In deze scriptie is de verhouding tussen gpas en de relevante privacywetgeving en de vrijheid van meningsuiting onderzocht, waarbij uit is gegaan van de volgende onderzoeksvraag:
Is verdere regulering van gepersonaliseerde politieke advertenties in de vorm van een algeheel verbod een geoorloofde beperking van de vrijheid van meningsuiting (artikel 10 EVRM), mede gelet op de al bestaande regulering van deze advertenties onder de AVG en ePrivacy richtlijn?
Artikel 10 EVRM mag alleen worden beperkt door een algeheel verbod op gpas indien dat onder andere noodzakelijk is in een democratische samenleving. Dit betekent dat er niet al een ander middel aanwezig moet zijn die de problematiek met succes aanpakt. In dit geval kan dat mogelijk de Europese privacywetgeving zijn. Door de beschermingsomvang van AVG en de ePrivacy richtlijn krijgen mensen controle over of ze wel of niet gpas willen zien. Dit kan zowel vooraf door middel van het geven van toestemming als achteraf (nadat de gpas zijn getoond) door in bezwaar te gaan. De bescherming van persoonsgegevens staat centraal bij deze twee middelen. Dit voorkomt, bij een juiste en effectieve toepassing van deze middelen, mogelijk de problemen rondom de bescherming van privacy, waaronder ‘chilling effecten’ of, zoals Tang stelt, het gevoel achtervolgd te worden. Omdat de betrokkene niet zonder zijn weten nagetrokken wordt indien hij daar geen toestemming voor heeft gegeven of in bezwaar is gegaan. Een kanttekening die hierbij wordt gemaakt, is dat juist het herhaaldelijk vragen om toestemming kan leiden tot een betrokkene die door de hoeveelheid
toestemmingsverzoeken ongeïnteresseerd raakt en toestemming geeft zonder eigenlijk te weten waarvoor. Daarnaast gaat de problematiek die in hoofdstuk 2 is omschreven verder dan alleen een privacy-probleem. Andere negatieve gevolgen zoals uitsluiting en manipulatie spelen ook een rol bij het gebruik van gpas, deze effecten verdwijnen niet als de betrokkene toestemming heeft gegeven.
Het verbod op geautomatiseerde individuele besluitvorming (artikel 22 AVG) lijkt voor dit soort problemen een oplossing te bieden door het gebruik van gpas te verbieden indien deze de betrokkene in aanmerkelijke mate treft. Beargumenteerd kan worden dat uitsluiting en manipulatie redenen zijn om aan te nemen dat de betrokkene door het gebruik van gpas in aanmerkelijke mate wordt getroffen en daarmee verboden is. Aan de andere kant kan het lastig zijn om dit vast te stellen; een gpa die bij enkel gebruik de betrokkene niet in
aanmerkelijke mate treft, kan dit wel doen indien de gpa op grote schaal wordt gebruikt. Daarnaast kan dit verbod gemakkelijk worden opgeheven door de uitdrukkelijke toestemming van de betrokkene. Dat de betrokkene dan mogelijk gemanipuleerd wordt, doet daar niets aan af. Daarbij focust artikel 22 AVG zich op de betrokkene, niet of een ander dan de betrokkene in aanmerkelijke mate wordt getroffen. De EDPB heeft aangegeven dat ook met een ander dan de betrokkene rekening gehouden moet worden bij de beoordeling. Maar het is onzeker hoe dit in praktijk kan worden toegepast. Daarnaast, in het geval dat vastgesteld kan worden dat het gebruik van een gpa verboden is op grond van artikel 22 AVG omdat een ander dan de betrokkene in aanmerkelijke mate wordt getroffen, dan wordt er geen toestemming gevraagd aan die ander maar aan de betrokkene voor wie de gpa bedoeld is. Kortom, de AVG en ePrivacy richtlijn schieten te kort in de aanpak van de problematiek rondom gpas, een verdergaand middel (in de zin van een algeheel verbod) wordt daarmee mogelijk gerechtvaardigd onder artikel 10 EVRM.
Het EHRM kent onder artikel 10 EVRM een strikt beschermingsregime voor politieke uitingen, waaronder ook (gepersonaliseerde) politieke advertenties vallen. Zoals is betoogd heerst er nog veel onduidelijkheid over de verhouding tussen de drie besproken zaken en de bestaande ruimte in dit strikte beschermingsregime. Doordat ADI de meest recente uitspraak is, wordt deze voor dit onderzoek als leidend beschouwd. Uit deze uitspraak zijn vier criteria afgeleid waaraan een algeheel verbod op gpas moet voldoen om als rechtmatig gekwalificeerd te kunnen worden. Ten eerste moet een algeheel verbod noodzakelijk zijn een ondermijning van democratische processen te voorkomen. In hoofdstuk 2 zijn duidelijke aanwijzingen naar voren gekomen dat hier mogelijk sprake van is. Mensen kunnen door het gebruik van gpas worden gemanipuleerd wat onder andere leidt tot polarisatie van de samenleving. Daarnaast wordt door gebruik te maken van gpas het voor politieke partijen mogelijk om zich ten opzichte van verschillende groepen mensen verschillend op te stellen. Het wordt hierdoor voor stemmers moeilijk om te achterhalen wat de prioritering is van politieke partijen. Ten tweede moet het verbod noodzakelijk zijn om misbruik of willekeur te voorkomen. Als dezelfde redenatie wordt gevolgd als die van het Hof in ADI, wordt aan dit vereisten voldaan. Op het internet is het als adverteerder nog gemakkelijker geworden om anoniem te blijven ten opzichte van de televisie en radio (zoals bij ADI), waardoor een verbod op gpas dat
onderscheid maakt tussen verschillende soorten organisaties (bijvoorbeeld klein of groot) niet valt hand te haven. Zo moest Facebook in 2016 eerst onderzoek doen naar welke
gedurende de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Deze informatie hadden ze niet op voorhand beschikbaar. Bij het derde en vierde criteria (een verbod moet effectief zijn en de prelegislatieve raadpleging moet van voldoende kwaliteit zijn) ontbreken er een aantal
onderdelen om op dit moment te kunnen oordelen dat het mogelijk is om een algeheel verbod in te voeren onder artikel 10 EVRM. Het EHRM hang veel waarde aan een uitgebreide preglegislatieve raadpleging en zoals eerder betoogd, zijn er ook tegengeluiden te horen met betrekking tot impact van gpas op een democratische samenleving. Er moet dus eerst meer onderzoek worden gedaan naar wat precies de negatieve dan wel positieve gevolgen zijn van gpas. Hiermee zal ook beter invulling kunnen worden gegeven aan het eerste besproken criteria. Daarnaast zal uit verder onderzoek ook moeten blijken of een algeheel verbod op gpas een effectief middel is en het probleem zich niet verplaatst naar andere middelen zoals niet-gepersonaliseerde politieke advertenties op het internet, waaronder contextuele politieke advertenties. Indien uit verder onderzoek blijkt dat gebaseerd op de redenatie van het EHRM in ADI een algeheel verbod op gpas gerechtvaardigd kan worden, lijkt het Hof ruimte te geven voor hoe een dergelijk verbod er vervolgens precies uit mag zien. Doordat er tussen de
lidstaten nog geen overeenstemming is over de aanpak van politieke advertenties, wordt de beoordelingsvrijheid licht verruimt. Daarbij komt dat binnen deze beoordelingsvrijheid het subsidiariteitsbeginsel niet van toepassing is, aldus het EHRM. Hiermee zit er dus ruimte om bijvoorbeeld de keuze te maken om het gebruik van locatiegegevens uit te sluiten van een algeheel verbod op gpas.
Concluderend, de AVG en ePrivacy richtlijn schieten te kort in de aanpak van de problemen rondom gpas, waardoor de mogelijkheid wordt gecreëerd om op basis van de uitzonderingsgrond van artikel 10 EVRM een algeheel verbod op het gebruik van gpas in te voeren. Echter, om binnen grenzen van het EHRM en artikel 10 EVRM te blijven, is eerst verder onderzoek nodig om duidelijk vast te stellen welke effecten gpas hebben op een democratische samenleving.
Aanbevelingen
Op basis van dit onderzoek worden de volgende aanbevelingen gedaan:
• Om tot een mogelijk algeheel verbod op gpas te komen, moet eerst verder onderzoek worden gedaan naar de impact van dit soort advertenties op een democratische samenleving. Er zijn duidelijke aanwijzingen te vinden dat het gebruik van gpas de democratische processen frustreren, maar er zijn ook tegengeluiden te horen. Gezien de nadruk die het EHRM legt op een diepgaande onderbouwing van een verbod op politieke advertenties, is het onwaarschijnlijk dat het EHRM een dergelijk verbod op dit moment zou goedkeuren. Weegt het belang van het verbieden van gpas op tegen de mogelijke positieve effecten van gpas?
• Het is waarschijnlijk dat gepersonaliseerde politieke advertenties op dit moment nog niet verboden kunnen worden. Echter, het is via de AVG en ePrivacy richtlijn op dit moment al mogelijk om als staat invloed uit te oefenen op de verspreiding van gpas. Vaak is het gebruik van gpas gebaseerd op (uitdrukkelijke) toestemming van de betrokkene. Staten kunnen inzetten op het informeren van hun burgers over de mogelijke negatieve impact van gpas op de democratische samenleving, waardoor zij beter een afweging kunnen maken op het moment ze om toestemming worden
gevraagd. Nadeel van deze aanpak is dat de uiteindelijke beslissing bij de burger ligt, staten kunnen via de privacywetgeving burgers niet dwingen om geen toestemming te geven. Daarbij komt dat een van de grootste aanbieders van gpas (Facebook) het aanbieden van gpas (waarschijnlijk onrechtmatig) baseert op een gerechtvaardigd belang en dus niet om toestemming vraagt. Het is bij Facebook inmiddels wel mogelijk op gpas te blokkeren. Ook hier kunnen staten over informeren.
• Op dit moment is de scheidingslijn tussen wanneer een gpa is gebaseerd op alleen ‘normale’ persoonsgegevens of ook bijzondere persoonsgegevens onduidelijk. Het wordt dus aan de EDPB aanbevolen om hier meer duidelijkheid over te scheppen. Wanneer wordt een persoonsgegevens wat op zichzelf geen bijzonder
persoonsgegeven is, een bijzonder persoonsgegevens als het wordt gecombineerd met andere gegevens waaruit bijvoorbeeld een politieke voorkeur kan worden afgeleid? Het wordt aangeraden om hier een strikte interpretatie te hanteren, omdat anders veel commerciële uitwerkingen van profilering dan gebaseerd zijn op bijzondere
persoonsgegevens. Het uitgangspunt moet zijn dat met zekerheid een bijzonder persoonsgegeven vastgesteld kan worden, het moet verder gaan dan een inschatting.
Literatuurlijst
Arresten
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
EHRM 7 december 1976, ECLI:CE:ECHR:1976:1207JUD000549372 (Handyside). EHRM 26 april 1979, ECLI:CE:ECHR:1979:0426JUD000653874 (Sunday Times).
EHRM 8 juli 1986, ECLI:CE:ECHR:1986:0708JUD000981582 (Lingens). EHRM 19 februari 1998, ECLI:CE:ECHR:1998:0219JUD002483994 (Bowman). EHRM 28 juni 2001, ECLI:CE:ECHR:2001:0628JUD002469994 (VgT).
EHRM 10 juli 2003, ECLI:CE:ECHR:2003:0710JUD004417998 (Murphy). EHRM 11 december 2008, ECLI:CE:ECHR:2008:1211JUD002113205 (TV Vest).
EHRM 14 september 2010, ECLI:CE:ECHR:2010:0914JUD000266807 (Dink). EHRM 22 april 2013, ECLI:CE:ECHR:2013:0422JUD004887608 (Animal Defenders
International).
EHRM 21 februari 2017, ECLI:CE:ECHR:2017:0221JUD004291108 (Orlovskaya Iskra).
Boeken
Hughes 2018A. Hughes, Market driven political advertising, Cham: Springer International Publishing AG 2018.
Kaid 2004
L. L. Kaid, Handbook of political communication research¸ New York: Taylor & Francis Group 2004.
McGonagle 2015
T. McGonagle, ‘Positive obligations concerning freedom of expression: mere potential or real power?’, in Raad van Europa, Journalism at risk, Straatsburg: Council of Europe Publishing 2015, p. 9-35.
Sunstein 2009
Artikelen
Bayer 2020J. Bayer, ‘Double harm to voters: data-driven micro-targeting and democratic public discourse’, Internet Policy Review 2020, vol. 9(1), p. 1-17.
Borgesius, Möller, Kruikemeier, Ó Fathaigh, Irion, Dobber, Bodo en de Vreese 2018
F. J. Z. Borgesius, J. Möller, S. Kruikemeier, R. Ó Fathaigh, K. Irion, T. Dobber, B. Bodo en C. de Vreese, ‘Online political microtargeting: promises and threats for democracy’, Utrecht
Law Review 2018, vol. 14(1), p. 82-96.
Bond 2012
R. Bond, ‘The EU e-Privacy Directive and consent to cookies’, The Business Lawyer 2012, vol. 68(1), p. 215-223.
Breen 2008
O. B. Breen, ‘EU regulation of charitable organization: the politics of legally enabling civil society’, International Journal of Not-for-Profit Law 2008, vol. 10(3), p. 50-79.
Dobber, Ó Fathaigh en Borgesius 2019
T. Dobber, R. Ó Fathaigh en F. J. Z. Borgesius, ‘The regulation of online political micro- targeting in Europe’, Internet Policy Review 2019, vol. 8 (4), p. 1-20.
Eskens 2019
S. Eskens, ‘A right to reset your user profile and more: GDPR-rights for personalized news consumers’, International Data Privacy Law 2019, vol. 9(3), p. 153-172.
Gorton 2016
W. A. Gorton, ‘Manipulating citizens: how political campaigns’ use of behavioral social science harms democracy’, New Political Science 2016, vol. 38(1), p. 61-80.
N. Helberger, ‘Policy implications from algorithmic profiling and the changing relationship between newsreaders and the media’, Journal of the European Institute for Communication in
European Media Policy 2016, vol. 23(2), p. 188-203.
Van Hoboken en Borgesius 2015
J. van Hoboken en F. J. Z. Borgesius, ‘Scoping electronic communication privacy rules: data, services and values’, Jipitec 2015 vol. 6(3), p. 198-210.
Lewis 2009
T. Lewis, ‘Reasserting the primacy of broadcast political speech after Animal Defenders International? – Rogaland Pensioners Party v Norway’, Journal of Media Law 2009, vol 1(1), p. 37-48.
Lewis 2014
T. Lewis, ‘Animal Defenders International v United Kingdom: sensible dialogue or a bad case of Strasbourg jitters?’, The Modern Law Review 2014, vol. 77(3), p. 460-474.
Nickerson en Rogers 2014
D. W. Nickerson en T. Rogers, ‘Political campaigns and big data’, Journal of Economic
Perspectives 2014, vol. 28(2), p. 51-74.
Ó Fathaigh 2013
R. Ó Fathaigh, ‘Political advertising bans and freedom of expression’, Greek Public Law
Journal 2013, vol. 26, p. 226-237.
Poulos 2019
M. Poulos, ‘Opinie EDPB over de (speciale?) verhouding tussen de e-Privacy-richtlijn en de AVG’, Privacy & Informatie 2019, vol. 4, p. 148-151.
Schermer, Custers en van der Hof 2014
B. W. Schermer, B. Custers en S. van der Hof, ‘The crisis of consent: how stronger legal protection may lead to weaker consent in data protection’, Ethics and Information Technology 2014, vol 16(2), p. 171.182.
Veale en Edwards 2018
M. Veale en L. Edwards, ‘Clarity, surprises, and further questions in the Article 29 Working Party draft guidance on automated decision-making and profiling’, Computer Law & Security
Review 2018, vol. 34, p. 398-404.
Volkova en Bachrach 2015
S. Volkova en Y. Bachrach, ‘On predicting sociodemographic traits and emotions from communications in social networks and their implications to online self-disclosure’,
Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking 2015, vol. 18(12), p. 726-736.
Voorhoof 2014
D. Voorhoof. ‘The Right to Freedom of Expression and Information under the European Human Rights System: Towards a more Transparent Democratic Society’, EUI Working
Papers 2014.
Voss 2017
W. G. Voss, ‘First the GDPR, now the proposed ePrivacy regulation’, Journal of Internet Law 2017, vol. 21(1), p. 3-11.
Wood en Ravel 2018
A. K. Wood en A. M. Ravel, ‘Fool me once: regulating fake news and other online advertising’, Southern California Law Review 2018, vol. 91(6), p. 1223-1278.
Rapporten
Autoriteit Persoonsgegevens 2017
Autoriteit Persoonsgegevens, Onderzoek naar het verwerken van persoonsgegevens van
betrokkenen in Nederland door het Facebook-concern, Autoriteit Persoonsgegevens 2017.
Autoriteit Persoonsgegevens 2019
Autoriteit Persoonsgegevens, Normuitleg grondslag ‘gerechtvaardigd belang’, Autoriteit Persoonsgegevens 2019.
F. J. Z. Borgesius, Improving privacy protection in the area of behavioural targeting, Universiteit van Amsterdam 2014.
EDPB 2014
EDPB, Advies 06/2014 over het begrip “gerechtvaardigd belang van de voor de
gegevensverwerking verantwoordelijke” in artikel 7 van Richtlijn 95/46/EG, EDPB 2014.
EDPB 2018
EDPB, Guidelines on automated individual decision-making and profiling for the purposes of
Regulation 2016/679, EDPB 2017.
EDPB 2019
EDPB, Statement 2/2019 on the use of personal data in the course of political campaigns¸ EDPB 2019.
EDPB 2020
EDPB, Guidelines 05/2020 on consent under Regulation 2016/679, EDPB 2020.
Europese Commissie 2018
Europese Commissie, Joint communication to the European Parliament, the European
Council, the council, the European economic and social committee and the committee of the regions: action plan against disinformation, Europese Commissie 2018.
Europese Commissie 2020
Europese Commissie, Shaping Europe´s digital future, Europese Commissie 2020.
Europees Parlement 2020
Europees Parlement, Resolutie van het Europees Parlement van 18 juni 2020 over het
mededingingsbeleid – jaarverslag 2019 (2019/2131(INI)), Europees Parlement 2020.
Facebook 2020
Facebook, Facebook Reports First Quarter 2020 Results, Facebook 2020.
J. V. J. van Hoboken, Search engine freedom: on the implications of the right to freedom of
expression of the legal governance of Web search engines, Universiteit van Amsterdam 2014.
Van Hoboken, Appelman, Ó Fathaigh, Leerssen, McGonagle, van Eijk en Helberger 2019
J. van Hoboken, N. Appelman, R. Ó Fathaigh, P. Leerssen, T. McGonagle, N. van Eijk en N. Helberger, De verspreiding van desinformatie via internetdiensten en de regulering van
politieke advertenties, Instituut voor Informatierecht, Universiteit van Amsterdam 2019.
Information Commissioner’s Office 2019
Information Commissioner’s Office, Guidance on political campaigning, Information Commissioner’s Office 2019.
Wardle en Derakhshan 2017
C. Wardle en H. Derakhshan, Information disorder: toward an interdisciplinary framework
for research and policy making, Raad van Europa 2017.
Online
CNN, ‘Mark Zuckerberg: The idea that fake news influenced the election is ‘crazy’’, 10 november 2016
CNN, ‘Mark Zuckerberg: The idea that fake news influenced the election is ‘crazy’’, CNN (10 november 2016), https://money.cnn.com/2016/11/10/technology/facebook-mark-zuckerberg- fake-news, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
Financieel Dagblad, ‘D66 wil gepersonaliseerde advertenties terugdringen’, 25 juni 2019
Financieel Dagblad, ‘D66 wil gepersonaliseerde advertenties terugdringen’, Financieel
Dagblad (25 juni 2019), https://fd.nl/economie-politiek/1305949/d66-wil-gepersonaliseerde- advertenties-terugdringen, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
Facebook, ‘Cookies & other Storage technologies’, 4 april 2018
Facebook, ‘Cookies & other storage technologies’, Facebook (4 april 2018), https://www.facebook.com/policy/cookies/, laatst geraadpleegd op 18 juli 2020.
Facebook, ‘Data policy’, 19 april 2018
Facebook, ‘Data policy’, Facebook (19 april 2018),
https://www.facebook.com/about/privacy/legal_bases, laatst geraadpleegd op 18 juli 2020.
Google, ‘Advertising Policies Help’
Google, ‘Advertising policies help’, Google,
https://support.google.com/adspolicy/answer/6014595?hl=en, laatst geraadpleegd op 18 juli 2020.
Google, ‘Privacybeleid’, 31 maart 2020
Google, ‘Privacybeleid’, Google (31 maart 2020),
https://policies.google.com/privacy#infocollect, laatst geraadpleegd op 18 juli 2020.
Möller, ‘Nóg radicaler door algoritmes?’, 27 januari 2020
J. Möller, ‘Nóg radicaler door algoritmes?’, Universiteit van Amsterdam (27 januari 2020), https://www.uva.nl/shared-content/faculteiten/nl/faculteit-der-maatschappij-en-
gedragswetenschappen/nieuws/2020/01/interview-veni-judith-moller.html, laatst geraadpleegd op 10 juni 2020.
Mozilla, ‘Dear Facebook and Google: issue a political ad moratorium in the UK (an open letter)’, 4 november 2019
Mozilla, ‘Dear Facebook and Google: issue a political ad moratorium in the UK (an open letter)’, Mozilla (4 november 2019), https://foundation.mozilla.org/en/blog/dear-facebook- and-google-issue-political-ad-moratorium-uk-open-letter, laatst geraapdpleegd op 9 juni 2020.
NOS, ‘Denk werkte aan nepadvertentie PVV’, 20 juni 2018
NOS, ‘Denk werkte aan nepadvertentie PVV’, NOS (20 juni 2018),
https://nos.nl/artikel/2237443-denk-werkte-aan-nepadvertentie-pvv.html, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
NOS, ‘Hoe sociale media verstrikt raakten in verkiezingen’, 29 oktober 2017
NOS, ‘Hoe sociale media verstrikt raakten in verkiezingen’, NOS (29 oktober 2017),
https://nos.nl/artikel/2200283-hoe-sociale-media-verstrikt-raakten-in-verkiezingen.html, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
NOS, ‘Hoogste opkomst in 30 jaar: wat bracht de kiezer naar het stembureau?’, 21 maart 2019
NOS, ‘Hoogste opkomst in 30 jaar: wat bracht de kiezer naar het stembureau?’, NOS (21 maart 2019), https://nos.nl/artikel/2277024-hoogste-opkomst-in-30-jaar-wat-bracht-de-kiezer- naar-het-stembureau.html, laatst geraadpleegd op 21 april 2020.
NOS, ‘Rusland plaatste 80.000 berichten op Facebook over verkiezingen VS’, 31 oktober 2017
NOS, ‘Rusland plaatste 80.000 berichten op Facebook over verkiezingen VS’, NOS (31 oktober 2017), https://nos.nl/artikel/2200582-rusland-plaatste-80-000-berichten-op-facebook- over-verkiezingen-vs.html, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
NOS, ‘Russische Facebookaccounts kochten politieke advertenties’, 7 september 2017
NOS, ‘Russische Facebookaccounts kochten politieke advertenties’, NOS (7 september 2017), https://nos.nl/artikel/2191752-russische-facebookaccounts-kochten-politieke-
advertenties.html, laatst geraadpleegd op 21 april 2020.
NOS, “Wereldleider’ Zuckerberg wil invloed op nieuwe wetgeving’, 17 februari 2020
NOS, “Wereldleider’ Zuckerberg wil invloed op nieuwe wetgeving’, NOS (17 februari 2020), https://nos.nl/artikel/2323486-wereldleider-zuckerberg-wil-invloed-op-nieuwe-
wetgeving.html, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
NRC, ‘EU: individuele Russische trollen probeerden verkiezingen te manipuleren’, 15 juni 2019
NRC, ‘EU: individuele Russische trollen probeerden verkiezingen te manipuleren’, NRC (15 juni 2019), https://www.nrc.nl/nieuws/2019/06/15/russische-trollen-probeerden-europese- verkiezingen-te-beinvloeden-a3963844, laatst geraadpleegd op 9 juni 2020.
NRC, ‘Hoe Facebook advertenties héél precies op maat maakt’, 27 juli 2017
NRC, ‘Hoe Facebook advertenties héél precies op maat maakt’, NRC (27 juli 2017), https://www.nrc.nl/nieuws/2017/07/27/hoe-facebook-advertenties-heel-precies-op-maat- maakt-12267843-a1568090, laatst geraadpleegd op 18 juli 2020.
NRC, ‘Facebook geeft gebruikers mogelijkheid om politieke advertenties uit te zetten’, 17 juni 2020
NRC, ‘Facebook geeft gebruikers mogelijkheid om politieke advertenties uit te zetten’, NRC (17 juni 2020), https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/17/facebook-laat-gebruikers-politieke- advertenties-uitzetten-a4003079, laatst geraadpleegd op 18 juli 2020.
Volkskrant, ‘Politieke advertenties aan banden gelegd – wat mag straks nog wel/niet op Twitter, Google en Facebook?’, 21 november 2019
Volkskrant, ‘Politieke advertenties aan banden gelegd – wat mag straks nog wel/niet op Twitter, Google en Facebook?’, Volkskrant (21 november 2019),
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/politieke-advertenties-aan-banden-gelegd-wat- mag-straks-nog-wel-niet-op-twitter-google-en-facebook~be841faf/, laatst geraadpleegd op 19 april 2020.
Richards, ‘Privacy is not dead – it’s inevitable’, 28 mei 2014.
N. M. Richards, ‘Privacy is not dead – it’s inevitable’, Boston Review (28 mei 2014), http://www.bostonreview.net/blog/neil-m-richards-privacy-not-dead, laatst geraadpleegd op