Cognitieve legitimiteit

De pragmatische en morele legitimiteit worden op verschillende manieren door de voetbalbonden beoordeeld. De FIFA probeert op haar manier ook dit proces te beïnvloeden. Door morele standaarden te implementeren, hoopt de FIFA haar morele legitimiteit te verbeteren. Bij cognitieve legitimiteit is dit lastiger. Is de FIFA zo’n onderdeel geworden van het voetbal wereldwijd dat een mogelijke andere Wereldvoetbalbond ondenkbaar is? Bij de cognitieve legitimiteit wordt gekeken naar de eerder omschreven taken-for-granted- en

40

comprehensibility-theorie en in hoeverre voetbalbonden volgzaam blijven zelfs als het tegen

hun eigenbelang ingaat.

Om te beginnen creëert de geschiedenis van de FIFA al een situatie waarbij het de cognitieve legitimiteit in de hand werkt. De organisatie bestaat al sinds 1904 en heeft sindsdien steeds meer verantwoordelijkheden naar zich toegetrokken. Wat begon bij de organisatie van het wereldkampioenschap, is ontwikkeld tot een situatie waarbij de FIFA voetbal reguleert. De FIFA heeft als het ware een monopolie op de voetbalsport. Dit ontstond mede omdat het Internationaal Olympisch Comité slechts één internationale bond per sport erkent (Garcia 2018). Toch geldt dit lang niet voor alle sporten. Bijvoorbeeld het boksen en darten hebben meerdere intercontinentale bonden die elk weer hun eigen wereldkampioenschap houden. Volgens Van Oostveen is dit echter niet wenselijk: “Je hebt

wel sporten waar dat anders is, zoals boksen het meest aansprekende voorbeeld is. Is dat

dan zo lekker? Met acht verschillende organisaties en vier verschillende

wereldkampioenschappen?” (Van Oostveen 2018).

Desondanks is het in theorie niet onmogelijk om meerdere wereldvoetbalbonden naast elkaar te hebben die met elkaar concurreren. Er is namelijk niets wat dit in de weg staat. Alleen is het noodzakelijk om landen, clubs en spelers mee te krijgen naar deze nieuwe bond. Dit lijkt bij het voetbal niet aan de orde. Gaandeweg is de sport rondom de FIFA heen gebouwd, waardoor gesteld zou kunnen worden dat de FIFA eigenaar is van het voetbal. Dat komt mede doordat voetbalbonden in hun statuten een aantal regels van de FIFA over moeten nemen. Voor voetbalbonden kan dat betekenen dat het voor een bepaalde structuur zorgt binnen een “chaotische wereld”, zoals wordt gesteld bij de comprehensibility-theorie. Bij een lidmaatschap van de FIFA wordt de voetbalbond, bijvoorbeeld de KNVB, verplicht het volgende aspect in de statuten op te nemen:

Het aannemen van het lidmaatschap van de Fédération Internationale de Football Association (FIFA) en de Union des Associations Européennes de Football (UEFA), waarbij de KNVB zich verbindt de statuten, reglementen en besluiten van organen van de FIFA en de UEFA te respecteren en na te leven en toe te zien op de naleving daarvan door haar eigen organen en leden” (KNVB 2018b).

Ook rondom het organiseren van wedstrijden moeten voetbalbonden zich houden aan de FIFA reglementen, zo blijkt uit de statuten van de KNVB:

41

“Het bondsbestuur regelt de internationale wedstrijden van de vertegenwoordigende Nederlandse elftallen en teams. Het bondsbestuur is daarbij wat de speeldata betreft, gehouden aan de door de FIFA vastgestelde internationale wedstrijdkalender. Voor internationale wedstrijden, al dan niet in competitie- of toernooiverband, is voorafgaande toestemming van de FIFA vereist en indien de FIFA reglementen dat voorschrijven, van de UEFA” (KNVB 2018b).

Daarnaast blijkt uit de statuten van de FIFA dat voetbalbonden hun eigen omgeving, maar daarmee ook die van de FIFA, moeten uitbreiden en beschermen waar nodig is:

 “to improve the game of football constantly and promote it globally in the light of its unifying, educational, cultural and humanitarian values, particularly through youth and development programmes;

 to organise its own international competitions;

 to draw up regulations and provisions governing the game of football and related

matters and to ensure their enforcement;

 to control every type of association football by taking appropriate steps to prevent

infringements of the Statutes, regulations or decisions of FIFA or of the Laws of the Game;” (FIFA 2016c).

Ondanks het feit dat de statuten het voor voetbalbonden lastig maakt om te voetballen zonder de FIFA, is het volgens Been niet onmogelijk om uit de FIFA te stappen. Het is ooit wel eens ter sprake gekomen, nadat de FIFA in de ogen van Europese bonden onjuist bezig was:

“Je kan niet zeggen dat het echt onmogelijk is. Je moet, ja, een flink aantal landen wel hebben. De Europese landen moet je met name hebben. De FIFA is nog niet zo erg hoor. De clubs hebben geen last van de FIFA, die spelen alleen maar in Europees verband en dat WK voor clubteams stelt niet zoveel voor. Het is meer het WK. Het kan wel, maar dan moet je een grote bereidheid hebben en die is er niet met 20 Europese landen ofzo. Die vind je niet bij elkaar” (Been 2018).

Een belangrijke reden waarom dit plan vaak stukloopt, is door de hoeveelheid positiewisselingen. Bij veel Europese bonden wisselen ze om de vier jaar van voorzitter. Vaak wil diegene zelf opnieuw bekijken hoe het er voor staat. Daardoor wordt het lastig om dit plan echt door te voeren. Zodoende creëert dit een gunstige situatie voor de FIFA:

42

“Dus die politieke omgeving verandert voortdurend rondom de FIFA. Dus als je daar zelf een stabiele factor bent daarbinnen, zoals de Blatter en de zijnen, dan is het helemaal niet zo moeilijk om die mensen die om de 4, 5 jaar wisselen tegenover je te hebben” (Been 2018).

Volgens Van Oostveen is uit de FIFA stappen nooit een optie geweest. Het is door buitenstaanders vaak te makkelijk gedacht dat uit de FIFA stappen een reële optie is:

“Dat is serieus nooit een optie geweest. Dat kan ook helemaal niet. De Nederlandse media zijn vrij naïef en heeft daar veel over geschreven. Ook op basis van de verontwaardiging die in Nederland de ronde deed. Dan moeten we maar uit de FIFA stappen. Ja wat dan? Je kan makkelijk zeggen dan doen we niet mee, maar dan wordt je uitgesloten van internationale wedstrijden, want je mag gewoon niet voetballen” (Van

Oostveen 2018).

Desalniettemin ontstond na Blatter’s herverkiezing een situatie waar de KNVB niet op had gehoopt. Na de herverkiezing in 2015 ontstond de vraag vanuit de media of een voetbalbond als de KNVB misschien zonder de FIFA verder moet. Daaruit ontstond het volgende gesprek met Michael van Praag:

“Wilt u nog lid blijven van zo’n club? ‘Naja ik heb geen andere keuze, want de KNVB is lid van de FIFA.’

Maar waarom stapt u er niet gewoon uit met de KNVB en een aantal andere Europese landen? ‘Heeft u enig idee wat dat voor gevolgen heeft als je dat zo doet? Nee? Als je uit de FIFA stapt, kan het Nederlands elftal niet meer voetballen, kunnen Nederlandse clubs niet meer meedoen aan de Champions League en Europa league. Dan kan je alleen in Nederland nog een competitie doen. Je kan wel makkelijk roepen: ‘wij gaan de FIFA uit’, maar dit zijn de consequenties.’

Is niet alles nu beter dan de FIFA? ‘Natuurlijk moet het beter en de KNVB zal een speler zijn die daar het voortouw in neemt, maar dat vraagt wel om behoedzaam manoeuvreren en daar ga ik mee beginnen’” (EenVandaag 2015).

Hieruit blijkt dat voetbal zonder de FIFA in de praktijk eigenlijk niet mogelijk is. Dit sluit goed aan op de taken-for-granted legitimiteit. Het lijkt er dus op dat ze gaandeweg een sterke cognitieve legitimiteit hebben ontwikkeld richting de voetbalbonden. Uit het bovenstaande citaat blijkt dat de KNVB vlak na de verkiezingen veel moeite had met de herverkiezing van Blatter, niet wetende dat hij een paar dagen later alsnog zou vertrekken. Met de komst van

43 een nieuwe voorzitter is er een situatie ontstaan waarbij de KNVB zich ook verantwoordelijk voelt voor de Wereldvoetbalbond:

“Uiteindelijk is Michael de eerste die tegen Blatter is op gaan staan, letterlijk, op de plenaire vergadering. We voelen ons wel heel erg verantwoordelijk. Tuurlijk, [hebben we] maar beperkte invloed. Maar we doen er alles aan om mee te denken en te helpen” (KNVB 2018).

Wat ook al eerder bleek uit de vorige paragraaf is dat de KNVB zich in bepaalde opzichten verantwoordelijk voelt voor alles wat er bij de FIFA gaande is. Dat is een interessante waarneming, na alle negatieve ontwikkelingen tijdens het presidentschap van Blatter. De KNVB steunt de nieuwe president Infantino volop, terwijl ze in pragmatische zin niet afhankelijk is van de FIFA en in morele zin nog moet afwachten of alle voornemens ook daadwerkelijk geïmplementeerd worden. Toch lijkt de KNVB de FIFA legitimiteit toe te kennen.

De houding van de KNVB wordt wellicht bepaald door FIFA’s cognitieve legitimiteit. De FIFA lijkt de KNVB actief in het proces te betrekken. Door samen te werken met twijfelende actoren kan je hun wensen beter in kaart brengen. In gesprek met de KNVB blijkt ook dat zij als meer ontwikkelde voetbalbond op veel vlakken wordt betrokken, zowel beleidsmatig als bij het helpen van andere bonden (KNVB 2018). Het is voor de KNVB belangrijk dat de FIFA, waarvan de KNVB één van de oprichters was, de gestelde hervormingen kan doorvoeren. Dat doen ze door onder andere Infantino bij te staan waar dat nodig is. Dat blijkt ook uit de afgelopen FIFA-summit. In een gesprek met een journalist merkte diegene op dat de FIFA en de KNVB als één blok opereerde:

“Het zat er wel als een blok. Ze zaten er wel samen. Het was niet dat de KNVB er zat en de FIFA. Ze zaten er echt samen. En ik snap ook wel dat ze dat uit willen stralen, zeker omdat de KNVB gastheer was van de FIFA en dus al die bonden en de FIFA ontvangt. Dat snap ik wel dat ze daar eensgezind zaten […] Het continu uitspreken van dat het wel gewoon goed gaat en beter is en overal de positieve insteek aan willen geven” (Journalist 2018).

Sinds de aanstelling van Infantino is er wel het een ander naar buiten gekomen over zijn persoon. Zo zou hij betrokken zijn bij een matchfixing-zaak in Turkije, terwijl juist de afgelopen jaren hier fel tegen gestreden werd (Follow the Money 2017). Daarnaast wordt hij genoemd in de Panama Papers (RTL Nieuws 2016). Toen Infantino nog in functie was bij de

44 UEFA zou hij omstreden contracten hebben gesloten met partijen die eerder al betrokken waren geweest bij omkoping en fraude. Toch is de rol van Infantino hier onduidelijk. Tijdens de FIFA-summit in Amsterdam is het hier kort op ingegaan en ondanks de aantijgingen staat de KNVB volledig achter Infantino:

“Het is over Infantino heel even over zijn integriteit gegaan, waarom het onderzocht was. Infantino redt zichzelf daar prima uit. Dat kan hij als de allerbeste. Daarbovenop deed Van Praag nog wel een schepje. Om te laten zien: wij staan hier wel achter. Dat verbaasde mij wel een beetje. Dat doen zij eigenlijk al voordat Infantino is aangesteld. Van Praag heeft toen al uitgesproken dat ze achter hem staan. Ze vonden hem een goede kandidaat. Maar sinds hij verkozen is, en ook onderzocht is over zijn integriteit, is de KNVB dat wel blijven doen. Van Praag dus ook. Ook daar hebben ze hem ingedekt” (Journalist 2018).

Ook uit het gesprek met de KNVB blijkt dat het lastig is om als FIFA-president onbesproken te blijven:

“Stel dat Infantino brandschoon is hè? Dan zijn er genoeg mensen die alle reden hebben om hem keihard aan te vallen. Alleen al op het feit dat ze invloed willen hebben dat hij brandschoon is. Dat leek ook te gebeuren bij de allereerste vergadering van de Council. Die lekte natuurlijk uit. Daar werd natuurlijk iets gelekt over zijn bezoldiging […] Je probeert zelf ook wel op je eigen ervaringen te vertrouwen en niet meteen op basis van artikelen. Als er zou staan dat hij twee miljoen aan de voorzitter van de Duitse bond betaald zou hebben dan zou dat zeker reden zijn om na te vragen of op enige manier […] kritisch te zijn. Dat doen we ook. Dat doet Michael ook. Michael heeft een goede relatie met Infantino. Als we dingen hebben dan sturen we gewoon mails naar hem: van goh hoe zit dit of kan je dit uitleggen?” (KNVB 2018).

De steun richting Infantino is ook een duidelijke steun richting de FIFA als organisatie. Het lijkt ook voor de kritische KNVB ondenkbaar dat het voetbal verder kan gaan zonder de FIFA. Uit de paragraaf over de pragmatische legitimiteit bleek dat de FIFA door middel van geld en materiaal veel heeft betekend voor het Afrikaans continent. In aanloop van de presidentsverkiezingen in 2015 maakt het kleine Lesotho duidelijk wat de FIFA voor hen heeft betekend:

“FIFA heeft voor veel ontwikkeling gezorgd in Afrikaanse landen. We hebben het allereerste WK hier gehad en ook Lesotho heeft hier iets aan gehad. Blatter is een held

45

in Lesotho, en wat hij heeft gedaan voor Afrika en Lesotho. We gaan zeker op hem stemmen, zelfs al zijn we zo ver weg van hem. Hij steunt en geeft om ons” (Nieuwsuur

2015b).

Uit de gegeven voorbeelden blijkt dat de FIFA in sommige landen een enorme impact heeft gehad, al werd Blatter daar soms persoonlijk voor bedankt. Naast de pragmatische legitimiteit kan dit ook voor cognitieve legitimiteit zorgen. Zonder de FIFA hadden de bonden nooit zo’n ontwikkeling kunnen doormaken, dit benadrukt hoe belangrijk de Wereldvoetbalbond is. Ook voor deze landen kan het voetbal, en misschien wel de ontwikkeling van het land, zonder de FIFA als ondenkbaar worden beschouwd.

De FIFA heeft meermaals in haar geschiedenis geprobeerd nog een stap verder te gaan door ook politieke standpunten in te nemen. Zo besloot de FIFA in 1960 een anti- discriminatie resolutie aan te nemen als reactie op het apartheidsregime van Zuid-Afrika. Uiteraard was dit een goede ontwikkeling op het gebied van anti-discriminatie, maar het was ook een standpunt waarin de FIFA voorliep op de rest van de wereld (FIFA 2016b). De FIFA probeerde door middel van sport landen te verbeteren en conflicten op te lossen:

“Like many other sports leaders, Havelange has claimed to be promoting world peace through sport. He claimed to have done much through football to bring China fully into world economic and political networks. He declared high hopes that the co-hosting arrangement between Japan and South Korea for World Cup 2002 would have a positive impact on international relations even though - close as he was to Japanese interests - he had been bitterly opposed to the principle of co-hosting. One of his final ambitions was to organize an international 'friendly' between Israel and the fledgling Palestinian state in New York, the seat of the United Nations, to show, in his words 'that football can succeed where politicians cannot” (Tomlinson 2000).

In dit geval gaat de FIFA nog een stapje verder en wilden ze zelfs een onmisbare factor voor de hele wereld zijn. Hierdoor hebben de betrokken voetbalbonden wellicht meer cognitieve legitimiteit toegekend aan de FIFA.

De cognitieve legitimiteit wordt pas het meest zichtbaar zodra voetbalbonden volgzaam blijven, zelfs als het hun eigenbelang tegengaat of als de voetbalbonden een negatieve ervaring hebben met de FIFA. De KNVB stelt dat het beter zou zijn als alle landen op basis van morele overtuigingen zouden stemmen en niet gebaseerd op enkel pragmatische voordelen. De KNVB ziet het echter als een luxe dat zij op het moreel juiste kunnen

46 stemmen. Andere landen hebben volgens hen die keuze niet en richten zich meer op de pragmatische kant (KNVB 2018). Ondanks het feit dat de stemmingsprocedure, met ieder een gelijke stem, dit in de hand werkt, staat de KNVB hier alsnog positief in. Ook op de vraag of de KNVB ooit uit de FIFA zou kunnen stappen, geeft de Nederlandse voetbalbond een positieve draai aan de situatie:

“Tuurlijk kan er een situatie ontstaan waarin je dat zou doen. Maar op dit moment is dat helemaal niet. Sterker nog dan draai ik hem liever om en laat ons meehelpen om het beter te maken. En als je ziet hoe bijvoorbeeld de sfeer was tijdens de laatste summit, het ging bijvoorbeeld over FIFA Forward-programma, ging over ontwikkeling van vrouwenvoetbal, hoe we wereldwijd willen zorgen voor meer vrouwenvoetbal. Niet alleen op het veld maar ook daarbuiten, in de stadions, maar ook in besturen. Maar ook ontwikkeling van jeugd en amateurvoetbal. [Dat zijn] voor ons allemaal belangrijke onderwerpen. Dat laat ons zien dat er ook belangrijke onderwerpen worden besproken. Geen handjeklap” (KNVB 2018).

Het is de vraag welke situatie zich moet voordoen voordat de KNVB uit de FIFA zou stappen. Toen Blatter net werd herkozen, misschien wel het dieptepunt in FIFA’s geschiedenis, publiceerde de KNVB het volgende bericht:

“Voor ons is het moeilijk te accepteren dat de meerderheid gestemd heeft op een persoon wiens campagne uit niets meer bestond dan een statement dat de afgelopen zestien jaar met hem aan het roer een voorbeeld zijn van hoe hij verder wil. Het zijn precies deze zestien jaar die onze voorzitter Michael van Praag ertoe bewogen hebben zelf deel te nemen aan de presidentsverkiezingen. We hebben deze slag misschien verloren, maar dit proces is nog lang niet voorbij. Terwijl FIFA wordt geplaagd door verwarring en bezoedeld door corruptie, zullen we blijven vechten voor een betere FIFA. Voor een FIFA waarbij ontwikkeling van het voetbal op de eerste plek komt in plaats van de FIFA zelf. We zullen onverminderd strijden voor voetbal voor eenieder. We zien ernaar uit om samen met andere vooruitstrevende landen bijeen te komen om de toekomst van FIFA en onze rol daarin te bespreken” (KNVB 2015).

Uit de bovenstaande citaten blijkt dat de KNVB sterke cognitieve legitimiteit toekent aan de FIFA. Volgens de KNVB zijn er zeker zaken die nog beter kunnen bij de FIFA. Desondanks lijkt de Nederlandse voetbalbond zelf ook de verantwoordelijkheid te willen nemen voor de FIFA. Als een van de meest kritische voetbalbonden zich zo opstelt, kan worden gesteld dat ook andere bonden de FIFA als cognitief legitiem beschouwen. Door de verdere

47 professionalisering van FIFA’s structuur zijn alle voetbalbonden door middel van hun statuten verplicht zich te houden aan de FIFA-wetgeving. Alleen al daarom is het lastig om het voetbal te kunnen regelen zonder de FIFA. Ook door de KNVB, als “twijfelende” voetbalbond, actief te betrekken in de hervormingen, kan er voor zorgen dat de Nederlandse voetbalbond meer cognitieve legitimiteit aan de FIFA toekent. Been en Van Oostveen bekennen dat uit de FIFA stappen vrijwel onmogelijk is. Het is in theorie mogelijk om een tweede Wereldvoetbalbond op te richten en te concurreren met de FIFA, zoals het gebeurt bij het boksen en het darten. Desalniettemin geven zij aan dat het in de praktijk vrij lastig zal zijn. Om de sport goed draaiende te houden, is het noodzakelijk om een flink aantal grote