Het cluster zakelijke dienstverlening

Het cluster zakelijke dienstverlening (kernbedrijfstakken: accountancy en management consulting) vormt in zekere zin een brug tussen het cluster van de financiële diensten aan de ene kant en het ICT cluster aan de andere kant. Daarnaast zijn er links met andere zakelijke diensten, zoals marktonderzoek, opinieonderzoek en juridisch advies, met werkgevers- en werknemersorganisaties en met sociaal-wetenschappelijk R&D en ingeni- eursbureaus. Opvallend is dat er geen links optreden naar de maakindustrie (figuur 2.24). Ondanks dat de maakindustrie een belangrijke afnemer is van zakelijke diensten, zijn er dus nauwelijks links in termen van menselijk kapitaal tussen deze sectoren.

Ook de ruimtelijke spreiding van werkgelegenheid in de zakelijke diensten is sterk vergelijkbaar met die van de ICT en financiële diensten (figuur 2.25). De vestigingen in de management consultancy en accountancy zijn weliswaar wat kleiner en bevinden zich ook iets meer gespreid over Nederland, maar

Tabel 2.12 Samenvatting sectorale en ruimtelijke arbeidsmarkt cross-overs voor het cluster

water

Cluster Diversheid relaties Sectorale samenhang arbeidsmarkt cross-overs Ruimtelijke samenhang arbeidsmarkt cross-overs Relevante locatiefactoren Water Drechteden, kleine concentraties in Friesland, Groningen, Vlissingen.

Divers maar selectief netwerk: Scheepsbouw enerzijds, transport anderzijds. Een waaier van

gerelateerde (kleine) sectoren.

Binnen brede topsector: twee subclusters, sterk verweven. Kansen tot vernieuwing

beperkt door positie subclusters in volwassen- fase cluster-levenscyclus.

Binnen (SVIR) regio: Drechtsteden kentgrootste clustering, gerelateerde sectoren wel in regio, maar niet nabij.

Specialisatie eigen sector, bereikbaarheid tweg, water). Nabijheid natuurgebied negatief.

Buitenland relatief onbelangrijk.

Cluster Diversheid relaties Sectorale samenhang arbeidsmarkt cross-overs Ruimtelijke samenhang arbeidsmarkt cross-overs Relevante locatiefactoren Zakelijke dienstverlening Noordvleugel Randstad, concentraties in grotere steden. Gefocust netwerk: ICT Financiële dienstverlening.

Binnen brede sector: geralteerde sectoren zijn net

als zakelijke dienstverlening sterk stedelijk en geclusterd.

Binnen stedelijke regio: net als financiele diensten en ICT sterk stedelijkverankerd.

Specialisatie eigen sector, bereikbaarheid (weg, spoor, lucht), woonmilieus, amenities. Buitenland vergelijkbaar geclusterd in grotere steden.

Tabel 2.13 Samenvatting sectorale en ruimtelijke arbeidsmarkt cross-overs voor het cluster

ook voor dit cluster geldt dat het sterk het stedelijk patroon volgt – met de sterkste concentratie in de Noordvleugel van de Randstad. Aangezien ICT-activiteiten en financiële diensten de voornaamste skill- gerelateerde sectoren zijn, bevinden de banen in de gerelateerde sectoren zich ook op dezelfde plekken (vergelijk Jacobs e.a. 2014).

Net als bij ICT en financiële dienstverlening, is het zakelijke dienstverleningscluster sterk lokaal gebon- den aan (groot)stedelijkheid. Dit betekent ook dat meer gelokaliseerd beleid potentieel aansluiting kan vinden bij de opbouw van en cross-overs tussen (skill-gerelateerde) sectoren. Woonmilieus en amenities zijn van belang in markten waar de dienstverlening sterk is en groeit (vooral de Noordvleugel van de Randstad). Bereikbaarheid en specialisatie zijn van belang als locatiefactoren (tabel 2.13). Uit eerdere stu- dies blijkt dat hoofdkantoren en zakelijke dienstverlening een patroon van co-evolutie kennen (Jacosb e.a. 2014). De grootstedelijke economie van dienstverlening is dus de centrale focus van dit cluster, met

daarbij behorende locatiefactoren19_.

19 Omdat de zakelijke dienstverlening formeel geen topsector is, is dit cluster niet doorgerekend in Van Dongen e.a. (2014).

Figuur 2.2a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Agrofood (productie) en skill- gerelateerde sectoren – Noord-Nederland

Figuur 2.2b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Agrofood (productie) en skill- gerelateerde sectoren – Midden-Nederland

Figuur 2.2c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Agrofood (productie) en skill- gerelateerde sectoren – Zuid-Nederland

Figuur 2.3a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Agrofood (diensten) en skill-gerelateerde sectoren – Noord-Nederland

Figuur 2.3b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Agrofood (diensten) en skill-gerelateerde sectoren – Midden-Nederland

Figuur 2.3c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Agrofood (diensten) en skill-gerelateerde sectoren – Zuid-Nederland

Figuur 2.5a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Chemie en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.5b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Chemie en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.5c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Chemie en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.7a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Creatieve Industrie en Diensten en skill- gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.7b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Creatieve Industrie en Diensten en skill- gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.7c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Creatieve Industrie en Diensten en skill- gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.9a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Energie en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.9b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Energie en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.9c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Energie en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.11a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Financiële dienstverlening en skill- gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.11b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Financiële dienstverlening en skill- gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.11c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Financiële dienstverlening en skill- gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.13a Ruimtelijke spreiding van de kernbedrijfstakken van HTSM en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.13b Ruimtelijke spreiding van de kernbedrijfstakken van HTSM en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.13c Ruimtelijke spreiding van de kernbedrijfstakken van HTSM en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.15a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken ICT en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.15b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken ICT en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.15c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken ICT en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.17a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Life-sciences en health skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.17b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Life-sciences en health skill- gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.17c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Life-sciences en health skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.19a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Logistieke cluster en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.19b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Logistieke cluster en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.19c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Logistieke cluster en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.21a Ruimtelijke spreiding van kernbedrijfstakken Tuinbouw en uitgangsmaterialen en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.21b Ruimtelijke spreiding van kernbedrijfstakken Tuinbouw en uitgangsmaterialen en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.21c Ruimtelijke spreiding van kernbedrijfstakken Tuinbouw en uitgangsmaterialen en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)

Figuur 2.23a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Water en skill-gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.23b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Water en skill-gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.23c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Water en skill-gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland

Figuur 2.25a Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Zakelijke dienstverlening en skill- gerelateerde sectoren (Noord-Nederland)

Figuur 2.25b Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Zakelijke dienstverlening en skill- gerelateerde sectoren (Midden-Nederland)

Figuur 2.25c Ruimtelijke spreiding kernbedrijfstakken Zakelijke dienstverlening en skill- gerelateerde sectoren (Zuid-Nederland)