Complicaties tijdens zitting bij gezinnen met verstoorde relaties

424 Vooral de respondenten van de Raad voor de Kinderbescherming verwachtten in de ex ante evaluatie voor zowel de rechtszitting als het kind nadelige effecten in het geval ouders met een onderling slechte verstandhouding samenkomen in de rechtszaal. Hetzelfde zou zich volgens hen voordoen in gezinnen waar één of beide ouders nauwelijks meer contact hebben met hun kind of als er sprake is (geweest) van mishandeling in het gezin (tussen ouders onderling of naar het kind toe). Dergelijke verstoorde relaties kunnen complicaties opleveren tijdens de zitting, die niet in het belang van het kind zijn (zoals het uiten van heftige emoties).

425 In hoofdstuk 6 concludeerden we al dat de mogelijke toegevoegde waarde van de

aanwezigheid van ouder(s) teniet kan worden gedaan als de relaties binnen het gezin zodanig zijn verstoord, dat de aanwezigheid van de ouder(s) te zeer afleidt van de zaak waar het om draait. Ook als het kind zich schaamt voor zijn ouders of uit angst voor straf weinig wil verklaren in de

aanwezigheid van zijn ouders, kan aanwezigheid juist een contraproductieve werking hebben. We gaan hier nader in op deze verstoorde relaties. Daarbij maken we onderscheid tussen de gevolgen van verstoorde relaties tussen aanwezige ouders en verstoorde relaties tussen de aanwezige ouder(s) en het kind.

7.2.1 Verstoorde relaties tussen ouders

426 Indien twee ouders aanwezig zijn die onderling een verstoorde relatie hebben, levert hun aanwezigheid een beladen situatie en spanning voor de verdachte op, die hem of haar afleidt van de zaak. In een enkele extreme situatie moet de parketpolitie ingrijpen (in de wachtruimte of de rechtszaal) om de rust tussen de ouders te bewaren. Minder vaak noemen ketenpartners dat de rechter in dergelijke situaties veel aandacht moet besteden aan de relatie tussen de ouders, waardoor de zaak uitloopt of minder aandacht overblijft voor het kind en de feiten. Zie onderstaand kader voor enkele voorbeelden.

7. Onbedoelde gevolgen van de verschijningsplicht Pagina 129 van 161 427 Indien de ouders met een problematische relatie niet samenwonen, maar wel beiden een

verzorgende en/of opvoedende rol hebben, heeft de aanwezigheid van de tweede ouder ook voordelen. Zoals is beschreven in hoofdstuk 6, is de aanwezigheid van de tweede ouder een bron van informatie voor de rechter en biedt de rechter de mogelijkheid de ouders aan te moedigen samen de verantwoordelijkheid voor de opvoeding van en/of steun aan het kind op zich te nemen, indien blijkt dat zij dat onvoldoende doen. Het zal afhankelijk zijn van de ernst van het conflict en tot welke spanning dit leidt of de voordelen of de nadelen zwaarder wegen. Maar indien één van beide aanwezige ouders geen verzorgende en/of opvoedende rol heeft (maar wel gezag) én er sprake is van een verstoorde relatie, is de vraag wat de toegevoegde waarde is van de aanwezigheid van deze tweede ouder.

7.2.2 Verstoorde relaties tussen ouder(s) en kind

428 Gerelateerd aan mogelijke nadelige effecten door verstoorde relaties tussen ouders, is conflict ter zitting door verstoorde relaties tussen de ouder(s) en de verdachte. De geïnterviewde

ketenpartners hebben meerdere voorbeelden gegeven van dergelijke situaties. Ook in drie van de geobserveerde zaken was de relatie tussen de aanwezige ouder en kind duidelijk verstoord. Het ging om een vader of moeder die wel gezag heeft, maar geen - of problematisch - contact heeft met de verdachte. Ook dergelijke situaties kunnen voor de verdachte spanning opleveren, wat zijn of haar participatie in, en begrip van de zitting geen goed doet. Bijzondere zaken in deze categorie zijn zaken waar een ouder aangifte heeft gedaan tegen het eigen kind (bijvoorbeeld van bedreiging of mishandeling). Meerdere rechters en officieren stellen dat het regelmatig voorkomt dat ouders

Voorbeelden problematische relatie tussen ouders en effect op de zitting

Medewerker van de Jeugdreclassering: “Moeder zat in de wachtruimte haar ex zwart te maken, waar de jongere bij was. Dit gaf een zeer ongemakkelijke situatie die doorwerkte in de rechtszaal”.

Jeugdofficier: “Beide ouders waren aanwezig, maar hadden een vertroebelde relatie. De advocaat verzocht om de zaak verder te behandelen zonder aanwezigheid van de vader. Vader reageerde geïrriteerd, uiteindelijk riep hij dat hij niets meer met zijn dochter te maken wilde hebben. Voor mij was het toen duidelijk dat zijn aanwezigheid geen toegevoegde waarde zou hebben”. (De zaak is voortgezet zonder vader).

Jeugdofficier: “Soms is sprake van huiselijk geweld tussen de ouders van het kind. Ouders worden conform de wet wel opgeroepen en de parketpolitie moet hier soms letterlijk tussen gaan zitten om de orde te bewaren. Ik dacht dat dit een ‘grote steden’ probleem was, maar in het landelijk platform van jeugdofficieren hoor ik dit breder terug. Soms staat in het raadsrapport zelfs dat een jongere getraumatiseerd is door het huiselijk geweld of dat vader een contactverbod heeft ten aanzien van moeder. Het OM hier zou dan liever niet oproepen”.

7. Onbedoelde gevolgen van de verschijningsplicht Pagina 130 van 161

‘als laatste redmiddel’ of ‘uit wanhoop’ aangifte doen tegen hun eigen kind. Zij achten het in deze situatie wel van belang dat ouder en kind beiden aanwezig zijn. Zie onderstaand kader voor enkele voorbeelden.

7.2.3 Conflict ter zitting voorkomen?

429 De geïnterviewde ketenpartners verschillen van mening of een conflict tussen ouders onderling of tussen ouders en de verdachte ter zitting moet worden voorkómen. Twee rechters en een officier benadrukken dat de rechterlijke macht om moet kunnen gaan met een bepaalde mate van conflict en dat dit geen reden is vooraf ouders niet op te roepen. Zij wijzen daarbij op de mogelijkheid dat de ouders in extreme situaties apart gehoord kunnen worden in de rechtszaal. Zij erkennen wel dat dit nadelig kan zijn voor de verdachte en dat het ondermijnend kan zijn voor het gezag van de ouders. Anderen zouden liever anticiperen op mogelijke problematische situaties die niet in het belang zijn van de zaak of het kind. Officieren in drie regio’s geven aan dat ouders soms niet worden opgeroepen of op een later moment worden ‘afbesteld’, indien duidelijk blijkt dat de aanwezigheid van een ouder niet in het belang is van het kind of de zaak. Dit kan blijken uit het raadsonderzoek of uit het verzoek van de verdachte zelf, al dan niet via de advocaat. Zoals eerder is genoemd, is inmiddels door de landelijke werkgroep verschijningsplicht voorgesteld om een

Voorbeelden waar ouders verschijnen die geen contact meer hebben met kind

Officier: “Ik maakte mee dat een vader heel boos was dat hij moest komen, hij had zijn zoon al 5 jaar niet gezien. Hij was in de rechtszaal emotioneel en vroeg zich

verontwaardigd af ‘Wat doe ik hier?!”. De feiten deden er niet zoveel meer toe. Maar de aanwezigheid van de tweede, niet verzorgende ouder bij gebroken gezinnen kan ook positief uitpakken. Zo verscheen ook een vader die al lang geen contact had gehad met zijn zoon, maar dat wel heel graag wilde, waar het werd afgehouden door moeder. Dat was aanleiding om de Raad goed onderzoek te laten doen naar de situatie’.

Observatie: een jongen had zijn moeder al een paar jaar (sinds de scheiding) niet gezien. Moeder had nog wel gezag en kwam opdagen bij de zitting. Ze was ook geïnformeerd door de politie over het delict. Opvallend is dat moeder haar zoon op de zitting wel verdedigde. In een gesprek met de jongen na de zitting zei hij dat hij het vreselijk spannend vond zijn moeder weer te zien, maar dat hij het mee vond vallen.

Voorbeelden waar ouders verschijnen met problematische relatie met kind

Observatie: Een moeder heeft aangifte gedaan tegen haar zoon, van bedreiging. Zowel moeder, de gescheiden vader als zoon zijn aanwezig. Tijdens de behandeling van de zaak is de spanning te snijden. Tussen moeder en zoon vinden heftige

woordenwisselingen plaats. De rechter zit zeer adequaat voor en voorkomt escalatie. Zowel rechter als officier besteden veel tijd aan het gesprek met de jongen waarin zij hem trachten te doordringen van het belang van de relatie met zijn ouders en respect voor hen.

7. Onbedoelde gevolgen van de verschijningsplicht Pagina 131 van 161

standaardformulier te gebruiken om informatie van de Raad voor de Kinderbescherming aan het OM door te geven die van belang kan zijn bij het oproepen van de ouders. Op dit formulier zou ook plek zijn voor informatie contra-indicaties voor de aanwezigheid van ouders.