De onderzoeksvraag die centraal heeft gestaan in deze scriptie luidt als volgt: “Worden de juridische knelpunten omtrent draagmoederschap opgelost indien het
wetsvoorstel ‘Kind, draagmoederschap en afstamming’ tot wet in formele zin wordt verheven en in hoeverre komt het voorliggende wetsvoorstel tegemoet aan de belangen en rechten van het kind?”
Op de weg naar de beantwoording van de centrale onderzoeksvraag zijn verschillende deelvragen beantwoord. Uit de voorgaande hoofdstukken is gebleken dat de overdracht van het juridisch ouderschap van draag- naar wensouders veel knelpunten met zich meebrengt. Na de geboorte volgt een onzekere periode. Er bestaat de mogelijkheid dat draag- of wensouders zich bedenken maar ook bij overeenstemming staat het oordeel van de rechter vooraf niet vast. Het conceptwetsvoorstel beoogt in eerste instantie juridische knelpunten weg te nemen, aan de hand van de rechterlijke toekenning van het ouderschap vóór de conceptie zal duidelijk zijn wie de juridische ouders worden van het kind. De draagmoeder heeft, gelet op het family life wat er tussen haar en het kind ontstaat, een bedenktermijn. Onduidelijk is bij welke omstandigheden de rechter dit verzoek zal toewijzen, daarmee wordt afgedaan aan de
zekerheid van de draag- en wensouders omtrent hun juridische status. Tevens is de vraag wat het belang van het kind is bij een bedenktermijn.
Voor de wensouders is vóór de conceptie zeker dat zij vanaf de geboorte de juridische en met het gezag belaste ouders zullen zijn indien er geen bedenkingen worden uitgesproken. Het is in het belang van het kind dat alles goed geregeld wordt, het kind loopt, op een uitzondering na, niet meer het risico om uit zijn gezinssituatie getrokken te worden. Echter is
draagmoederschap niet in het belang van het kind.
De wettelijke regeling zorgt ervoor dat het belang van het kind in eerste instantie opzij wordt geschoven. Pas na de verwekking, wanneer het belang van het toekomstige kind al heeft moeten wijken, kan er beoordeeld worden in hoeverre de wettelijke regeling tegemoetkomt aan de belangen van het kind. De waarborg dat het kind afstammingsinformatie kan
achterhalen is hier een voorbeeld van. Het belang van het kind om hier mee bekend te worden is onder het huidige recht een ondergewaardeerd onderwerp. De voorgestelde regeling zal erin voorzien dat afstammingsinformatie voor het kind te achterhalen is, echter geeft dit geen garantie dat het kind daadwerkelijk bekend wordt met zijn of haar afstamming.
38
Ik ben van mening dat de wettelijke regeling zeker potentie heeft, de juridische knelpunten worden weggenomen indien er geen bedenkingen worden uitgesproken. Verder ben ik van mening dat de wettelijke regeling in eerste instantie geen tegemoetkoming is aan de rechten en belangen van het kind. De wettelijke regeling is alleen van belang om erger te voorkomen, de wettekst sluit mijn inziens hier nu niet op aan.
Naar aanleiding van mijn onderzoek en bovenstaande conclusie heb ik zes aanbevelingen geformuleerd die zullen bijdragen aan de rechten en belangen van het kind en aan de rechtszekerheid wanneer de draagmoeder haar bedenkingen uitspreekt. Een regeling die te beperkend is kan voor draag- en wensouders een reden zijn om te kiezen voor de huidige route van adoptie waar zij de obstakels voor lief nemen, de aanbevelingen lijken mij niet van zo’n grote aard dat dit aannemelijk is.
Aanbeveling 1:
Een gerechtelijke toekenning van ouderschap in combinatie met het vereiste in artikel 1:214 lid 3 BW zou altijd tot een afwijzing moeten volgen als je kijkt naar het belang van het kind. Pas ‘als zij dit niet in het belang van het kind acht’ aan naar ‘als zij geen bezwaren acht ten opzichte van de wensouders als toekomstige opvoeders’. Hiermee voorkom je dat de wettekst is gebaseerd op een illusie. Artikel 1:215 lid 1 sub d sluit dan ook beter aan omdat de
kinderwens daar boven het belang van het kind wordt geplaatst.
Aanbeveling 2: De draagmoeder, die als geboortemoeder family life heeft met het kind, zou
mijns inziens beter beschermd zijn met een regeling die richtlijnen geeft voor een eventuele herroeping, zodat zij geen verkeerde verwachtingen heeft. Wensouders weten daardoor beter wat hen te wachten staat indien de draagmoeder zich bedenkt en voor het kind kan dit mogelijk een juridisch getouwtrek voorkomen.
Aanbeveling 3: Ook wensouders moeten de mogelijkheid hebben om een verzoek te doen tot
herroeping van de gerechtelijke toekenning van ouderschap. Dit verzoek zou enkel
uitgesproken mogen worden indien blijkt dat het belang van het kind om bij de wensouders op te groeien is gewijzigd vanwege een verandering die betrekking heeft op de situatie van de wensouders. Daarbij zou tevens, voor het geval deze situatie zich voordoet, een aanwijzing van een voogd of pleeggezin een vereiste moeten zijn in artikel 1:215 BW.
39
Aanbeveling 4: Bij de gerechtelijke toekenning van ouderschap wordt een bijzondere curator
aangewezen. Instemming van de wensouders, vóór de conceptie, dat zij het kind vanaf een bepaalde leeftijd zullen voorlichten over zijn ontstaansgeschiedenis met de waarborg dat een bijzondere curator wordt aangewezen om dit te controleren zal een essentiële bijdrage leveren aan het belang van het kind op afstammingsinformatie. Een eventueel uitstel of afstel, in het belang van het kind, zou dan overwogen moeten worden, bijvoorbeeld wanneer het kind dit vanwege zijn of haar psychische gesteldheid niet goed zou kunnen verwerken.
De controle zal bijdragen aan het belang van het kind op afstammingsinformatie en maakt dat de regeling beter aansluit bij artikel 3, 7 en 8 van het IVRK. Draagmoederschap is een
bewuste keuze, bovendien een bewuste keuze om te sleutelen aan de identiteit van een kind, mijn inziens zou een verplichting gekoppeld mogen worden aan de gerechtelijke toekenning van het ouderschap, zeker nu deze verplichting in het belang van het kind is.
Aanbeveling 5: Los van de vraag of de controle van de voorlichting omtrent de afstamming
een te grote inbreuk zou zijn, zou een extra verplichting aan artikel 1:215 lid 1 BW van het conceptwetsvoorstel van toegevoegde waarde zijn. Als extra waarborg voor het kind om bekend te worden met zijn of haar ontstaansgeschiedenis zouden de wensouders verplicht moeten worden om in een testament op te nemen wat zij wensen omtrent de voorlichting indien zij beide komen te overlijden. Dit om te voorkomen dat een kind nooit geïnformeerd wordt terwijl dit wel de wens van de ouders was.
Aanbeveling 6:
Maak een DNA-test een verplicht onderdeel van het traject om zo te waarborgen dat de opgeslagen afstammingsinformatie overeenstemt met de werkelijkheid.
40
Literatuurlijst Boeken
Asser/De Boer 2010
J. de Boer, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht. 1. Personen- en familierecht, Deventer: Wolters Kluwer 2010
Asser/De Boer, Kolkman & Salomons 2020
J. de Boer, W.D. Kolkman & F.R. Salomons, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht. 1. Personen- en familierecht. Deel I. De persoon,
afstamming en adoptie, gezag en omgang, levensonderhoud, bescherming van meerderjarigen, Deventer: Wolters Kluwer 2020.
Asser/Sieburg 2018
C.H. Sieburgh, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht. 6. Verbintenissenrecht. Deel III. Algemeen overeenkomstenrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2018
Blauwhoff 2009
R.J. Blauwhoff, ,Foundational facts, relative truths, Antwerpen 2009: Intersentia.
Broekhuijsen-Molenaar, 1991
A.M.L. Broekhuijsen-Molenaar, Civielrechtelijke aspekten van kunstmatige inseminatie en draagmoederschap, Kluwer Deventer 1991
Broekhuijsen-Molenaar, in: (on)geoorloofdheid van het draagmoederschap in Rechtsvergelijkend perspectief, 1999
A.M.L. Broekhuijsen-Molenaar, Geoorloofdheid van draagmoederschap naar Nederlands (wenselijk) recht, in: K. Boele-Woelki en M. Oderkerk (red.), (On)geoorloofdheid van het draagmoederschap in rechtsvergelijkend perspectief, Intersentia Antwerpen 1999
Genesis
Genesis 30:1-6
Hammerstein-Schoonderwoerd, van Mourik en Robert, 1986
W.C.E. Hammerstein-Schoonderwoerd, M.J.A. van Mourik, W.C.J. Robert (red.), Bijzondere wijzen van voortplanting, draagmoederschap en de juridische problematiek (Boekenreeks FJR nr.3), Zwolle: Tjeenk Willink 1986
41
Kuijper 2014
P.A.W. Kuijper, Een nieuwe visie op afstamming. Is het ontstaan van een kind een actief of passief proces? (Recht en Praktijk nr. PFR5), Deventer: Kluwer 2014.
Van Raak-Kuiper, 2007
J.A.E. van Raak-Kuiper, Koekoekskinderen en het recht op afstammingsinformatie (diss. Tilburg), Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2007
Roscam Abbing, in: (on)geoorloofdheid van het draagmoederschap in Rechtsvergelijkend perspectief, 1999
H. Roscam Abbing, Enige gezondheidsrechtelijke aspecten van het draagmoederschap, in: K. Boele-Woelki en M. Oderkerk (red.), (On)geoorloofdheid van het draagmoederschap in rechtsvergelijkend perspectief, Intersentia Antwerpen 1999
Wortmann & Van Duijvendijk-Brand 2018
S.F.M. Wortmann & J. Van Duijvendijk-Brand, Compendium personen- en familierecht, 2018
Artikelen uit (juridische) tijdschriften
De Groot, Hoksbergen & Dupuis NJB 2019/2697
K. de Groot R. Hoksbergen & H Dupuis, Draagmoederschap wettelijk regelen? Niet in het belang van het kind en in strijd met het IVRK, NJB 2019/2697
Heida & van der Steur
A. Heida & A. Van der Steur, Draagmoederschap. Tussen strafrechtelijk verbod en wettelijke regeling, Nemesis 2001
Nieuwenhuis 2001
J.H. Nieuwenhuis, Promises, promises, NJB 2001 afl. 37
Pieters 2019
I.J. Pieters, Kroniek draagmoederschap, FJR 2019/56
Schoots, van Arkel & Dermout 2004
M. Schoots, J. van Arkel & S. Dermout, Wetsaanpassing in verband met draagmoederschap? FJR 2004/76
42
Vlaardingerbroek 2003
P. Vlaardingerbroek, ‘Draagmoederschap: een gecompliceerde constructie’ AA 2003, p. 171- 178
Vlijmen en van der Tol, 2012
S.C.A. van Vlijmen & J.H. van der Tol, Draagmoederschap in opkomst: specifieke wet- en regelgeving noodzakelijk?, FJR 2012/56
Vonk, NTM 2013
M. Vonk, ‘Niet samen zijn’ Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2013/40, Het Nederlandse Juristen Comité voor de Mensenrechten 2013
Rapporten en richtlijnen
Draagmoederschap en illegale opneming van kinderen, 2011
Draagmoederschap en illegale opneming van kinderen, rapport van UCERF, bijlage bij Kamerstukken II 2010-11, 32500-VI nr. 83
Kind en ouders in de 21e eeuw, 2016
Kind en ouders in de 21e eeuw, rapport van de Staatscommissie Herijking ouderschap, bijlage bij Kamerstukken II 2016/17, 33836, 18
NVOG en KLEM - Modelreglement Embryowet, 2018
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie en Vereniging voor Klinische
Embryologie, Modelreglement Embryowet, 2018, bijlage bij Kamerstukken II, 2017/18,30486 nr.20
NVOG-Richtlijn nr. 18, 1999
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, Richtlijn Hoog-technologisch draagmoederschap, 1991
NVOG-standpunt 2016
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie, Standpunt Geassisteerde
voortplanting met gedoneerde gameten en gedoneerde embryo’s en draagmoederschap, 2016
Protocol Afstand, Screening, Adoptie en Afstammingsvragen (ASAA), 2016
Protocol Afstand, Screening, Adoptie en Afstammingsvragen (ASAA) – Raad van de kinderbescherming
43
Overige stukken:
Reacties op internetconsultatie
Prof. mr. dr. van Beers en mr. Bosch, reactie op conceptwetsvoorstel Kind, draagmoederschap en afstamming, voor het laatst geraadpleegd op 8 augustus 2020:
file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Consultatie%20conceptwetsvoorstel%20draagmoederschap%20 2020%20finale%20versie%20(1).pdf
Defence for Children, reactie op conceptwetsvoorstel Kind, draagmoederschap en afstamming, voor het laats geraadpleegd op 10 augustus 2020:
file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Internetconsultatie%20draagmoederschap%20Defence%20for% 20Children%20(3).pdf
Fiom, reactie op conceptwetsvoorstel Kind, draagmoederschap en afstamming, voor het laatst geraadpleegd op 8 augustus 2020:
file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Reactie%20Fiom%20concept%20wetsvoorstel%20Kind,%20dr aagmoederschap%20en%20afstamming.pdf
Mr. S.R. Fischer, reactie op conceptwetsvoorstel Kind, draagmoederschap en afstamming, voor het laatst geraadpleegd op 10 augustus 2020:
file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Bijdrage%20consultatie%20wetsvoorstel%20draagmoederschap .pdf
Steph Raeymaekers, voorzitter Donorkinderen VZW, reactie conceptwetsvoorstel Kind, draagmoederschap en afstamming, voor het laatst geraadpleegd op 8 augustus 2020:
https://www.internetconsultatie.nl/kinddraagmoederschapenafstamming/reactie/1a2e8355-d25e-4fc4- 934f-7080ad3f097c
Parlementaire stukken:
Kamerstukken II 1990/91, 21 968, nr. 3 (MvT) Kamerstukken II 1990/91, 21 968 nr. B
Kamerstukken II 1994/95, aanhangsel van de handelingen 622 (Kamervragen) Kamerstukken II, 1996/97, 25000 XVI, nr. 51
Kamerstukken II 2008/09, 32015, nr.3 (MvT) Kamerstukken II 2013/14,33836 nr.2 (Wetsvoorstel) Kamerstukken I 2013/14, 33 032 nr. G
44
Kamerstukken II, 2017/18, 30486 nr.20
Kamerstukken II 2019/20, 33836, nr.54 (verslag van een algemeen overleg) Staatscourant 1998,95 Planningsbesluit in-vitrofertilisatie
Staatsblad 2001,9 Wet van 21 december 2000 tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek in verband met de openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht (Wet openstelling huwelijk)
Jurisprudentie
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Europees Hof voor de Rechten van de Mens, 13 juni 1979, ECLI:NL:XX:1979:AC3090 Europees Hof voor de Rechten van de Mens, 08 maart 2017,
ECLI:CE:ECHR:2017:0124JUD002535812
Hoge Raad
Hoge Raad 29 juni 1984,NJ 1984,767 Hoge Raad 15 april 1994, NJ 1994/608
Hoge Raad 26 juni 2009,ECLI:NL:HR:2009:BH2250
Hoge Raad 18 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:452, NJ 2016/210
Gerechtshoven
Gerechtshof ‘s- Gravenhage, 1 december 2010, ECLI:NL:GHSGR:2010:BO7387
Rechtbanken
Rechtbank Den Haag 21 juni 2010, ECLI:NL:RBSGR:2010:BN1309 Rechtbank Haarlem 19 december 2012, ECLI:NL:RBHAA:2012:BZ6541
Rechtbank Noord-Nederland, 11 september 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:5503 Rechtbank Zeeland-West-Brabant 20 december 2016, ECLI:NL:RBZWB:2016:8520 Rechtbank Gelderland 18 september 2017, ECLI:NL:RBGEL:2017:6925
Rechtbank Den Haag 14 februari 2018, ECLI:NL:RBDHA:2018:2038 Rechtbank Noord-Holland 21 maart 2018, ECLI:NL:RBNHO:2018:2293 Rechtbank Noord Nederland 2 mei 2018, ECLI:NL:RBNNE:2018:3961 Rechtbank Midden-Nederland, 3 juli 2019, ECLI:NL:RBMNE:2019:2992 Rechtbank Den Haag 26 november 2019,ECLI:NL:RBDHA:2019:12537
45
Rechtbank Noord-Holland 27 november 2019, ECLI:RBNHO:2019:9788 Rechtbank Noord-Holland 18 december 2019, ECLI:NL:RBNHO:2019:10306 Rechtbank Den Haag, 13 januari 2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:244
Rechtbank Noord-Holland, 4 maart 2020,ECLI:RBNHO:2020:1748
Elektronische bronnen
‘Emile Ratelband (69) zoekt draagmoeder om weer vader te kunnen worden’ AD 25 augustus 2018, voor het laatst geraadpleegd op 23 juli 2020 via:
https://www.ad.nl/show/emile-ratelband-69-zoekt-draagmoeder-om-weer-vader-te-kunnen- worden~a536a167/
‘Kies je draagmoeder niet in Azië’ AD 1 april 2017, voor het laatst geraadpleegd op 1 augustus 2020 via: https://www.ad.nl/gezond/kies-je-draagmoeder-niet-in-azie~ad403bb6/ ‘Kinderwens Twan en Femke onvervulbaar: Artsen nemen beslissing over onze toekomst’ De Monitor 31 oktober 2018, voor het laatst geraadpleegd op 1 augustus 2020 via:
https://demonitor.kro-ncrv.nl/artikelen/kinderwens-twan-en-femke-onvervulbaar-artsen- nemen-beslissing-over-onze-toekomst
‘Lauren! Ik wil een kind’ npo3, 20 augustus 2019, voor het laatst geraadpleegd op 3 augustus 2020 via: https://www.npo3.nl/lauren-ik-wil-een-kind/20-08-2019/AT_2122455
‘Rondgang ivf-klinieken: homoparen met een draagmoeder kunnen vanaf 2019 terecht in Nederland’ De Monitor 13 november 2018, voor het laatst geraadpleegd op 1 augustus 2020 via: https://demonitor.kro-ncrv.nl/artikelen/rondgang-ivf-klinieken-homoparen-met-een- draagmoeder-kunnen-vanaf-2019-terecht-in-nederland
‘Verruiming mogelijkheden draagmoederschap in Nederland’ Fiom 15 november 2018, voor het laatst geraadpleegd op 1 augustus 2020 via: https://fiom.nl/over-fiom/nieuws/verruiming- mogelijkheden-draagmoederschap-nederland
‘Wij het deeg, zij het oventje’ AD 25 maart 2017, voor het laatst geraadpleegd op 1 augustus 2020 via: https://www.ad.nl/gezond/wij-het-deeg-zij-het-oventje~a4d4c216/
46
66
77