ó prof. dr. michiel kleerebezem
Li Shizhen, een beroemde Chinese arts uit de Ming-dynastie, beschreef al in 16de eeuw het gebruik van zogenaamde ‘gele soep’ voor de behandeling van ernstige diarree, koorts, pijn en verstopping. Gele soep werd gemaakt van verse of gefermenteerde menselijke poep.
E
r is enorme aandacht voor het verschil in samenstelling van onze darmmicrobio- men en het mogelijke verband met allerlei ziekten. De vraag is alleen of de aangetrof- fen verschillen een gevolg zijn van de ziekte of de oorzaak ervan. Poeptransplantaties bieden een mogelijkheid om hierop antwoord te krijgen en worden wereldwijd uitgevoerd om erachter te komen of de symptomen van bepaalde ziekten te beïnvloeden zijn, of dat ziekten zelfs te genezen zijn. Een zoektocht in publieke databases van klini- sche studies die op dit moment worden uitgevoerd (bijvoorbeeld: https://clinicaltrials.gov) met de term poeptransplantatie (faecal microbiota trans-plantation) levert honderden hits. Poeptransplan-
taties zijn dus ‘populair’. Een duidelijke aanleiding voor de populariteit zijn de overweldigende succes- sen die geboekt zijn in de bestrijding van diarree veroorzaakt door de bacterie Clostridium difficile waarmee nieuwe therapeutische perspectieven zich aandienen voor deze en andere ernstig zieke patiënten. Wat ooit als laatste redmiddel voor deze patiëntengroep werd gezien, lijkt nu snel te veranderen in een standaardtherapie. Bij YouTube kun je zelfs instructiefilmpjes vinden om zelf een poeptransplantatie uit te voeren.
Toch is het concept van de poeptransplantatie alles behalve nieuw. Al millennia geleden werden poeptransplantaties uitgevoerd in China. In de vierde eeuw na Christus is in de Chinese medische literatuur al de eerste vermelding te vinden van het gebruik van poeptransplantaties voor de behande- ling van voedselvergiftiging en ernstige diarree die destijds werden beschreven door dokter Ge
Van Chinese gele soep tot poepbank
ó prof. dr. michiel kleerebezem
poepbank opgericht, genaamd ‘OpenBiome’. OpenBiome kan bevroren poepmonsters klaar voor gebruik, leveren aan clinici die poeptrans- plantatie willen inzetten om bijvoorbeeld Clostri-
dium difficile infectie of andere ziekten te bestrij-
den. In navolging van dit initiatief heeft het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) in 2016 de eerste Nederlandse poepbank geopend, waar donoren hun poepdonaties kunnen inleveren. De poep wordt grondig onderzocht om te bepalen of het geschikt is als poeptransplantatiemateriaal, en wordt vervolgens net als in Amerika klaar voor gebruik opgeslagen.
Hong. Ongeveer twaalfhonderd jaar later beschreef een andere beroemde arts uit China, Li Shizhen, het gebruik van zogenaamde ‘gele soep’ voor de behandeling van ernstige diarree, koorts, pijn en verstopping. Gele soep werd gemaakt van verse of gefermenteerde menselijke poep en werd door de patiënt gedronken. Ook door de Bedoeïenen, de nomaden van de woestijn, werd het aanbevolen om verse kamelenpoep te eten om zo ernstige en bloederige diarree te bestrijden. Het verhaal gaat dat tijdens de tweede Wereldoorlog de Duitse soldaten die dienst deden in het Afrika Korps, in geval van nood, deze aanbeveling opvolgden, met succesvol resultaat.
In de moderne medische literatuur stamt de eerste publicatie van een poeptransplantatie bij een patiënt met terugkerende ernstige diarree uit 1958, geschreven door een arts in Colorado in de Verenigde Staten die vermeldde dat de patiënt na de transplantatie zeer snel herstelde. Alhoewel
Clostridium difficile destijds nog niet bekend was,
gaat het naar alle waarschijnlijkheid in deze publi- catie wel om een patiënt die hieraan leed.
Kortom, er bestaat een aardige historie omtrent het medicinale gebruik van poep. Omdat tegen- woordig in een aantal gevallen de verkregen resultaten zeer veelbelovend zijn, worden op verschillende plaatsen in de wereld poep-banken opgericht, waar de poep van gezonde donoren wordt gecontroleerd en opgeslagen om in een later stadium te gebruiken voor behandeling van patiënten. In 2012 heeft een aantal onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in de Verenigde Staten de eerste publieke
T
oen Louis Pasteur ons een blik in de wonderlijke wereld van de bacteriën verschafte, en aantoonde dat bepaalde bac- teriën ook zonder zuurstof kunnen leven, werden deze kleine organismen vooral gevaarlijke ziekteverwekkende eigenschappen toebedacht. Zo is het lang gebleven, maar tegenwoordig hebben we een meer genuanceerd en ook veel spannender beeld van hoe bacteriën samenleven en hoe zij zich verhouden tot andere organismen, zoals de mens. Bacteriën leven vaak als een groot team, een soort gigantisch voetbalteam, en dat verklaart ook hoe de individuele bacteriën elkaar nodig hebben om te overleven als team; om te scoren, wedstrijden te winnen, niet te degraderen, misschien zelfs te promoveren. Een fantastische voetballer, ofwel een mogelijk heel nuttige bacterie, kan heel verschil- lend functioneren en van nut zijn, afhankelijk van de samenstelling van het team.Verbindende middenvelders
Zoals een aanvaller de bal toegespeeld moet krij- gen om te scoren, zo produceren bacteriën vaak producten waar andere bacteriën weer gebruik van kunnen maken. Zo’n enorm voetbalteam van bacteriën kan ook anderen van dienst zijn en een fantastisch voorbeeld zijn wel de miljarden bacte- riën in het menselijk darmstelsel. Een mens bevat bijna tien keer zoveel bacteriën als hij of zij zelf cellen heeft (een schatting die varieert) en zonder die bacteriën is het heel moeilijk overleven. Die bacteriën trainen ons afweersysteem, beschermen ons tegen gevaarlijke bacteriën, helpen ons het eten te verteren en op te nemen, en helpen giftige