bijzonder binnen de richting Natuur- en Groentechnische wetenschappen hebben excursies een prominente plaats. Dit wordt bevestigd in de leerplannen van deze richting en in het interview met David Vander Haeghen.
De functies van stadsgroen kunnen evengoed aan de hand van een excursie worden geduid. De leerplannen en de jaarlijkse excursie op de Tuinbouwschool Melle geven een indicatie van het succes van deze werkvorm in combinatie met dit onderwerp.
Uit de literatuurstudie blijken tenslotte enkele factoren van groot belang voor het slagen van een excursie. Deze worden bovendien bevestigd op basis van het interview:
• Een excursies moet gekaderd zijn binnen het curriculum om effectief te zijn.
• Een uitgebreide voorbereiding is noodzakelijk. Daarbij is een samenwerking met de ontvangende organisatie sterk aangeraden.
• Voor het leereffect zijn een voorbereiding van de leerlingen en nabespreking essentieel. Hoe meer de leerlingen worden voorbereid, hoe beter ze kunnen focussen tijdens de excursie.
• Activatie van de leerlingen tijdens de excursie heeft een positieve invloed op het leereffect. Voor leerlingen NGW blijkt – uit het interview – dat deze laatste factor cruciaal is.
Literatuurlijst
AHOVOKS. (2020). Onderwijsdoelen. https://onderwijsdoelen.be/
Behrendt, M., & Franklin, T. (2014). A Review of Research on School Field Trips and Their Value in Education. International Journal of Environmental & Science Education, 9, 235–245.
https://doi.org/10.12973/ijese.2014.213a
Berliner, D., & Pinero, U. C. (1985). The Field Trip: Frill of Essential? Instructor, 94(9), 14–15. Brady, E. R. (1972). The effectiveness of field trips compared to media in teaching selected
environmental concepts Recommended Citation [Iowa State University].
https://lib.dr.iastate.edu/rtd
Carroll, K. (2007). A Guide to Great Field Trips (1st ed.). Corwin.
CLB. (2020). Natuur- en groentechnische wetenschappen - Derde graad - TSO.
Combs, A. W., Avila, D., & Purkey, W. W. (1971). Helping Relationships; Basic Concepts for the
Helping Professions. Allyn and Bacon, Inc., 470 Atlantic Avenue, Boston, Mass. 02210.
Department of Economic and Social Affairs. (2019). World Urbanization Prospects 2018
Highlights.
Dillon, J., London Marian Morris, C., Lisa, N. O., Alan Reid, N., & Rickinson William Scott, M. (2005). Engaging and Learning with the Outdoors - The Final Report of the Outdoor
Classroom in a Rural Context Action Research Project.
Disinger, J. F. (1984). Field Instruction in School Settings. In Environmental Education Digest (Vol. 1).
Falk, J. H. (1983). Field Trips: A Look at Environmental Effects on Learning. Journal of Biological
Education, 17(2), 137–142.
Falk, J. H., Martin, W. W., & Balling, J. D. (1978). The novel field-trip phenomenon: Adjustment to novel settings interferes with task learning. Journal of Research in Science Teaching, 15(2), 127–134. https://doi.org/10.1002/tea.3660150207
Feher, E. (1990). Interactive museum exhibits as tools for learning: Explorations with light.
https://doi.org/10.1080/0950069900120104
Gillani, B. B. (2000). Using the Web to Create Student-centered Curriculum. In R. A. Cole (Ed.),
Issues in Web-base Pedagogy: A Critical Primer (pp. 161–181). Greenwood Press.
https://books.google.be/books?id=MkdmNRLvO48C&printsec=frontcover&hl=nl&source=gb s_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
GO! & POV. (2011). LEERPLAN NATUUR-EN GROENTECHNISCHE WETENSCHAPPEN. www.g-o.be Grunewald, K., Hu, T., & Lennart, K. (2018). Towards Green Cities. https://doi.org/10.1007/978-3-
319-58223-8
Harvey, H. W. (1951). An experimental study of the effect of field trips upon the development of scientific attitudes in a ninth grade general science class. Science Education, 35(5), 242–248. https://doi.org/10.1002/sce.3730350504
Hofstein, A., & Rosenfeld, S. (1996). Bridging the gap between formal and informal science learning. Studies in Science Education, 28(1), 87–112.
https://doi.org/10.1080/03057269608560085
Hoover, K. S. (2020). Evaluating impacts of a wetland field trip: a case study with urban middle school students. Applied Environmental Education and Communication.
https://doi.org/10.1080/1533015X.2020.1754967
Hutson, T., Cooper, S., & Talbert, T. (2011). Describing Connections between Science Content and Future Careers: Implementing Texas Curriculum for Rural at-Risk High School Students Using Purposefully-Designed Field Trips, Rural Educator, 2011. Rural Educator, 33(1), 37–47. https://eric.ed.gov/?id=EJ987614
Ignatiuk, G. T. (1978). Influence of the amount of time spent in field trip activities on student attitude toward science and the environment. In S.S.T.A. Reserach Centre Report No. 49. Keown, D. (1984). Let’s Justify the Field Trip. The American Biology Teacher, 46(1), 43–48.
https://doi.org/10.2307/4447770
Kisiel, J. (2006). More Than Lions and Tigers and Bears: Creating Meaningful Field Trip Lessons.
Science Activities: Classroom Projects and Curriculum Ideas, 43(2), 7–10.
https://doi.org/10.3200/sats.43.2.7-10
Journal of Science Teacher Education, 14(1), 3–21.
https://doi.org/10.1023/a:1022991222494
Konijnendijk, C. C., Nilsson, K., Randrup, T. B., & Schipperijn, J. (2005). Urban Forests and Trees: A
Reference Book. Springer.
Koran, J. J. J., & Baker, S. D. (1979). Evaluating the Effectiveness of Field Experiences. What
Reasearch Says to the Science Teacher, 2, 50–64.
KOV. (2011). Leerplan Natuur- en Groentechnische wetenschappen - derde graad TSO.
Krepel, W. J., & Duvall, C. R. (1981). Field trips : a guide for planning and conducting educational
experiences. National Education Association.
https://archive.org/details/fieldtripsguidef0000krep
Lei, S. A. (2010). Field Trips in College Biology and Ecology Courses: Revisiting Benefits and Drawbacks. Journal of Instructional Psychology, 37(1), 42.
https://www.questia.com/read/1G1-224405377/field-trips-in-college-biology-and-ecology- courses
Mackenzie, A. A., & White, R. T. (1981). Fieldwork in Geography and Long Term Memory Structures. Paper Presented at Annual Meeting of the American Educational Research
Association.
Mason, J. L. (1980). Field Work In Earth Science Classes. School Science and Mathematics, 80(4), 317–322. https://doi.org/10.1111/j.1949-8594.1980.tb09654.x
Michie, M. (1998). Factors Influencing Secondary Science Teachers to Organise and Conduct Field Trips., Australian Science Teachers’ Journal, 1998. Australian Science Teachers’ Journal,
44(4), 43–50. https://eric.ed.gov/?id=EJ580552
Mieras, M. (2016). Buitentijd = leertijd.
Millan, D. A. (1995). Field Trips: Maximizing the Experience.
Nabors, M. L., Edwards, L. C., & Murray, R. K. (2009). MAKING THE CASE FOR FIELD TRIPS: WHAT RESEARCH TELLS US AND WHAT SITE COORDINATORS HAVE TO SAY. Education, 129(4), 661– 667. www.nrm.qld
National Research Council. (2009). Learning Science in Informal Environments. In Learning
https://doi.org/10.17226/12190
Novak, J. D. (1976). Understanding the learning Process and Effectiveness of teaching methods in Classroom, Laboraty and Field. Science Education, 60(4).
Olcott, M. S. (1987). A Field Trip to Gettysburg: A Model Experience. The History Teacher, 20(4), 487. https://doi.org/10.2307/493753
Orion, N., & Hofstein, A. (1994). Factors that influence learning during a scientific field trip in a natural environment. Journal of Research in Science Teaching, 31(10), 1097–1119.
https://doi.org/10.1002/tea.3660311005
Pace, S., & Tesi, R. (2004). Adult’s Perception of Field Trips Taken within Grades K-12: Eight Case Studies in the New York Metropolitan Area., Education, 2004-Sep-22. Education, 125(1), 30. https://eric.ed.gov/?id=EJ698680
Pasquier, M., & Narguizian, P. J. (2006). Using Nature as a Resource: Effectively Planning an Outdoor Field Trip. Science Activities: Classroom Projects and Curriculum Ideas, 43(2), 29–33. https://doi.org/10.3200/sats.43.2.29-33
Pearlmutter, D., Calfapietra, C., Samson, R., O’Brien, L., Krajter Ostoić, S., Sanesi, G., & Alonso del Amo, R. (2017). The Urban Forest: Cultivating Green Infrastructure for People and the Environment. Springer, February, 300. https://doi.org/10.1007/978-3-319-50280-9 Prather, J. P. (1989). Review of the value of field trips in science instruction. In Journal of
Elementary Science Education (Vol. 1, Issue 1, pp. 10–17). Springer.
https://doi.org/10.1007/BF03172958
Roberts, G. (2006). A Philosophical Examination Of Experiential Learning Theory For Agricultural Educators. Journal of Agricultural Education, 47(1), 17–29.
https://doi.org/10.5032/jae.2006.01017
Sesow, F. W., & McGowan, T. (1984). Take the Field Trip First. Social Studies, 75(2), 68–70. Tal, T., & Steiner, L. (2006). Patterns of teacher-museum staff relationships: School visits to the
educational centre of a science museum. Canadian Journal of Science, Mathematics and
Technology Education, 6(1), 25–46. https://doi.org/10.1080/14926150609556686
Trabasso, T., & Bower, G. H. (1968). Attention in Learning: Theory and Research. Krieger Pub Co. https://www.amazon.com/Attention-Learning-Research-T-Trabasso/dp/0882752316
Tuthill, G., & Klemm, E. B. (2002). Virtual field trips: alternatives to actual field trips. International
Journal of Instructional Media, 29(4), 453–468.
Van Dale Uitgevers. (2020). Betekenis “Excursie.” https://www.vandale.nl/gratis- woordenboek/nederlands/betekenis/excursie
Vlaamse Regering. (2020). Ontwerp van decreet betreffende de onderwijsdoelen voor de tweede
en de derde graad van het secundair onderwijs en diverse andere verwante maatregelen.
https://onderwijsdoelen.login.kanooh.be/sites/default/files/atoms/files/3de graad specifieke eindtermen.pdf
Wilson, M. (2011). Field Trip Fundamentals, Education Digest: Essential Readings Condensed for Quick Review, 2011-Feb. Education Digest: Essential Readings Condensed for Quick Review,
76(6), 63–64. https://eric.ed.gov/?id=EJ918887
Woerner, J. J. (1999). VIRTUAL FIELD TRIPS IN THE EARTH SCIENCE CLASSROOM. In P. A. Rubba, J. A. Rya, & P. F. Keig (Eds.), Proceedings of the Annual Conference of the Association for the
Education of Teacher in Science (pp. 1232–1240).
Wolsink, M. (2016). Environmental education excursions and proximity to urban green space – densification in a ‘compact city.’ Environmental Education Research, 22(7), 1049–1071. https://doi.org/10.1080/13504622.2015.1077504
Yaakobi, D. (1981). Some differences in modes of use of an environmental education programme by school teachers and community leaders. European Journal of Science Education, 3(1), 69– 76. https://doi.org/10.1080/0140528810030107
Bijlagen
Bijlage 1: Interview met David Vander Haeghen
Algemene vragen
• Welke opleiding en achtergrond heeft u?
David volgde de ‘lange kwalificatie milieubeheer en natuurbehoud’. Dit was een
studierichting binnen het TSO tot uw 18 jaar (de richting zelf duurde twee jaar). Hij volgde dit op de Tuinbouwschool Melle en studeerde er af in 1990. De richting is vergelijkbaar met de huidige richting ‘techniek-wetenschappen: optie ecologie’. Na het middelbaar studeerde David aan de UGent en behaalde er een licentiaat Biologie (afgestudeerd in 1995). Een licentiaat is vergelijkbaar met de huidige master.
Daarnaast was en is David een natuurliefhebber in hart en nieren. Zijn hele leven leert hij al bij over natuur.
• Hoeveel jaar ervaring hebt u met leerlingen binnen de richting NGW of soortgelijke richtingen?
David heeft 25 jaar ervaring als leerkracht. De eerste vijf jaar gaf hij les in het secundair kunstonderwijs. Daar gaf hij chemie en fysica. Hier leerde hij – met zijn eigen woorden – zijn ‘job’; zijn leerlingen motiveren en meenemen in zijn verhaal. De overige 20 jaar gaf hij les op de Tuinbouwschool Melle aan leerlingen i.v.m. natuur, ecologie en
landschapsbeheer.
• Hoeveel leerlingen NGW zijn er op uw school?
15
• In hoeverre bestaat uw lesgeven uit continu bijscholen? Gebeurt dit a.d.h.v. wetenschappelijke literatuur of andere bronnen (magazines, bijscholingen)?
Inhoudelijk bijscholen gebeurt door boeken te lezen (bijvoorbeeld het boek van het Aelmoeseneiebos, de boeken van Martin Hermy), algemene interesse en ervaring. David geeft aan dat excursies voor de leerlingen met een extern persoon vaak ook voor hem leerrijk zijn. Door de vele excursies die hij reeds organiseerde en bijwoonde heeft hij een sterke kennisbasis. Zo sterk dat hij vaak zelf bijscholingen aan anderen moet gaan geven.
Enkel op vlak van technische aspecten volgt hij wel af en toe een bijscholing. David volgde bijvoorbeeld een cursus kettingzagen.
Wat het lesgeven zelf betreft hebben de leerkrachten van de Tuinbouwschool zelf uitgedokterd hoe zij hun leerinhoud geïntegreerd kunnen aanbieden. Ze doen dat door bijvoorbeeld praktijkessen te laten aansluiten op theorielessen en door co-teaching. Verder past David zijn lessen aan naargelang zijn leerlingen. Door zijn ervaring heeft David een goed idee van wat werkt en wat niet werkt en hij probeert dit uit met zijn leerlingen. Hij laat hen ook zelf input geven over wat ze graag willen doen.
Vragen in verband met excursies
• Welke voordelen en nadelen ervaart u bij excursies in het algemeen en voor leerlingen NGW?
David gaf als drie grootste voordelen:
1. Aanschouwelijkheidsprincipe: op een excursie zitten leerlingen midden in de leerinhoud. Dit maakt de theorie aanschouwelijk. Dit was voor David dé
belangrijkste reden voor excursies. In David zijn ervaring zijn leerlingen binnen het TSO concrete denkers. Zij kunnen minder lang louter luisteren, maar willen direct toepassen. Excursies bieden die mogelijkheid om de theorie direct in de praktijk aan het werk te zien of zelf in praktijk over te zetten.
2. Excursies brengen de leerlingen (i.h.b. leerlingen NGW) effectief in de omgeving die ze bestuderen. Ze moeten leren inzien dat wat ze leren niet gaat over wat zich tussen vier muren afspeelt, maar vooral wat zich buiten afspeelt. Ze moeten voeling krijgen met hun omgeving.
3. Leerlingen zijn (bijna) altijd gemotiveerd om op excursie te gaan. David gaf als drie voornaamste nadelen:
1. Je steekt als leerkracht veel meer tijd in het organiseren van een excursie dan in het organiseren van een gewone les. David vermeldt daar wel bij dat als je 1 keer een goede excursie organiseert je die meerdere jaren aan een stuk kunt gebruiken en op die manier de tijdsinvestering deels wordt teruggewonnen.
2. Er komen zeer veel praktische zaken bij kijken, waar je op het eerste zicht niet aan denkt. Je moet dus goed voorbereid zijn en ervaring helpt.
3. Het gebrek aan curriculaire tijdsruimte geeft David als derde nadeel aan. Op de Tuinbouwschool zijn de lessen zo geregeld dat David in co-teaching een volledige donderdagnamiddag kan vullen met zijn leerlingen. Dit schept tijd om
buitenlessen te houden en op korte excursies te gaan. Idealiter zou hij al zijn lessen op 1 dag kunnen roosteren zodat ze ook op grotere excursies kunnen gaan, maar dat is praktisch onhaalbaar om in te plannen.
• Vindt u excursies extra belangrijk binnen de richting NGW?
David vindt excursies binnen de richting NGW heel belangrijk. De reden hiervoor valt samen met wat hij bij de voordelen besprak.
- Leerlingen in TSO zijn concrete denkers. In Davids ervaring moeten deze leerlingen voldoende de theorie kunnen toepassen opdat het zou bijblijven.
- De specifieke focus van Natuur- en Groentechnische wetenschappen ligt op de buitenwereld. Het is dus cruciaal dat de leerlingen ook voldoende geconfronteerd worden met die reële wereld.
• Hoeveel keer per jaar organiseert u excursies in het algemeen en voor leerlingen NGW.
David organiseert voor zijn leerlingen NGW in totaal ongeveer zes keer per jaar een excursie buiten de schoolmuren. Eén van die excursies, de biodiversiteitsstage, duurt een week lang.
Daarnaast houdt David geregeld lessen in de schooltuin van de Tuinbouwschool. Als deze kortere excursies worden meegerekend, vindt zeker 50% van zijn lessen buiten plaats. David geeft voornamelijk les aan de leerlingen NGW. Hij organiseert dus bijna geen excursies voor andere leerlingen. Voor zijn leerlingen binnen het vak ‘Milieu’ dat hij in het tweede jaar van de eerste graad geeft, organiseert hij wel enkele buitenlessen, maar deze vinden dan plaats in de schooltuin.
• Soms kunnen excursies waarschijnlijk niet doorgaan (zoals nu door corona). Merkt u een groot verschil tijdens en na de excursies t.o.v. gewone lessen?
David merkt zeker een verschil met en zonder excursies. Als de excursie niet kan doorgaan vallen namelijk verschillende competenties weg zoals bijvoorbeeld het leren observeren en determineren.
Tijdens corona konden verschillende excursies niet doorgaan. David filmde daarom zichzelf op enkele excursielocaties en spoorde de leerlingen aan om dezelfde punten te bezoeken. Alle leerlingen vervulden de opdrachten. Ze konden dit doen aan de hand van de uitleg, maar slechts 1 leerling is ook echt de locaties gaan bezoeken.
Extra noot: In alle tijd dat David al lesgeeft, is er nog maar 1 excursie niet kunnen doorgaan door het slechte weer.
• Wat zijn uw tips voor excursies? I.h.b. binnen NGW?
David gaf volgende tips voor het organiseren van excursies:
- Als belangrijkste tip: laat de leerlingen actief participeren. Veel luisteren naar een gids die bovendien weinig voeling heeft met de groep werkt niet. Als leerlingen in TSO lang moeten luisteren, haken ze af. David geeft aan dat leerlingen zich vaak zeer goed herinneren wat de eerste tien minuten gezegd is, maar dat wat daarna komt (en eigenlijk de clue is van het verhaal) minder blijft hangen. Hij raadt daarom aan om in een excursie luistermomenten te beperken tot 10 à 15 minuten per stop en voldoende af te wisselen met actieve werkvormen. Dat kan bijvoorbeeld een
onderwijsleergesprek zijn of effectief veldwerk.
- In natuurgebieden is altijd veel te zien. Verdeel de aandacht over typische abiotische factoren, fauna, flora, onderlinge relaties en beheer.
- De excursie zelf voorbereiden en begeleiden heeft het voordeel dat je gerichter naar doelstellingen en het niveau van de leerlingengroep kan werken.
- Bij een excursie van een halve dag of een hele dag splits je best op in blokken van 2 uren met een goede pauze.
- Voorzie een voorbereiding in de klas. Zowel op vlak van inhoud, locatie als psychologisch.
o David bereidt zijn leerlingen steeds voor met een probleemstelling. De leerlingen komen zo zelf op het te onderzoeken probleem, de locatie, de aanpak, etc. Zowel inhoudelijk als geografisch bereiden de leerlingen dus zichzelf voor.
o Psychologische voorbereiding is minder nodig naar het einde van de derde graad aangezien de leerlingen zeer veel excursies
ondernemen. David bereidt de leerlingen daar eigenlijk van in het begin van het derde jaar al op voor. Hij is daar zeer strikt in, maar dat lukt nagenoeg altijd wel.
- Voorzie een nabespreking. Tijdens de nabespreking en voorbereiding worden ook heel wat vaardigheden getraind zoals observeren, noteren, analyseren, synthetiseren en rapporteren.
• Pas je de excursies soms aan? Waarop is dat gebaseerd?
De laatste vijf jaar ziet David een sterke achteruitgang in de conditie van de leerlingen op de fiets.
Verder merkt David ook op dat de leerlingen minder goed kunnen noteren en
samenvatten dan vroeger. Ze moeten meer begeleid worden om de voornaamste zaken uit de excursie te filteren en op te schrijven.
David past zijn excursies daar echter niet voor aan.
Vragen in verband met functies van stadsgroen
• Ecosysteemdiensten (ESD) staan niet expliciet in het leerplan vermeld. Komen deze toch aan bod in uw lessen?
De term ecosysteemdiensten an sich komt niet aan bod in de lessen van David omdat hij die term zelf nog niet gebruikt. Dit is een tamelijk recente term en David is daar nog niet familiair mee geworden. Hij geeft aan dat een collega deze term wel toelicht en gebruikt in de lessen ecologie. Dit betekent echter niet dat in Davids lessen de functies van natuur en groen niet besproken worden; integendeel.
o In het begin van het schooljaar start David in zijn lessen Biotoopstudie en
Landschapsbeheer met het definiëren van natuur. Hij beredeneert met zijn leerlingen hoe natuurbeheer en -behoud te verantwoorden is en zo komen ze op de verschillende functies (zoals de bufferfunctie, het leveren van grondstoffen, goed voor het mentaal welzijn, de filterfunctie, het zelfreinigend vermogen …).
o Ook binnen het pakket rond harmonisch parkbeheer worden alle functies waar
een park vandaag de dag aan moet voldoen zoals recreatie, biodiversiteit en educatie besproken.
• Hoe komt het onderwerp ‘urbaan groen’ aan bod binnen uw lessen?
In het begin van het schooljaar bij het definiëren van natuur binnen het vak Biotoopstudie komt urbaan groen ter sprake als overgang tussen wilde natuur en de menselijke
samenleving.
De bespreking van urbaan groen gaat vooral over het beheer, maar de functies van parken worden wel besproken tijdens de excursie. Dit zit grotendeels in het pakket harmonisch parkbeheer. Functies van andere groenelementen komen minder of niet aan bod. Er wordt bijvoorbeeld weinig gefocust op stadsbomen. Groenelementen zoals daktuinen en gevelgroen komen heel soms aan bod als de tijd en de opportuniteit er voor is.
Extra nota: David geeft ook aan dat urbaan groen in andere lessen van een collega aan bod komt.
• Vanwaar het idee om een excursie rond groen in de stad te organiseren?
De leerlingen die na de opleiding de professionele bachelor groenmanagement volgen, komen na hun studies vaak terecht als coördinator in groendiensten. In die groendiensten is er een omschakeling van een zeer strikt beheer naar een natuurgetrouwer beheer aan de gang. De school wil de leerlingen daarop voorbereiden. Bovendien komen veel van de leerlingen van het platteland waar strikt groenbeheer vaak nog aan de orde is. Ze kennen met andere woorden geen voorbeelden van natuurgetrouw groenbeheer.
Tijdens de excursie is het daarom de bedoeling om twee bestaande parken te vergelijken. Het verschil wordt geschetst tussen het Citadelpark enerzijds, waar men gebonden is aan
een historische context, en de Groene vallei anderzijds, een recent park waar de aanleg