Sociale angst is een ernstig, vaak chronisch, probleem en kan vele negatieve gevolgen hebben op het leven van een persoon (Broeren et al., 2013; Colonnesi et al., 2014; Rapee, 2014; Weeks et al., 2009). Het is daarom belangrijk om meer inzicht te krijgen in de ontwikkeling van sociale angst en in mogelijke voorspellers en beschermende factoren. Een hoofdvraag bin- nen dit onderzoek was of het tonen van coy smiles een beschermende factor kon zijn. De resul- taten die zijn gevonden werpen een nieuw licht op positieve verlegenheid als mogelijke be- schermende factor. Op hele jonge leeftijd (in dit onderzoek op de leeftijd van 4 maanden) blijkt de coy smile waarschijnlijk geen beschermende factor te zijn, maar juist een risicofactor. Uit dit onderzoek blijkt namelijk dat de mate van het tonen van coy smiles op de leeftijd van 4 maanden een voorspeller is van sociale angst op 2,5-jarige leeftijd. Meer onderzoek is echter nodig om duidelijkheid te krijgen. Wat betreft de tweede hoofdvraag is er geen eenduidig ant- woord te geven. Uit de resultaten en paragrafen hierboven lijkt er een aanwijzing te zijn dat neutrale verlegenheid meer in lijn ligt van negatieve verlegenheid, dan van positieve verlegen- heid. Deze verwachting is gebaseerd op de relatie tussen de expressie van neutrale verlegenheid en sociale angst op 2,5-jarige leeftijd. Ook voor deze vraag geldt echter dat er meer onderzoek nodig is om een duidelijk beeld te kunnen schetsen van neutrale verlegenheid in de sociale ontwikkeling van het kind.
32 LITERATUUR
Bornstein, M. H., Arterberry, M. E., & Lamb, M. E. (2014). Development in infancy. A con-
temporary introduction. New York: Psychology Press.
Bould, H., Joinson, C., Sterne, J., & Araya, R. (2013). The Emotionality Activity Sociability Temperament survey: Factor analysis and temporal stability in a longitudinal cohort. Per-
sonality and Individual Differences, 54, 628-633.
Broeren, S., Muris, P., Diamantopoulou, S., & Baker, J. R. (2013). The course of childhood anxiety symptoms: Developmental trajectories and child-related factors in normal children.
Journal of Abnormal Child Psychology, 41, 81-95.
Carranza, J. A., González-Salinas, C., & Ato, E. (2013). A longitudinal study of temperament continuity through IBQ, TBAQ and CBQ. Infant Behavior and Development, 36, 749-761. Colonnesi, C., Bögels, S. M., de Vente, W., & Majdandžić, M. (2013). What coy smiles say
about positive shyness in early infancy. Infancy, 18, 202-220.
Colonnesi, C., Napoleone, E., & Bögels, S. M. (2014). Positive and negative expressions of shyness in toddlers: Are they related to anxiety in the same way? Journal of Personality
and Social Psychology, 106, 624-637.
Compendium voor de leefomgeving (2014). Opleidingsniveau bevolking. Afgehaald op 16 juli 2014, van http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl2100-Opleidings- niveau-bevolking.html?i=15-12.
Côté, S. M., Boivin, M., Liu, X., Nagin, D. S., Zoccolillo, M., & Tremblay, R. E. (2009). De- pression and anxiety symptoms: Onset, developmental course and risk factors during early childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 50, 1201-1208.
Demir, T., Karacetin, G., Demir, D. E., & Uysal, O. (2011). Epidemiology of depression in an urban population of Turkish children and adolescents. Journal of Affective Disorders, 134, 168-176.
Dollar, J. M. & Stifter, C. A. (2012). Temperamental surgency and emotion regulation as pre- dictors of childhood social competence. Journal of Experimental Child Psychology, 112, 178-194.
Draghi-Lorenz, R., Vasudevi, R., & Costall, A. (2001). Rethinking the development of ‘’non- basic’’ emotions: A critical review of existing theories. Developmental Review, 21, 263- 304.
33 Draghi-Lorenz, R., Vasudevi, R., & Morris, P. (2005). Young infants can be perceived as shy,
coy, bashful, embarrassed. Infant and Child Development, 14, 63-83.
Eggum, N. D., Eisenberg, N., Spinrad, T. L., Reiser, M., Gaertner, B. M., Sallquist, J., & Smith, C. L. (2009). Development of shyness: Relations with children’s fearfulness, sex, and ma- ternal behavior. Infancy, 14, 325-345.
Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (4th edition). London, Eng-
land: Sage.
Gartstein, M. A. & Rothbart, M. K. (2003). Studying infant temperament via the Revised Infant Behavior Questionnaire. Infant Behavior and Development, 26, 64-86.
Grady, J. S., Karraker, K., & Metzger, A. (2012). Shyness trajectories in slow-to-warm-up in- fants: Relations with child sex and maternal parenting. Journal of Applied Developmental
Psychology, 33, 91-101.
Hirshfeld-Becker, D. R. (2010). Familial and temperamental risk factors for social anxiety dis- order. In H. Gazelle & K. H. Rubin (Eds.), Social anxiety in childhood: Bridging develop-
mental and clinical perspectives. New directions for child and adolescent development (pp.
51-65). San Francisco: Jossey-Bass.
Hudson, J. L., Dodd, H. F., & Bovopoulos, N. (2011). Temperament, family environment and anxiety in preschool children. Journal of Abnormal Child Psychology, 39, 939-951. IBM Corp. Released 2011. IBM SPSS Statistics for Windows, Version 20.0. Armonk, NY: IBM
Corp.
Karevold, E., Ystrom, E., Coplan, R. J., Sanson, A. V., & Mathiesen, K. S. (2012). A prospec- tive longitudinal study of shyness from infancy to adolescence: Stability, age-related changes, and prediction of socio-emotional functioning. Journal of Abnormal Child Psy-
chology, 40, 1167-1177.
Lemstra, M., Neudorf, C., D’Arcy, C., Kunst, A., Warren, L. M., & Bennett, N. R. (2008). A systematic review of depressed mood and anxiety by SES in youth aged 10-15 years. Ca-
nadian Journal of Public Health, 99, 125-129.
Lewis, M. (2001). Origins of the self-conscious child. In W. R. Crozier & L. E. Alden (Eds.),
International handbook of social anxiety (pp. 101-118). Chichester: John Wiley & Sons
Ltd.
McCrae, R. R. & Costa, P. T., Jr. (1987). Validation of the five-factor model of personality across instruments and observers. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 81-90. Messinger, D. & Fogel, A. (2007). The interactive development of social smiling. Advances in
34 Noldus, L. P. J. J., Trienes, R. J. H., Hendriksen, A. H. M., Jansen, H., & Jansen, R.G. (2000). The Observer Video-Pro: New software for the collection, management, and presentation of timestructured data from videotapes and digital media files. Behavior Research Methods,
Instruments, and Computers, 32, 197–206.
Pfeifer, M., Goldsmith, H. H., Davidson, R. J., & Rickman, M. (2002). Continuity and change in inhibited and uninhibited children. Child Development, 73, 1474-1485.
Rapee, R. M. (2014). Preschool environment and temperament as predictors of social and non- social anxiety disorders in middle adolescence. Journal of the American Academy of Child
and Adolescent Psychiatry, 53, 320-328.
Reddy, V. (2001). Positively Shy! Developmental continuities in the expression of shyness, coyness, and embarrassment. In W. R. Crozier & L. E. Alden (Eds.), International hand-
book of social anxiety (pp. 77-99). Chichester: John Wiley & Sons Ltd.
Reddy, V. (2003). On being the object of attention: Implications for the self-other conscious- ness. TRENDS in Cognitive Sciences, 7, 397-402.
Reddy, V. (2005). Feeling shy and showing-off: Self-conscious emotions must regulate self- awareness. In N. Jacqueline & M. Darwin (Eds.), Emotional development: Recent research
advances (pp. 183–204). Oxford, England: Oxford University Press.
Schalenbourg, K. & Verschueren, K. (2003). Probleemgedrag van kleuters op school en de relatie met de ouderlijke opvoeding. Kind en adolescent, 24, 111-121.
Segrin, C. & Flora, J. (2000). Poor social skills are a vulnerability factor in the development of psychosocial problems. Human Communication Research, 26, 489-514.
Smith, A. K., Rhee, S. H., Corley, R. P., Friedman, N. P., Hewitt, J. K., & Robinson, J. L. (2012). The magnitude of genetic and environmental influences on parental and observa- tional measures of behavioral inhibition and shyness in toddlerhood. Behavior Genetics, 42, 764-777.
Spence, S. H., Donovan, C., & Brechman-Toussaint, M. (2000). The treatment of childhood social phobia: The effectiveness of a social skills training-based, cognitive behavioural in- tervention, with and without parental involvement. Journal of Child Psychology and Psy-
chiatry, 41, 713-726.
Stifter, C. A. & Moyer, D. (1991). The regulation of positive affect: Gaze aversion activity during mother-infant interaction. Infant Behavior and Development, 14, 111-123.
Tangney, J. & Fischer, K. W. (1995). Self-conscious emotions: The psychology of shame, guilt,
35 Volbrecht, M. M. & Goldsmith, H. H. (2010). Early temperamental and family predictors of
shyness and anxiety. Developmental Psychology, 46, 1192-1205.
Weeks, M., Coplan, R. J., & Kingsbury, A. (2009). The correlates and consequences of early appearing social anxiety in young children. Journal of Anxiety Disorders, 23, 965-972. Zinck, A. (2008). Self-referential emotions. Consciousness and Cognition, 17, 496-505.