Er is onderzoek gedaan naar welke effecten de Sociale Raad heeft op het burgerschaps- en democratisch tekort. Op basis van literatuurstudie en interviews is aangetoond dat deze tekorten in Nederland als geheel en specifiek in Peel en Maas te vinden zijn. Daarna is op basis van literatuurstudie geconcludeerd dat de mechanismen die ten grondslag liggen aan het concept van deliberatieve democratie een positieve bijdrage kunnen leveren aan politieke betrokkenheid, burgerlijke vaardigheden en sociaal kapitaal van burgers. Daarnaast is beschreven op welke manieren dergelijke projecten het gat tussen burger en politiek, dat zich vertaald in de breed gedragen notie onder Nederlandse burgers dat democratische organisaties, instituties en overheden niet of niet in voldoende mate democratische principes incorporeren bij het uitvoeren van hun werkzaamheden.
Echter, de mate waarin deliberatieve democratie een rol kan spelen in de transformatie van de manier waarop een burger zich verhoudt tot de overheid, en dus een andere, rijkere invulling kan geven aan het burgerschap, is sterk afhankelijk van de manier waarop dergelijke projecten zijn ontworpen. Bij een goed ontwerp wordt er ruimte gecreëerd voor burgers om op een actieve en zinvolle manier bij te dragen aan de inrichting van hun leefwereld. Niet alleen wordt er een kanaal geschapen waar burgers op een meer inhoudelijke manier iets kunnen zeggen over wat voor veranderingen zij graag zouden zien in de maatschappij dan eens in de vier jaar een hokje rood te kleuren, ook kan er een systeem worden opgetuigd waarop traditionele overheden deze meningen, ideeën en oordelen op een effectieve manier mee kunnen nemen in het vormen van beleid. Hier kan dan een wisselwerking ontstaan die aan de ene kant burgers een meer actieve rol laat spelen en aan de andere kant beleid een meer democratisch karakter kan geven. Wanneer burgers het idee krijgen dat er echt iets met hun stem wordt gedaan, heeft dit een positief effect op de politieke betrokkenheid en wanneer meer mensen zich betrokken voelen en dit laten blijken door bijvoorbeeld deel te nemen aan inspraakorganen en te gaan stemmen, beschikt de overheid over rijkere informatie om beleid op te baseren.
Zoals eerder beschreven is er sprake van een trade-off tussen de kwaliteit van de input en output. Uit de analyse van De Sociale Raad blijkt dat de kwaliteit van de output hoger is en dit ten koste gaat van de input. Dit is voornamelijk te verklaren door waar het initiatief vandaan is gekomen; de gemeenteraad van Peel en Maas. De agenda en kadering wordt bepaald door een werkgroep in de gemeenteraad en dit heeft tot gevolg dat de resultaten gemakkelijk kunnen worden meegenomen in de raadsvergaderingen. Om de invloed van de burger te maximaliseren en daarmee het burgerschaps- en democratisch tekort te dichten, is het uiteindelijk zaak om zowel de input als de output kwalitatief zo hoogwaardig mogelijk te maken. Daarbij valt wel aan te merken dat een project uiteindelijk ergens moet beginnen en dat deze trade-off zeker in de beginfase een belangrijke dynamiek zal zijn binnen het proces.
Om deze trade-off in bredere context te plaatsen kan er worden gekeken naar andere deliberatieve projecten. In paragraaf 2.4wordt de G1000 in België beschreven. Deze casus is interessant in die zin dat de trade-off tussen input en output daar volledig de tegenovergestelde kant is opgevallen. Via het online platform dat is opgezet voorafgaand aan de deliberatie kreeg iedere inwoner van België de kans om agendapunten aan te dragen en over aangedragen agendapunten te stemmen. De politiek heeft de uitkomsten van het project
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA
42 De effecten van de Sociale Raad op het burgerschaps- en democratisch tekort in Peel en Maas
_______________________________________________________________________________________
echter volledig naast zich neergelegd. Ook hier is de richting van de trade-off te verklaren door waar het initiatief vandaan is gekomen; als grassroots initiatief uit de samenleving, expliciet onafhankelijk van politieke organisaties.
Uit gesprekken met inwoners van Peel en Maas is geen enkele keer naar voren gekomen dat zij werden gestuit door het gebrek aan openheid van de agenda. Wanneer er dieper op dit onderwerp werd ingegaan gaven verschillende bewoners wel aan dat zij graag over andere dingen zouden praten dan de onderwerpen die tot nu toe voor de Sociale Raad zijn geagendeerd, maar niet in dergelijke mate dat dit hun beleving van het initiatief op een waarneembaar negatieve manier heeft beïnvloed. Uit de literatuur over de G1000 blijkt echter dat het gebrek aan concrete resultaten voor veel deelnemers als problematisch en demotiverend werd ervaren.
Hoewel het hier natuurlijk slechts gaat om twee projecten kan er in het licht van de tekorten wel een normatieve uitspraak worden gedaan over waar in de eerste plaats de focus op zou moeten liggen. Het burgerschapstekort gaat over de erosie van politieke betrokkenheid, burgerlijke vaardigheden, en sociaal kapitaal van burgers. Er kan worden beargumenteerd dat een project zoals de G1000 wel degelijk een positieve uitwerking heeft op deze elementen. Burgers hebben de kans gekregen zich bezig te houden met maatschappelijke vraagstukken en daarover met elkaar in gesprek te gaan. Echter, aangezien de overheid vrijwel niet betrokken is geweest bij het project, is er voornamelijk sprake geweest van eenrichtingsverkeer. Er kan dus wel wat veranderd zijn in de manier waarop een burger zich opstelt tegenover de overheid, maar feitelijk is er niets veranderd in de relatie tussen burger en overheid.
Voor het dichten van het democratisch tekort is het van belang dat instituties en overheden democratische principes incorporeren bij het uitvoeren van hun werkzaamheden. Ook hier is de afwezigheid van formele banden met overheden problematisch. Immers, wanneer er van uit wordt gegaan dat een project als de G1000 legitieme uitkomsten produceert, en dus rijkere informatie met betrekking tot beleidskwesties oplevert ten aanzien van de wensen van burgers dan de reguliere politieke processen, doet het negeren van die uitkomsten afbraak aan het democratische gehalte van de overheid.
Om deze redenen kan worden gesteld dat wanneer wordt gekeken naar in hoeverre deliberatieve projecten het burgerschaps- en democratisch tekort kunnen dichten, een voorkeur kan worden uitgesproken om de trade-off ten gunste van de output te laten uitvallen. In deze zin is de manier waarop de Sociale Raad is georganiseerd een goed startpunt en zou deze organisatie kunnen worden gebruikt als basis waarop kan worden uitgebouwd in de richting van meer legitieme input, zonder dat daarbij iets verloren hoeft te gaan aan de output kant. Praktisch gezien zou dit vorm kunnen krijgen door, wanneer de verhoudingen tussen de gemeenteraad en de sociale raad zijn uitgekristalliseerd, de agenda open te gooien voor inwoners van de gemeente.
Er is met een groot aantal inwoners gesproken in de gemeente Peel en Maas over de Sociale Raad, die vrijwel uitsluitend positief hebben gereageerd op het bestaan ervan. Daarnaast blijkt uit de verslagen van de bijeenkomsten dat burgers die hebben meegedaan ook zeer te spreken waren over de bijeenkomsten, en dat zij het idee hebben dat zij op een zinnige manier hun steentje hebben bijgedragen. Wat echter niet binnen de reikwijdte van dit onderzoek is gevallen, en waar in de literatuur vrijwel niets over te vinden is, is de uitwerking van dergelijke projecten op het brede publiek. Wanneer er sprake is van loting, doet immers het overgrote deel van de inwoners niet mee aan de deliberatie. Het zou kunnen
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA
43 De effecten van de Sociale Raad op het burgerschaps- en democratisch tekort in Peel en Maas
_______________________________________________________________________________________
zijn dat de positieve effecten die zijn beschreven een uitwerking vinden op deze mensen al op het moment dat zij weet hebben van het bestaan van een dergelijk project en vertrouwen hebben in de manier waarop het project georganiseerd wordt. Het zou echter ook kunnen zijn dat dit niet het geval is; dat burgers zich juist niet gehoord voelen en dat zij het idee hebben dat de gelote inwoners een onevenredige invloed kunnen uitoefenen op het beleid.
Uiteindelijk is het democratisch tekort, dat nauw verband houdt en een wisselwerking vertoont met het burgerschapstekort, gebaseerd op ideeën over en representaties van overheden die burgers hebben. Hoewel er natuurlijk een verband bestaat tussen het daadwerkelijke democratische gehalte van een overheid en de manier waarop mensen daar over denken, kunnen er zeker verschillen bestaan tussen deze twee. Daarom is het zaak om op grote schaal uit te zoeken welke kant de wind op waait. Ik ben mij er terdege van bewust dat De Sociale Raad in haar kinderschoenen staat en zich nog in een experimentele fase bevindt. Echter, op basis van dit onderzoek valt te concluderen dat er een hele solide basis is neergezet, dus echt interessante data zou gegenereerd kunnen worden met een onderzoek waarbij al vrij snel een 0-meting plaatsvindt, nu nog niet iedereen heeft gehoord van deze democratische ‘innovatie’ van meer dan 2500 jaar oud.
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA
44 De effecten van de Sociale Raad op het burgerschaps- en democratisch tekort in Peel en Maas
_______________________________________________________________________________________
6. Literatuur
Bekkers, V. J. J. M., & Edwards, A. (2007). Legitimacy and democracy: a conceptual
framework for assessing governance practices. Governance and the democratic deficit:
Assessing the democratic legitimacy of governance practices, 35-60.
Bhabha, J. (2003). The citizenship deficit: On being a citizen child. Development, 46(3), 53-59.
Bovens, M. A. P., & Wille, A. C. (2006). Waar bleef het vertrouwen in de overheid?.
Bestuurskunde, 4, 50-64.
Bryman, A. (2004). Social research methods. Oxford: Oxford University Press.
Buchanan, A. (2002). Political legitimacy and democracy. Ethics, 112(4), 689-719. Caluwaerts, D., & Reuchamps, M. (2015). Strengthening democracy through bottom-up deliberation: An assessment of the internal legitimacy of the G1000 project. Acta Politica, 50(2), 151-170.
CBS. (2011). Gemeente op maat: Peel en Maas. CBS.
CBS (2016, July 01). Meer vertrouwen in EU dan in Tweede Kamer. Geraadpleegd op 16 april 2017, van
https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2015/42/meer-vertrouwen-in-eu-dan-in-tweede-kamer
Centric ITS. (2014). Leeftijdsopbouw statistiek. Gemeente Peel en Maas.
Conrad, M. (2003). Addressing the democratic deficit: Women and political culture in Atlantic Canada. Atlantis: Critical Studies in Gender, Culture & Social Justice, 27(2), 82-89.
Coumans, M., & Kloosterman, R. (2014). Lidmaatschap en deelname aan verenigingen. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Dahl, R. A. (1998). On Democracy. New Haven and London.
De Koning, A., Jaffe, R., & Koster, M. (2015). Citizenship agendas in and beyond the nation-state:(en) countering framings of the good citizen.
Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (n.d.). Ledentallen per jaar. Geraadpleegd op 26 mei 2017, van http://dnpp.ub.rug.nl/dnpp/themas/lt/per_jaar Dryzek, J. S. (2001). Legitimacy and economy in deliberative democracy. Political theory, 29(5), 651-669.
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA
45 De effecten van de Sociale Raad op het burgerschaps- en democratisch tekort in Peel en Maas
_______________________________________________________________________________________
Durant, R. F. (1995). The democratic deficit in America. Political Science Quarterly, 110(1), 25-47.
Easton, D. (1957). An approach to the analysis of political systems. World politics, 9(03), 383-400.
Ercan, S. A., & Dryzek, J. S. (2015). The reach of deliberative democracy.
Follesdal, A., & Hix, S. (2006). Why there is a democratic deficit in the EU: A response to Majone and Moravcsik. JCMS: Journal of Common Market Studies, 44(3), 533-562. Fraanje, M. J. (2011). De overheid kan het niet alleen. Beleid en Maatschappij, 4, 482-485. Fukuyama, F. (1989). The end of history?. The national interest, (16), 3-18.
Gemeente Peel en Maas. (2017). Informatiedossier over de Centrale Vraag Sociale Raad 3. Sociale Raad.
Jacquet, V., & Reuchamps, M. (2016). Who wants to pay for deliberative democracy? The crowdfunders of the G1000 in Belgium. European Political Science Review, 1-21.Majone, G. (1998). Europe’s ‘democratic deficit’: The question of standards. European law journal, 4 (1), 5-28.
Kessel, R. V., Custers, J., Jansen, N., Schmitz, G., Janssen, R., & Custers, J. (2017).
Zelfsturing 3.0. Gemeente Peel en Maas.
Landemore, H. (2015). Inclusive Constitution-Making: The Icelandic Experiment. Journal of
Political Philosophy, 23(2), 166-191.
LeDuc, L. (2015). Referendums and deliberative democracy. Electoral Studies, 38, 139-148. May, S. (1999). Language and education rights for indigenous peoples. Indigenous
community-based education, 42-66.
Nabatchi, T. (2010). Addressing the citizenship and democratic deficits: The potential of deliberative democracy for public administration. The American Review of Public
Administration, 40(4), 376-399.
Opkomst bij Tweede Kamerverkiezingen. (n.d.). Geraadpleegd op 1 mei 2017, van
https://www.parlement.com/id/vh8lnhrp8wsz/opkomst_bij_tweede_kamerverkiezingen
Politiek Compendium. (n.d.). Opkomst . Geraadpleegd op 3 mei 2017, van
https://www.politiekcompendium.nl/id/vilqfyozptzc/opkomst
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA
46 De effecten van de Sociale Raad op het burgerschaps- en democratisch tekort in Peel en Maas
_______________________________________________________________________________________
Puddington, A., & Roylance, T. (2017). Freedom in the world 2017 (Publication). Freedom House.
Rekenkamercommissie Peel en Maas. (2013). Opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen. Gemeente Peel en Maas.
Roche, J. (1999). Children: Rights, participation and citizenship. Childhood, 6(4), 475-493. Ryfe, D. M. (2005). Does deliberative democracy work?. Annu. Rev. Polit. Sci., 8, 49-71. Shiner, L. (1982). Reading Foucault: Anti-method and the genealogy of power-knowledge.
History and Theory, 21(3), 382-398.
Sociale Raad 2: voorjaar 2016. (n.d.). Geraadpleegd op 2 mei 2017, van
http://www.socialeraad.nl/sociale-raad-2-voorjaar-2016/
Sociale Raad 3: voorjaar 2017. (n.d.). Geraadpleegd op 16 mei 2017, van
http://www.socialeraad.nl/sociale-raad-3-voorjaar-2017/
Steffek, J., Kissling, C., & Nanz, P. (Eds.). (2007). Civil society participation in European
and global governance: A cure for the democratic deficit?. Springer.
Stichting Kiezersonderzoek Nederland. (2016). Democratie dichtbij: Lokaal
Kiezersonderzoek 2016. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Thissen, F. (2010). Social capital in Rural Communities in the Netherlands. Revija za
Geografijo, 4(1), 65-76.
Thomassen, J., & Andeweg, R. (2014). De wankele democratie: heeft de democratie haar beste tijd gehad?.
Tilly, C. (2007). Democracy, Nueva York.
Tonkens, E., Trappenburg, M., Hurenkamp, M., & Schmidt, J. (2015).
Montessori-democractie: Spanningen tussen burgerparticipatie en de lokale politiek.
Amsterdam University Press.
Van Reybrouck, D. (2016). Tegen verkiezingen. Uitgeverij de Bezige Bij bv.
Vermeij, L. en A. Steenbekkers (2011) ‘Gekweekte grass roots’. In: E. van den Berg e.a (red.), Informele groepen. Verkenningen van eigentijdse bronnen van sociale cohesie, Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau.
Vermeij, L. en A. Steenbekkers, 2011, ‘Gekweekte grass roots’. In: E. van den Berg et al. (red.), Informele groepen. Verkenningen van eigentijdse bronnen van sociale cohesie, Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau.
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA
47 De effecten van de Sociale Raad op het burgerschaps- en democratisch tekort in Peel en Maas
_______________________________________________________________________________________
Wolfson, D. (2012). Vertrouwen in de politiek. Woods, M. (2012). Rural geography. London: Sage.
__________________________________________________________________________________________ Joey Hodde | Bachelorscriptie Sociale Geografie | Mr. T.J. Jeursen MA