Conclusie en Discussie - Sociale veiligheid op school en in de klas

In dit onderzoek werd gekeken of het mogelijk is om met behulp van een vragenlijst de sociale veiligheid op school en in de klas in kaart te brengen. Om deze vraag te kunnen beantwoorden werden twee vragenlijsten, de SVS en de SVS-L, ontwikkeld.

Gebleken is dat de SVS en de SVS-L betrouwbare en valide vragenlijsten zijn. Individuele- en omgevingskenmerken worden in kaart gebracht om inzicht te geven in de factoren die het gevoel van sociale veiligheid beïnvloeden. Dezelfde kenmerken kunnen zowel een beschermende factor als risico factor vormen voor de ontwikkeling van een kind. Met behulp van de SVS worden leerlingen die zich sociaal onveilig voelen op school en in de klas zichtbaar. Zo bleek tijdens de afronding van een afname een leerling opstandig en vijandig. Tijdens een kort gesprek bleek de leerling boos over de vele teleurstellingen in haar leven en het gebrek aan steun vanuit vrienden, ook gaf de leerling aan zich niet thuis te voelen op school. Dit beeld van de leerling werd in een gesprek met de afdelingsleider bevestigd. Deze leerling werd met behulp van de SVS zichtbaar als één van de 85 leerlingen die zich op school en in de klas sociaal onveilig voelt en bovendien vier ingrijpende gebeurtenissen heeft meegemaakt in de afgelopen twee jaar.

Met de afdelingsleider van de school in Almere werden de resultaten van het onderzoek besproken. Het door de onderzoekers geschetste beeld met betrekking tot de school, de opvallende probleemklassen en een aantal probleemleerlingen werd door de afdelingsleider herkend en

bevestigd.

Zoals verwacht blijkt er een duidelijke samenhang tussen de sociale veiligheid, pesten en sociale steun van de omgeving, tussen afwijkende persoonlijkheidskenmerken, agressie en pesten, tussen emotionele en sociale ontwikkeling en pesten en tussen depressie en emotionele

van klasgenoten en school en weinig pestgedrag. Terwijl leerlingen die veel pestgedrag en weinig steun van klasgenoten ervaren mogelijk een verhoogd risico lopen op een sociaal onveilig gevoel op school en in de klas. Leerlingen met afwijkende persoonlijkheidskenmerken blijken vaker

agressiever en vertonen meer pesten extremistisch gedrag, bovendien verkeren deze leerlingen vaker in antisociale vriendengroepen. Ook blijkt dat leerlingen met een beperkte emotionele en sociale ontwikkeling veel pestgedrag ervaren. Leerlingen met depressieve kenmerken blijken een beperkte emotionele ontwikkeling te hebben en weinig steun van het gezin te ervaren. Leerlingen met een goede sociale ontwikkeling blijken veel steun van vrienden en weinig sociale problemen te ervaren.

Positief is dat meer dan de helft van alle deelnemende leerlingen een gemiddeld gevoel van sociale veiligheid op school en in de klas ervaart. Van alle leerlingen ervaart ongeveer 12% een sociaal onveilig gevoel wat vooral samenhangt met de mate van sociale steun van klasgenoten, de mate van sociale problemen en het pestgedrag wat de leerling ervaart. Bovendien blijkt ongeveer 13% van alle leerlingen in hoge mate afwijkende persoonlijkheidskenmerken te laten zien wat vooral samenhangt met agressief, extremistisch en pestgedrag. Van alle leerlingen blijkt dat 12% een beperking in emotionele en of sociale ontwikkeling heeft.

Waar het gevoel van sociale veiligheid op school en in de klas van jongens vooral beïnvloed wordt door individuele kenmerken zoals agressie, de behoefte aan bewondering, een beperkt empathisch vermogen en de emotionele ontwikkeling en door omgevingskenmerken zoals het verkeren in antisociale vriendengroepen wordt het gevoel van sociale veiligheid van meisjes vooral beïnvloed door individuele kenmerken zoals depressie en sociale ontwikkeling en door

omgevingskenmerken zoals de steun van vrienden. In tegenstelling tot de verwachting bleken meisjes zich sociaal veiliger te voelen dan jongens.

In lijn met de verwachting blijken oudere leerlingen een hogere mate van sociale veiligheid te ervaren dan jongere leerlingen. Hoewel het gevoel van sociale veiligheid het grootst is onder de leerlingen van het hoogste onderwijsniveau, Vwo, is het opvallend dat leerlingen van de Havo de minste sociale veiligheid ervaren. Bovendien blijken deze Havo leerlingen ook veel pestgedrag en weinig steun van school en klasgenoten te ervaren.

Hoewel de leerlingen van de school in Almere een goede sociale ontwikkeling hebben blijken de leerlingen de meeste afwijkende persoonlijkheidskenmerken te vertonen en weinig sociale steun van school en het gezin te ervaren. Een mogelijke verklaring is te vinden in de afkomst van het gezin, 37% van de ouders in Almere heeft een andere nationaliteit. Bij de ouders van de leerlingen in Amersfoort heeft slechts 19% een andere nationaliteit. Bij multiculturele gezinnen speelt

acculturatie mogelijk een rol. De verschillen in culturele achtergrond, het behouden van de eigen cultuur en het aanpassen aan de nieuwe cultuur kan tot conflicten binnen het gezin en

probleemgedrag van de jongeren leiden (Prins & Braet, 2014). Een alternatieve verklaring is te vinden in de concurrerende scholenmarkt van Almere. De betreffende school in Almere blijkt een krimpende school. Mogelijk is daarmee de primaire focus gericht op het werven van nieuwe leerlingen en minder op het schoolklimaat in de bestaande setting van de school.

De leerlingen van de school in Amersfoort bleken de meeste sociale steun van school en het gezin te ervaren maar toonden een beperkte sociale ontwikkeling. Opvallend is dat de leerlingen in Amersfoort het meest geneigd zijn om sociaal wenselijke antwoorden te geven en zichzelf daarmee te bedriegen ter bescherming van het zelfbeeld en het zelfvertrouwen.

Uit de factoranalyse blijkt dat er een duidelijk onderscheid gemaakt kan worden tussen de verschillende individuele en omgevingskenmerken die invloed hebben op de sociale veiligheid die leerlingen op school en in de klas ervaren; individuele risicofactoren zoals afwijkende

persoonlijkheidskenmerken, sociale risicofactoren, individueel beschermende factoren en sociaal beschermende factoren. Afwijkende persoonlijkheidskenmerken, de neiging tot agressie, pesten extremistisch gedrag blijken de belangrijkste individuele risicofactoren terwijl het verkeren in antisociale vriendengroepen de belangrijkste sociale risicofactor is. Het ervaren van sociale steun van klasgenoten en school is de belangrijkste sociaal beschermende factor evenals de sociale steun van het gezin en vrienden. De belangrijkste individuele beschermende factor is de emotionele en sociale ontwikkeling.

Het blijkt dat beperkte vaardigheden in het herkennen van eigen gevoelens en andermans gevoelens van anderen, maar ook in het omgaan met gevoelens van jezelf en van anderen mogelijk het risico verhogen op het ontwikkelen van een emotioneel sociale achterstand.

Uit het onderzoek blijkt dat ruim 15% van de leerlingen die aan het onderzoek hebben

deelgenomen, op één, twee, drie, vier of een combinatie van factoren zichtbaar wordt als een leerling die zich sociaal onveilig voelt op school en in de klas.

Wanneer onderscheid wordt gemaakt tussen jongens en meisjes vindt alleen bij de meisjes een verschuiving van de factoren plaats. De belangrijkste factor voor het gevoel van sociale

veiligheid op school en in de klas wordt gekenmerkt door de sociale steun van klasgenoten en school evenals het pesten extremistisch gedrag. De tweede factor wordt gekenmerkt door de emotioneel sociale ontwikkeling evenals de sociale steun van het gezin en vrienden. De belangrijkste

individuele risicofactor wordt gekenmerkt door afwijkende persoonlijkheidskenmerken en agressie. Uit het onderzoek blijkt dat ruim 14% van de meisjes die hebben deelgenomen aan het onderzoek op één, twee, drie of een combinatie van de factoren zichtbaar wordt als een leerling die zich sociaal onveilig voelt op school en in de klas. Van de jongens blijkt ruim 15% op één, twee, drie, vier of een combinatie van de factoren zichtbaar te worden als een leerling die zich sociaal onveilig voelt op school en in de klas.

Van alle leerlingen die als sociaal onveilig naar voren komen blijken de meeste leerlingen van de school in Almere. Deze leerlingen worden vooral zichtbaar vanwege hun afwijkende persoonlijkheidskenmerken en neiging tot agressie. Zij hebben extreme behoefte aan bewondering en vinden het normaal om anderen te manipuleren ten gunste van zichzelf en tonen een beperkt empathisch vermogen waardoor ze niet in staat lijken rekening te houden met gevoelens van

anderen. Deze egocentrische visie en de neiging tot agressief gedrag verhogen mogelijk het risico op afwijkende persoonlijkheidskenmerken. Bovendien verkeren deze leerlingen vaker in antisociale vriendengroepen. Deze afwijkende persoonlijkheidskenmerken en sociale omgevingskenmerken vormen een risicofactor op later ernstig probleemgedrag.

Opvallend is bovendien dat van alle onderwijsniveaus de leerlingen van de Havo zich het minste sociaal veilig voelen op school en in de klas, de minste sociale steun van school en

klasgenoten ervaren en bovendien het meeste pestgedrag ervaren. Ook blijken de Havo leerlingen meer behoefte aan bewondering te hebben en minder empathisch vermogend te zijn.

Bijzonder is de hoge mate van sociale veiligheid en de sociale steun van school die de

leerlingen van de school in Amersfoort ervaren terwijl zij aangeven meer pestgedrag te ervaren. Ook de sociale steun van het gezin is hoog onder de leerlingen van de school in Amersfoort.

Met behulp van SVS-L wordt de sociale veiligheid op school en in de klas in kaart gebracht vanuit het perspectief van de leerkracht en werd gekeken of het mogelijk was leerkrachten te signaleren die zich sociaal onveilig voelen. Ook hier valt op dat de leerkrachten in Amersfoort de meeste sociale steun van school ervaren. Bovendien blijken de sociaal onveilig gesignaleerde leerkrachten van de school in Almere zijn.

Een mogelijk verklaring voor de verschillen tussen de scholen is dat de school in Amersfoort het School Wide Positive Behaviour Support (SWPBS) Programma (Sailor, Dunlap, Sugai, &

Horner, 2010) heeft geïmplementeerd. Daarmee heeft deze school een enorme betrokkenheid gecreëerd tussen leerlingen, leerkrachten, directie en ouders wat een positieve invloed heeft op het schoolklimaat. De school is één van de weinige scholen in Nederland die het SWPBS Programma.

Bij de interpretatie van de resultaten dient rekening gehouden te worden met een aantal kritiekpunten op het onderzoek. In het huidige onderzoek werden papieren vragenlijsten afgenomen. Voorafgaand aan de afname van de vragenlijst werd de leerlingen gevraagd de tafels in

toetsopstelling te zetten om de rust en privacy van de leerlingen te waarborgen. In een aantal lokalen bleek dit om technische redenen niet mogelijk, in deze klassen bleek het onrustig en overlegden leerlingen over de vragen. Een aanbeveling voor vervolgonderzoek is vooraf met de betreffende afdelingsleider van de school te bespreken dat de vragenlijsten alleen afgenomen kunnen worden in lokalen waar toetsopstelling mogelijk is. Bovendien zou, naast de schriftelijke SVS, een digitale versie van de SVS ook een aanbeveling zijn voor vervolgonderzoek.

Een tweede kritiekpunt op het onderzoek betreft de antwoordmogelijkheden. Deze zijn gebaseerd op een drie-punts Likert schaal. Gedurende het onderzoek bleek dat de leerlingen te m z tw m 2 “s ms w s ms t” z t w de leerlingen juist een bewuste keuze wil laten maken tussen ja en nee. Een aanbeveling voor

vervolgonderzoek is antwoordmogelijk 2 t b b “ t w t t”. Deze formulering van antwoord 2 dwingt de leerlingen hopelijk tot het maken van een bewustere keuze.

E p t t p t z s f m “Is pestcoördin t p s ?” t m st. t z f m s t st en wordt er vanuit gegaan dat er überhaupt een pestcoördinator op school aanwezig is. Een

b z s s t f m z s “Weet jij of er een p st ö t p s w z s?” s t p s b onderzoek een extra vraag op te nemen in de algemene vragenlijst waarin gevraagd wordt of de

leerling zelf gepest wordt. Ook zou het interessant zijn in een vervolgonderzoek te kijken naar een eventuele samenhang tussen sociale veiligheid en academische prestaties. Hiervoor zouden extra vragen aan de vragenlijst toegevoegd kunnen worden waarin de leerlingen zelf gevraagd wordt naar de schoolprestaties.

Een laatste punt van kritiek is het aantal deelnemende scholen. Hoewel het onderzoek over voldoende deelnemers beschikt is het beperkte aantal deelnemende scholen een beperking voor generalisatie van de resultaten. Een aanbeveling voor vervolgonderzoek is uitbreiding van het aantal deelnemende scholen. Tenslotte is het van belang dat in vervolgonderzoek bij verschillende scholen meerdere onderwijsniveaus worden onderzocht.

Ook zijn er een aantal kritiekpunten op het onderzoek van de SVS-L. Er is in dit onderzoek voor gekozen de vragenlijst anoniem af te nemen. Een aanbeveling voor vervolgonderzoek is het opheffen van deze anonimiteit. Daarmee is het mogelijk de leerkrachten die zich sociaal onveilig voelen op school en in de klas eventueel hulp te bieden. De eerste versie van de SVS-L bestaat uit 40 vragen verdeeld over 4 subschalen. Een aanbeveling voor vervolgonderzoek zou een uitbreiding van het aantal schalen zijn en bovendien beperking van het aantal vragen per subschaal. Ook wordt aanbevolen de subschalen uit de vragenlijst sociale wenselijkheid (Vorst, 2000) toe te voegen. Tot slot wordt aanbevolen een algemene vragenlijst en ruimte voor aanvullende opmerkingen van de leerkracht toe te voegen op de vragenlijst.

Leerlingen met een opeenstapeling van risicofactoren in combinatie met weinig

beschermende factoren hebben mogelijk een hoger risico op een sociaal onveilig gevoel op school en in de klas. Als gevolg van dit onveilige gevoel ontwikkelen deze leerlingen probleemgedrag wat de schoolprestaties negatief beïnvloedt en het mogelijke risico op ernstig probleemgedrag later verhoogt. De maatschappelijke relevantie is groot en het is wenselijk deze leerlingen vroegtijdig te signaleren en over langere tijd te volgen. Daarmee wordt een mogelijkheid gecreëerd vroegtijdig en gericht te interveniëren. De SVS zou daarbij een belangrijk diagnostisch hulpmiddel kunnen zijn om

de sociale veiligheid op school en in de klas jaarlijks in kaart te brengen en kwetsbare leerlingen zichtbaar te maken.

Dankwoord

Graag willen wij iedereen bedanken die aan dit onderzoek mee gewerkt heeft. Onze speciale dank gaat uit naar de heer Stefen Duzijn van het Park Lyceum te Almere en de heer Nico Meijer van het Corderius College te Amersfoort. Bovendien willen we alle leerlingen van het Park Lyceum en het Corderius College bedanken voor hun serieuze inzet en enthousiaste medewerking aan ons onderzoek.

Tot slot willen wij onze begeleider Harrie Vorst speciaal bedanken voor zijn positieve aanmoediging en begeleiding gedurende dit intensieve en complexe onderzoek.

Literatuur

Actieplan sociale veiligheid op school (2014). Opgehaald op 14 juli 2016, van

https://www.poraad.nl/files/140930_actieplan_sociale_veiligheid_op_school.pdf.

Allodi, M. W. (2010). Goals and values in school: a model developed for describing, evaluating and changing the social climate of learning environments. Social Psychology of Education,

Ashdown, D. M., & Bernard, M. E. (2012) Can Explicit Instruction in Social and Emotional Learning Skills Benefit the Social-Emotional Development, Well-being, and Academic Achievement of Young Children? Early Childhood Educ J, 39, 397-405. doi:10.1007/s10643- 011-0481-x.

Azeredo, C. M., Rinaldi, A. E. M., Moraes, C. L. de, Levy, R. B., & Menezes, P. R.(2015). School bullying: A systematic review of contextual-level risk factors in observational studies.

Aggression and Violent Behavior, 22, 65-76.

Bodemeijer, Y. & Veening, C. (2015). Emotioneel-sociale vaardigheden en duistere

persoonlijkheidskenmerken. (Bachelorproject). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Bodemeijer, Y., Bokhorst, L., Bouras, H., Janssens, I., Lever, C. & Veening, C. (2012). Signaleren

van adolescenten met meervoudige problemen welke mogelijk leiden tot ontwikkeling van gewelddadig gedrag. (Onderzoekspracticum). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Boer, M., Boerkamp, L., Borkulo, C. & Boyle, G. (2010). Schietincidenten op scholen: Het

ontwikkelen van een meetinstrument voor het opsporen van jongeren die beantwoorden aan het profiel van een potentiële school shooter. (ongepubliceerd manuscript). Amsterdam:

Universiteit van Amsterdam.

Booren, L. M., Handy, D. J., & Power, T. G. (2011). Examining perceptions of school safety strategies, school climate, and violence. Youth Violence and Juvenile Justice, 9, 171-187. Ciucci, E., & Baroncelli, A. (2014). The emotional core of bullying:further evidences of the role of

callous-unemotional traits and empathy. Personality and Individual Differences, 67, 69-74. Ciucci, E., & Baroncelli, A. (2014). Unique effects of different components of trait emotional

intelligence in traditional bullying and cyberbullying. Journal of Adolescence, 37, 807-815. Costenbader, V., & Markson, S. (1998). School suspension: A study with

Elliott, D, Hamburg, B., & Williams, K.R. (1998). Violence in American Schools. New York, NY: Cambridge University Press.

Europees expertise centrum voor veiligheid (z.j.) Opgehaald op 14 juli 2016, van http://www.schoolenveiligheid.nl/

García, A. I. S., & Marcallo, E. . 2014). B y : W t’s ? b b p w of last twelve months. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 132, 269-276.

Hopson, L. M., Schiller, K. S., & Lawson, H. A. (2014). Exploring linkages between school climate, behavioral norms, social supports, and academic success. Social Work Research, 38, 197-209. Iudici, A., & Faccio, E. (2014). What program works with bullying in school setting? Personal,

social, and clinical implications of traditional and innovative intervention programs. Procedia

- Social and Behavioral Sciences, 116, 4425-4429.

Lomas, J., Stough, C., Hansen, K., & Downey, L. A. (2012). Brief report: emotional intelligence, victimization and bullying in adolescents. Journal of Adolescence, 35, 207-211.

K. Z. , M. (2014). The role of the school in handling the problem of bullying. Aggression and Violent Behavior, 19, 463-465.

School-Wide Positive Behavior Support. Nederlands Jeugd Instituut (NJI). Opgehaald 02 juni 2016, van www.nji.nl.

Pesten.net (z.j.) Zelfmoord. Opgehaald 18 februari 2016, van http://www.bobvandermeer.info/. Prins, P. J. M., & Braet, C. (2014). Handboek klinische ontwikkelingspsychologie. Houten: Bohn

Stafleu van Loghem.

Pesten is een zeer ernstige volksziekte. (2013). Opgehaald 18 februari 2016, van http://www.saqi.nl/PestCijfers.aspx.

Sailor, W., Dunlap, G., Sugai, G., & Horner, R. H. (Eds.). Handbook of positive behavior

Volk, A. A., Dane, A. V., & Marini, Z. A. (2014). What is bullying? A theoretical redefinition.

Developmental Review, 34, 327-343.

Vorst, H. C. M. (2002). Sociale wenselijkheid en testgedrag. Intern rapport. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Psychologische Methodenleer.

Hoe lager het schoolniveau, hoe groter het onveiligheidsgevoel. Opgehaald op 25 juni 2016, van http://nos.nl/artikel/2111681-hoe-lager-het-schoolniveau-hoe-groter-het-

onveiligheidsgevoel.html

Zeguers, M. Interventies in de praktijk van de schoolpsycholoog. Blackboard UvA, Interventies II 2015/2016.

Corre laties Schaal 10 Jongens

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd Items Pers 1** 0,448** 0,097 0,022 0,38** -0,393** -0,272** -0,071 -0,23** -0,236** 0,014 0,433** -0,293** 0,488** -0,327** 0,033 Agr 0,448** 1** 0,102 -0,01 0,293** -0,321** -0,207** -0,074 -0,221** -0,395** -0,102 0,265** -0,141* 0,3** -0,344** 0,011 Dep 0,097 0,102 1** 0,471** 0,222** -0,227** -0,413** -0,298** -0,492** -0,563** -0,026 0,316** -0,436** 0,143* -0,218** -0,181** Sp 0,022 -0,01 0,471** 1** -0,001 -0,152** -0,584** -0,628** -0,303** -0,306** -0,287** 0,376** -0,526** 0,119* -0,064 -0,251** Nv 0,38** 0,293** 0,222** -0,001 1** -0,228** -0,204** -0,009 -0,281** -0,281** -0,068 0,346** -0,272** 0,362** -0,316** 0,116 Sch -0,393** -0,321** -0,227** -0,152** -0,228** 1** 0,389** 0,16** 0,303** 0,362** 0,059 -0,371** 0,394** -0,327** 0,281** -0,113 Kl -0,272** -0,207** -0,413** -0,584** -0,204** 0,389** 1** 0,471** 0,385** 0,289** 0,27** -0,617** 0,68** -0,348** 0,199** 0,077 Vr -0,071 -0,074 -0,298** -0,628** -0,009 0,16** 0,471** 1** 0,295** 0,218** 0,446** -0,266** 0,395** -0,079 0,138* 0,159** Gez -0,23** -0,221** -0,492** -0,303** -0,281** 0,303** 0,385** 0,295** 1** 0,527** 0,184** -0,314** 0,326** -0,196** 0,25** -0,05 Emo -0,236** -0,395** -0,563** -0,306** -0,281** 0,362** 0,289** 0,218** 0,527** 1** 0,21** -0,318** 0,382** -0,243** 0,369** 0,086 Soc 0,014 -0,102 -0,026 -0,287** -0,068 0,059 0,27** 0,446** 0,184** 0,21** 1** -0,117* 0,208** -0,031 0,097 -0,054 Pe 0,433** 0,265** 0,316** 0,376** 0,346** -0,371** -0,617** -0,266** -0,314** -0,318** -0,117* 1** -0,586** 0,479** -0,337** -0,107 Sv -0,293** -0,141* -0,436** -0,526** -0,272** 0,394** 0,68** 0,395** 0,326** 0,382** 0,208** -0,586** 1** -0,345** 0,175** 0,126* Ex 0,488** 0,3** 0,143* 0,119* 0,362** -0,327** -0,348** -0,079 -0,196** -0,243** -0,031 0,479** -0,345** 1** -0,334** -0,035 Swim -0,327** -0,344** -0,218** -0,064 -0,316** 0,281** 0,199** 0,138* 0,25** 0,369** 0,097 -0,337** 0,175** -0,334** 1** 0,024 Swsd 0,033 0,011 -0,181** -0,251** 0,116 -0,113 0,077 0,159** -0,05 0,086 -0,054 -0,107 0,126* -0,035 0,024 1** N= 549

** Correlatie is significant bij p <= ,01* Correlatie is significant bij ,01 < p <= ,05

Betekenis van de gebruikte afkortingen: Persoonlijkheidskenmerken (Pers), Agressie (Agr), Depressie (Dep), Sociale Problemen (SP), Normen Vrienden (NV), Steun school (Sch), Steun klasgenoten (Kl), Steun Vrienden (Vr), Steun gezin (Gez), Emotioneel (Emo), Sociaal (Soc),Pesten (Pe), Sociale Veiligheid (Sv), Extremisme (Ex), Sociale Wenselijkheid Indruk Maken (SWIM), Sociale Wenselijkheid Zelfbedrog (SWSD).

Bijlage 2

Corre laties Schaal 11 Me isjes

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd Items Pers 1** 0,39** 0,117 0,031 0,201** -0,298** -0,315** -0,026 -0,187** -0,221** -0,005 0,344** -0,239** 0,146* -0,298** 0,108 Agr 0,39** 1** 0,196** 0,1 0,199** -0,264** -0,198** 0,019 -0,156* -0,41** -0,068 0,228** -0,213** 0,147* -0,37** 0,085 Dep 0,117 0,196** 1** 0,447** 0,151* -0,291** -0,379** -0,319** -0,522** -0,681** -0,103 0,239** -0,394** 0,143* -0,416** -0,255** Sp 0,031 0,1 0,447** 1** 0,106 -0,28** -0,561** -0,512** -0,294** -0,341** -0,211** 0,423** -0,557** 0,17** -0,259** -0,353** Nv 0,201** 0,199** 0,151* 0,106 1** -0,185** -0,15* 0,015 -0,181** -0,242** -0,021 0,131* -0,081 0,213** -0,307** 0,088 Sch -0,298** -0,264** -0,291** -0,28** -0,185** 1** 0,448** 0,243** 0,372** 0,37** 0,227** -0,406** 0,49** -0,177** 0,387** 0,004 Kl -0,315** -0,198** -0,379** -0,561** -0,15* 0,448** 1** 0,439** 0,26** 0,348** 0,133* -0,715** 0,707** -0,28** 0,245** 0,123* Vr -0,026 0,019 -0,319** -0,512** 0,015 0,243** 0,439** 1** 0,341** 0,269** 0,321** -0,296** 0,352** -0,186** 0,161** 0,241** Gez -0,187** -0,156* -0,522** -0,294** -0,181** 0,372** 0,26** 0,341** 1** 0,456** 0,186** -0,209** 0,293** -0,081 0,461** 0,094 Emo -0,221** -0,41** -0,681** -0,341** -0,242** 0,37** 0,348** 0,269** 0,456** 1** 0,256** -0,296** 0,375** -0,206** 0,526** 0,123* Soc -0,005 -0,068 -0,103 -0,211** -0,021 0,227** 0,133* 0,321** 0,186** 0,256** 1** -0,098 0,183** -0,111 0,2** -0,047 Pe 0,344** 0,228** 0,239** 0,423** 0,131* -0,406** -0,715** -0,296** -0,209** -0,296** -0,098 1** -0,657** 0,394** -0,272** -0,061 Sv -0,239** -0,213** -0,394** -0,557** -0,081 0,49** 0,707** 0,352** 0,293** 0,375** 0,183** -0,657** 1** -0,231** 0,287** 0,249** Ex 0,146* 0,147* 0,143* 0,17** 0,213** -0,177** -0,28** -0,186** -0,081 -0,206** -0,111 0,394** -0,231** 1** -0,125* 0,034 Swim -0,298** -0,37** -0,416** -0,259** -0,307** 0,387** 0,245** 0,161** 0,461** 0,526** 0,2** -0,272** 0,287** -0,125* 1** 0,014 Swsd 0,108 0,085 -0,255** -0,353** 0,088 0,004 0,123* 0,241** 0,094 0,123* -0,047 -0,061 0,249** 0,034 0,014 1** N= 549

** Correlatie is significant bij p <= ,01* Correlatie is significant bij ,01 < p <= ,05

Bijlage 3

Correlaties items met Subschalen

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd

Items NAi001 0,581** 0,219** -0,129** -0,153** 0,214** -0,12** -0,021 0,03 0,058 0,019 0,027 0,047 -0,031 0,156** -0,05 0,119** NAi002 0,482** 0,127** -0,131** -0,094* 0,022 -0,054 -0,008 0,051 0,054 0,125** 0,146** 0,174** -0,068 0,116** 0,038 0,005 NAi006 0,529** 0,088* -0,163** -0,206** 0,117** 0,028 0,089* 0,153** 0,093* 0,083 0,158** 0,065 0,059 0,153** 0,027 0,112** NAi009 0,549** 0,299** -0,021 -0,031 0,122** -0,185** -0,128** -0,004 -0,093* -0,072 -0,054 0,151** -0,074 0,185** -0,131** 0,139** NAi010 0,449** 0,283** 0,063 0,078 0,138** -0,187** -0,146** -0,166** -0,12** -0,134** -0,164** 0,268** -0,169** 0,153** -0,265** 0,088* NAi012 0,49** 0,196** -0,23** -0,184** 0,081 -0,004 0,065 0,126** 0,129** 0,101* 0,109* 0,059 0,071 0,107* 0,029 0,152** NAi013 0,493** 0,133** -0,062 -0,145** 0,094* 0,016 0,006 0,156** 0,005 0,027 0,193** 0,049 0,062 0,062 0,026 0,067 NAi015 0,343** 0,142** -0,198** -0,284** 0,088* 0,01 0,159** 0,226** 0,178** 0,124** 0,143** -0,092* 0,175** -0,017 -0,001 0,065 NAi017 0,547** 0,223** -0,007 -0,072 0,2** -0,202** -0,101* -0,03 -0,023 -0,051 -0,021 0,197** -0,067 0,269** -0,107* 0,109* MAc001 0,387** 0,149** 0,173** 0,185** 0,149** -0,333** -0,334** -0,165** -0,179** -0,153** -0,075 0,266** -0,325** 0,199** -0,269** -0,103* MAi002 0,343** 0,076 0,152** 0,253** 0,071 -0,144** -0,303** -0,145** -0,09* -0,081 -0,004 0,405** -0,358** 0,284** -0,14** -0,079 MAi003 0,417** 0,254** 0,136** 0,039 0,289** -0,207** -0,129** -0,087* -0,232** -0,242** -0,163** 0,188** -0,125** 0,191** -0,523** 0,084* MAi005 0,405** 0,28** 0,138** 0,126** 0,161** -0,191** -0,214** -0,092* -0,18** -0,251** -0,126** 0,23** -0,255** 0,251** -0,201** 0,001 MAi006 0,249** 0,124** 0,101* 0,219** 0,139** -0,114** -0,158** -0,137** -0,078 -0,143** -0,075 0,255** -0,17** 0,208** -0,131** -0,055 MAi008 0,322** 0,232** 0,093* 0,102* 0 -0,237** -0,225** -0,106* -0,092* -0,095* -0,089* 0,244** -0,25** 0,102* -0,192** 0,043 MAi009 0,414** 0,233** 0,326** 0,234** 0,207** -0,28** -0,373** -0,257** -0,31** -0,337** -0,051 0,292** -0,296** 0,259** -0,225** 0,014 MAc010 0,262** 0,162** 0,277** 0,188** 0,224** -0,285** -0,301** -0,241** -0,312** -0,283** -0,151** 0,171** -0,223** 0,146** -0,094* 0,085* MAi012 0,507** 0,38** 0,124** 0,091* 0,302** -0,218** -0,185** -0,208** -0,272** -0,208** -0,163** 0,351** -0,228** 0,243** -0,297** 0,124**

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd Items MAi013 0,392** 0,278** 0,135** 0,18** 0,207** -0,173** -0,193** -0,249** -0,24** -0,264** -0,269** 0,293** -0,188** 0,164** -0,361** -0,031 AGi001 0,212** 0,49** 0,158** 0,15** 0,105* -0,146** -0,194** -0,153** -0,142** -0,303** -0,14** 0,195** -0,211** 0,099* -0,188** -0,075 AGi003 0,389** 0,682** 0,122** 0,023 0,309** -0,197** -0,185** -0,076 -0,181** -0,285** -0,139** 0,296** -0,18** 0,212** -0,336** 0,151** AGc004 0,243** 0,628** -0,059 -0,12** 0,188** -0,177** 0,014 0,036 -0,034 -0,116** 0,008 0,062 -0,042 0,126** -0,171** 0,159** AGi005 0,364** 0,666** 0,075 0,037 0,206** -0,235** -0,145** -0,105* -0,179** -0,253** -0,136** 0,255** -0,119** 0,265** -0,333** 0,175** AGc006 0,049 0,407** -0,002 -0,024 0,033 -0,007 -0,004 -0,023 0,051 -0,075 0,005 -0,025 0,017 0,031 -0,012 -0,208** AGi007 0,362** 0,612** 0,171** 0,087* 0,305** -0,291** -0,237** -0,088* -0,216** -0,344** -0,137** 0,253** -0,213** 0,265** -0,303** 0,172** AGi008 0,354** 0,661** 0,04 0,055 0,199** -0,155** -0,164** -0,099* -0,08 -0,251** -0,123** 0,234** -0,156** 0,191** -0,21** 0,137** AGi010 0,358** 0,653** 0,069 0,021 0,132** -0,231** -0,151** -0,124** -0,109** -0,225** -0,104* 0,226** -0,129** 0,234** -0,236** 0,086* AGc011 0,08 0,395** -0,022 0,005 0,028 -0,063 -0,007 0,036 0,026 -0,01 -0,036 -0,003 0,028 0,01 -0,154** -0,015 DEi001 0,061 0,056 0,785** 0,325** 0,081 -0,16** -0,283** -0,149** -0,346** -0,48** -0,007 0,168** -0,318** 0,091* -0,168** -0,239** DEc002 0,002 0,077 0,774** 0,468** 0,065 -0,204** -0,382** -0,277** -0,462** -0,502** -0,072 0,198** -0,369** 0,042 -0,219** -0,265** DEi003 0,038 0,057 0,534** 0,245** 0,088* -0,082 -0,114** -0,159** -0,265** -0,279** 0,012 0,084* -0,161** 0,01 -0,159** -0,1* DEc004 0,018 0,107* 0,641** 0,378** 0,066 -0,136** -0,367** -0,21** -0,383** -0,44** -0,082 0,171** -0,323** 0,086* -0,161** -0,139** DEc005 -0,05 -0,003 0,691** 0,306** 0,064 -0,158** -0,227** -0,14** -0,31** -0,404** 0,008 0,105* -0,217** 0,022 -0,087* -0,235** DEi006 0,071 0,108* 0,579** 0,214** 0,188** -0,209** -0,268** -0,118** -0,346** -0,394** -0,013 0,183** -0,233** 0,102* -0,251** 0,013 DEi007 0,179** 0,18** 0,563** 0,172** 0,221** -0,26** -0,26** -0,176** -0,277** -0,463** -0,073 0,238** -0,303** 0,223** -0,338** -0,008 DEi008 0,076 0,028 0,782** 0,319** 0,129** -0,172** -0,252** -0,171** -0,406** -0,446** 0,034 0,184** -0,252** 0,081 -0,192** -0,233** DEi009 0,02 0,008 0,752** 0,345** 0,06 -0,164** -0,223** -0,144** -0,348** -0,443** 0,044 0,169** -0,254** 0,046 -0,209** -0,311** SPc001 -0,076 -0,036 0,287** 0,708** -0,012 -0,06 -0,301** -0,375** -0,215** -0,202** -0,224** 0,157** -0,298** 0,031 -0,104* -0,23** SPi002 0,079 0,019 0,339** 0,617** 0,125** -0,082 -0,304** -0,36** -0,186** -0,232** -0,115** 0,178** -0,266** 0,11** -0,136** -0,198**

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd Items SPi003 0,076 0,032 0,25** 0,58** 0,044 -0,169** -0,353** -0,418** -0,161** -0,178** -0,168** 0,378** -0,377** 0,093* -0,108* -0,197** SPc004 0,079 0,059 0,076 0,393** 0,062 -0,048 -0,199** -0,315** -0,052 -0,07 -0,162** 0,116** -0,173** 0,061 0,005 -0,011 SPi005 0,141** 0,132** 0,274** 0,539** 0,101* -0,208** -0,429** -0,239** -0,22** -0,239** -0,126** 0,342** -0,418** 0,206** -0,164** -0,143** SPc007 0,002 0,034 0,196** 0,544** -0,02 -0,136** -0,369** -0,289** -0,131** -0,127** -0,123** 0,227** -0,28** 0,087* -0,026 -0,09* SPc008 -0,067 0,003 0,364** 0,724** -0,065 -0,191** -0,444** -0,406** -0,245** -0,229** -0,168** 0,284** -0,431** 0,066 -0,096* -0,215** SPi009 -0,04 -0,044 0,289** 0,607** 0,009 -0,119** -0,301** -0,311** -0,128** -0,187** -0,117** 0,219** -0,313** 0,016 -0,063 -0,2** NVi001 0,215** 0,051 0,118** 0,026 0,704** -0,172** -0,098* -0,029 -0,127** -0,187** -0,019 0,114** -0,112** 0,168** -0,185** 0,061 NVi002 0,257** 0,34** 0,057 0,061 0,633** -0,107* -0,134** -0,071 -0,146** -0,135** -0,092* 0,293** -0,171** 0,341** -0,224** 0,158** NVc003 0,179** 0,194** 0,146** 0,019 0,721** -0,133** -0,121** -0,047 -0,205** -0,171** -0,109* 0,122** -0,085* 0,162** -0,262** 0,087* NVc004 0,232** 0,27** 0,059 0,015 0,649** -0,131** -0,087* -0,044 -0,125** -0,131** -0,088* 0,223** -0,192** 0,245** -0,186** 0,175** NVi005 0,221** 0,093* 0,125** 0 0,709** -0,167** -0,141** 0,022 -0,088* -0,161** -0,014 0,161** -0,108* 0,18** -0,229** 0,005 NVi006 0,171** 0,066 0,151** 0,022 0,635** -0,096* -0,088* 0,055 -0,101* -0,128** 0,041 0,095* -0,077 0,099* -0,213** 0,054 NVi008 0,289** 0,269** 0,081 0,116** 0,381** -0,12** -0,161** -0,062 -0,182** -0,185** -0,065 0,31** -0,164** 0,294** -0,139** 0,033 SCi001 -0,22** -0,221** -0,159** -0,096* -0,163** 0,665** 0,294** 0,109** 0,218** 0,239** 0,129** -0,227** 0,291** -0,168** 0,146** -0,049 SCi002 -0,23** -0,239** -0,197** -0,166** -0,146** 0,686** 0,327** 0,168** 0,263** 0,271** 0,187** -0,321** 0,321** -0,139** 0,212** -0,089* SCi003 -0,172** -0,167** -0,188** -0,14** -0,175** 0,677** 0,234** 0,147** 0,232** 0,229** 0,101* -0,2** 0,304** -0,138** 0,26** -0,034 SCi004 -0,231** -0,214** -0,259** -0,179** -0,111** 0,729** 0,371** 0,123** 0,295** 0,343** 0,052 -0,263** 0,376** -0,143** 0,219** 0,031 SCc006 -0,218** -0,124** -0,128** -0,18** -0,091* 0,664** 0,225** 0,162** 0,231** 0,152** 0,086* -0,204** 0,248** -0,133** 0,235** -0,017 SCi007 -0,158** -0,118** -0,093* -0,113** -0,069 0,575** 0,174** 0,119** 0,185** 0,185** 0,101* -0,167** 0,206** -0,141** 0,192** -0,007 SCc008 -0,239** -0,193** -0,08 -0,072 -0,089* 0,565** 0,254** 0,046 0,101* 0,156** -0,049 -0,261** 0,209** -0,237** 0,214** -0,034 SCc010 -0,187** -0,117** -0,187** -0,152** -0,219** 0,536** 0,228** 0,109** 0,178** 0,188** 0,087* -0,246** 0,256** -0,176** 0,201** -0,025

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd Items SCi011 -0,319** -0,248** -0,213** -0,141** -0,134** 0,734** 0,341** 0,101* 0,27** 0,348** 0,052 -0,326** 0,36** -0,222** 0,247** -0,047 KLi001 -0,142** -0,095* -0,291** -0,42** -0,045 0,304** 0,745** 0,324** 0,244** 0,223** 0,132** -0,485** 0,57** -0,181** 0,092* 0,04 KLc002 -0,284** -0,169** -0,331** -0,426** -0,136** 0,324** 0,697** 0,32** 0,263** 0,279** 0,085* -0,384** 0,45** -0,22** 0,191** 0,11** KLc003 -0,198** -0,208** -0,334** -0,326** -0,195** 0,241** 0,605** 0,241** 0,234** 0,276** 0,147** -0,362** 0,386** -0,161** 0,178** 0,045 KLi004 -0,196** -0,187** -0,168** -0,327** -0,145** 0,359** 0,664** 0,339** 0,221** 0,166** 0,237** -0,411** 0,392** -0,216** 0,158** 0,022 KLi005 -0,038 0,029 -0,361** -0,651** 0,06 0,203** 0,646** 0,422** 0,202** 0,226** 0,133** -0,39** 0,589** -0,104* 0,054 0,244** KLc006 -0,145** -0,109* -0,189** -0,239** -0,168** 0,19** 0,535** 0,206** 0,137** 0,161** 0,058 -0,309** 0,347** -0,2** 0,137** 0 KLc007 -0,274** -0,165** -0,131** -0,291** -0,132** 0,204** 0,589** 0,163** 0,151** 0,124** 0,1* -0,581** 0,423** -0,272** 0,165** -0,008 KLi009 -0,151** -0,083 -0,206** -0,295** -0,127** 0,345** 0,687** 0,268** 0,171** 0,172** 0,169** -0,43** 0,435** -0,233** 0,152** 0,056 VRi001 -0,095* -0,12** -0,256** -0,428** -0,07 0,214** 0,406** 0,72** 0,283** 0,222** 0,26** -0,284** 0,307** -0,123** 0,131** 0,134** VRc002 -0,142** -0,044 -0,217** -0,332** -0,11** 0,166** 0,27** 0,329** 0,159** 0,198** 0,03 -0,23** 0,3** -0,141** 0,03 0,133** VRi003 -0,222** -0,165** -0,191** -0,323** -0,148** 0,25** 0,4** 0,672** 0,257** 0,193** 0,284** -0,291** 0,276** -0,205** 0,159** 0,024 VRi004 -0,03 0 -0,004 -0,152** 0,009 -0,026 0,079 0,605** 0,093* -0,019 0,339** -0,054 0,036 -0,032 0,095* -0,109* VRi005 -0,075 -0,099* -0,126** -0,327** -0,064 0,195** 0,255** 0,703** 0,207** 0,133** 0,452** -0,195** 0,255** -0,099* 0,146** 0,013 VRc006 -0,011 -0,002 -0,19** -0,514** 0,072 0,07 0,287** 0,546** 0,113** 0,093* 0,158** -0,203** 0,327** -0,072 0,107* 0,211** VRi007 0,01 -0,094* -0,18** -0,414** 0,039 0,033 0,3** 0,73** 0,14** 0,122** 0,316** -0,161** 0,231** -0,035 0,076 0,088* GEi001 -0,078 -0,127** -0,276** -0,227** -0,094* 0,268** 0,272** 0,171** 0,644** 0,303** 0,077 -0,166** 0,25** -0,117** 0,115** 0,056 GEc002 -0,12** -0,084* -0,411** -0,224** -0,129** 0,186** 0,236** 0,21** 0,721** 0,338** 0,075 -0,157** 0,205** -0,056 0,204** 0,101* GEc003 -0,163** -0,112** -0,292** -0,142** -0,16** 0,235** 0,2** 0,129** 0,585** 0,281** 0,086* -0,144** 0,194** -0,127** 0,169** -0,026 GEc004 -0,114** -0,065 -0,409** -0,272** -0,129** 0,24** 0,248** 0,213** 0,687** 0,315** 0,054 -0,173** 0,25** -0,108* 0,199** 0,049 GEi005 -0,179** -0,14** -0,231** -0,163** -0,142** 0,305** 0,198** 0,153** 0,621** 0,254** 0,089* -0,189** 0,168** -0,113** 0,226** -0,038

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd Items GEi006 -0,116** -0,133** -0,397** -0,256** -0,188** 0,245** 0,227** 0,264** 0,671** 0,393** 0,156** -0,165** 0,193** -0,109* 0,306** 0,095* GEc007 -0,153** -0,161** -0,253** -0,104* -0,199** 0,212** 0,148** 0,109* 0,61** 0,278** 0,102* -0,179** 0,126** -0,057 0,221** -0,106* GEi008 -0,095* -0,155** -0,233** -0,056 -0,145** 0,164** 0,129** 0,128** 0,615** 0,271** 0,158** -0,135** 0,163** -0,047 0,252** -0,056 GEc009 -0,053 0,043 -0,461** -0,276** -0,059 0,144** 0,194** 0,206** 0,636** 0,411** 0,083 -0,107* 0,216** -0,048 0,263** 0,206** ZBc001 -0,003 -0,006 -0,549** -0,234** -0,113** 0,149** 0,18** 0,082 0,393** 0,542** 0,039 -0,07 0,171** -0,103* 0,178** 0,191** ZBc002 -0,024 0,017 -0,621** -0,277** -0,057 0,071 0,183** 0,115** 0,386** 0,554** -0,021 -0,055 0,212** -0,017 0,134** 0,275** ZBi003 0,056 -0,02 -0,112** -0,111** -0,011 0,096* 0,118** 0,096* 0,149** 0,277** 0,117** -0,039 0,114** -0,022 0,08 -0,051 ZBc004 -0,153** -0,187** -0,393** -0,21** -0,091* 0,138** 0,145** 0,131** 0,328** 0,531** 0,121** -0,144** 0,192** -0,09* 0,215** -0,024 ZBi005 0,039 -0,072 -0,196** -0,162** -0,032 0,14** 0,087* 0,142** 0,188** 0,453** 0,179** -0,055 0,147** -0,023 0,103* 0,097* ZBi006 0,016 -0,076 -0,252** -0,158** -0,127** 0,18** 0,093* 0,106* 0,268** 0,468** 0,232** -0,099* 0,11** -0,035 0,122** 0,017 ZBc007 -0,006 -0,033 -0,568** -0,302** -0,083 0,103* 0,209** 0,183** 0,372** 0,577** 0,107* -0,122** 0,236** -0,09* 0,203** 0,235** ZBi008 -0,071 -0,107* -0,205** -0,067 -0,111** 0,195** 0,081 0,099* 0,283** 0,478** 0,11** -0,113** 0,142** -0,085* 0,121** -0,011 ZBc009 -0,006 0,047 -0,359** -0,213** -0,007 0,073 0,184** 0,117** 0,22** 0,418** 0,088* -0,111** 0,208** -0,064 0,104* 0,176** ZRc001 -0,345** -0,597** -0,13** -0,076 -0,254** 0,264** 0,171** 0,166** 0,174** 0,395** 0,152** -0,195** 0,182** -0,209** 0,228** -0,202** ZRc002 -0,274** -0,328** -0,137** -0,063 -0,315** 0,23** 0,151** 0,102* 0,162** 0,403** 0,138** -0,279** 0,182** -0,179** 0,307** -0,111** ZRi003 -0,223** -0,259** -0,188** -0,046 -0,281** 0,272** 0,122** 0,096* 0,25** 0,389** 0,097* -0,19** 0,097* -0,104* 0,493** -0,075 ZRc004 0,093* 0,079 -0,207** -0,168** 0,09* -0,086* 0,048 0,013 0,052 0,27** -0,041 -0,019 0,097* 0,051 -0,017 0,395** ZRc005 -0,157** -0,416** -0,229** -0,107* -0,084* 0,137** 0,161** 0,068 0,151** 0,492** 0,066 -0,137** 0,173** -0,136** 0,25** 0,022 ZRi006 -0,03 -0,151** -0,267** -0,118** -0,031 0,223** 0,145** 0,027 0,133** 0,497** 0,011 -0,115** 0,183** -0,103* 0,169** 0,16** ZRi008 -0,1* -0,137** -0,294** -0,112** -0,097* 0,2** 0,161** -0,026 0,132** 0,495** -0,025 -0,176** 0,188** -0,131** 0,183** 0,118** ZRi009 -0,248** -0,389** -0,112** -0,033 -0,166** 0,353** 0,162** 0,008 0,156** 0,422** 0,142** -0,198** 0,156** -0,166** 0,296** -0,197**

Subschaal Pers Agr Dep Sp Nv Sch Kl Vr Gez Emo Soc Pe Sv Ex swim swsd

In document Sociale veiligheid op school en in de klas (pagina 106-184)