Chemische verschuiving

Niet alle waterstofatomen absorberen straling van exact dezelfde frequentie. Dat komt omdat het proton een effectief magnetisch veld H voelt. En dit effectieve magneetveld is niet exact gelijk aan het

uitwendige veld Ho. De effectieve veldsterkte die een proton voelt hangt af van zijn omgeving, onder meer van de elektronendichtheid bij het proton en de aanwezigheid van andere protonen in de directe omgeving. Bij een gegeven radiofrequentie absorberen alle protonen bij dezelfde effectieve veldsterkte, maar ze absorberen bij verschillende aangelegde veldsterkte.

Als een molecuul in een magnetisch veld geplaatst wordt zoals bij het maken van een NMR-spectrum gaan zijn elektronen rondcirkelen en deze veroorzaken een geïnduceerd magnetisch veld. Als het geïnduceerde magnetische veld is gericht tegen het aangelegde veld (dit is het geval als de elektronen om het proton zelf cirkelen) wordt de effectieve veldsterkte kleiner. Men zegt in dat geval dat het proton wordt afgeschermd (shielded); het absorbeert dan bij een sterker aangelegd veld (hoger veld). Cirkelen van (vooral -)elektronen rond kernen in de buurt veroorzaakt (afhankelijk van de oriëntatie van deze -elektronen ten opzichte van de H-kernen) een versterking (deshielding; bijvoorbeeld bij benzeenringen) of een verzwakking (shielding; bijvoorbeeld bij ethyn) van de effectieve veldsterkte. Hierdoor verschuift de absorptie naar een respectievelijk lager en hoger veld. De chemische verschuiving  wordt gedefinieerd in ppm

miljoenste delen van het aangelegde veld Ho (vaak 60 MHz).

Als referentie neemt men tetramethylsilaan (CH3)4Si met  = 0,0. Vanwege de geringe

elektronegativiteit van silicium is de afscherming van zijn protonen groter dan in de meeste andere moleculen: een grotere * betekent dus een grotere verschuiving naar laag veld. Meestal ligt  tussen 0 en 10.

Voorbeeld 1: Protonen in een methylgroep hebben een kleinere chemische verschuiving dan protonen in een fenylgroep; de elektronen in een methylgroep (met enkelvoudige bindingen) rond de H-kernen zelf schermen af (maar minder dan bij TMS), terwijl de -elektronen in de fenylgroep (met dubbele bindingen) rond de kernen in de buurt het effectief magnetisch veld juist versterken.

figuur 82 Overzicht van -waarden

Voorbeeld 2: Doordat zuurstof elektronegatiever is dan koolstof zal de elektronendichtheid van het proton in -OH bindingen kleiner zijn dan van een proton in bindingen. Het proton in CH-bindingen wordt daardoor meer afgeschermd van het magneetveld en zal bij een hoger veld energie opnemen (resoneren) dan het -OH proton.

T14 Krkriikwrvchichvrchuivi

karakteristieke - (chemische verschuiving) waarden (verdunde oplossing in chloroform)

soort protona chemische verschuivingb

soort protona chemische verschuivingb ppm Hzc ppm Hzc R-CH3 0,9 54 RCOCH3 2,3 126 R-CH2-R 1,3 78 R-CH2-Cl 3,7 220 R3CH 2,0 120 R-CH2-Br 3,5 210 R2C=CH2 5,0 300 R-CH2-I 3,2 190 R2C=CHR 5,3 320 R-CH(-Cl)2^d 5,8 350 C6H5H 7,3 440 R-O-CH3 3,8 220 RCCH 2,5 150 (R-O-)2CH2^d 5,3 320 R2C=CRCH3 1,8 108 RCOH 9,7 580 C6H5CH3 2,3 140 R-O-H 5e 300e C6H5OH 7e 420e RCOOH 11e 660e

a Het proton dat resoneert is dik aangegeven. Groep R is een verzadigde koolwaterstofketen.

b Ten opzichte van tetramethylsilaan (= 0,00 ppm).

c Spectrometerfrequentie is 60 MHz.

d Merk op dat de verschuiving veroorzaakt door twee chlooratomen of twee RO-groepen weliswaar groter is dan die van één atoom of atoomgroep, maar zeker niet tweemaal zo groot.

e Afhankelijk van het oplosmiddel, de concentratie en de temperatuur.

Binnen een groep (bijvoorbeeld een methylgroep) zijn de protonen equivalent. Ze hebben dan ook dezelfde chemische verschuiving. Het aantal signalen geeft aan hoeveel verschillende ‘soorten’ protonen er zijn. De positie van de signalen geeft informatie over de elektronenomgeving van elk soort proton. Ethanol heeft drie verschillende soorten protonen: die van de CH3-, de CH2- en de OH-groep. Dit geeft drie lijnen in het NMR spectrum van ethanol.

Belangrijk: de exacte positie is afhankelijk van de aard van de buuratomen! 5.3.3. Spin-spinkoppeling

Bij NMR-instrumenten met een hoog oplossend vermogen blijken de pieken fijnstructuur te vertonen. Dit wordt veroorzaakt doordat het effectieve veld van kern A beïnvloed wordt door de spins van naburige kernen B. Een verschil in spinoriëntatie veroorzaakt een klein verschil in effectieve veldsterkte en dus ook in de positie van het signaal. Het effectieve veld dat een proton ‘voelt’ wordt groter en kleiner door het magnetische veld dat door de omringende protonen wordt veroorzaakt (Tabel 15). De opsplitsing van een signaal in meerdere pieken zegt iets over de omgeving van een proton met betrekking tot andere naburige protonen. Het patroon van een piek geeft informatie over het aantal buurkernen.

Zo blijkt in het NMR-spectrum van ethanol bij toenemend oplossend vermogen de CH3-lijn en de CH2

lijn een fijnere structuur te bezitten. De CH3-lijn vormt een triplet en de CH2-lijn een kwartet. Dit effect staat bekend als spin-spin koppeling. Het OH-proton laat geen meervoudige lijn zien omdat het zeer snel uitwisselt met het oplosmiddel.

Tabel 15 Multipliciteit ten gevolge van spin-spinkoppeling

totale spin CH2-protonen totale spin CH3-protonen

+1 0 -1     +3/2 +1/2 -1/2 -3/2        

5.3.4. Piekoppervlak

De intensiteit van de signalen geeft aan hoeveel protonen van elk soort (equivalente protonen) er zijn. Het oppervlak van een piek is evenredig met het aantal equivalente protonen.

Equivalente protonen zijn protonen met dezelfde chemische omgeving; als je in elk van twee moleculen van een stof in gedachte een willekeurig proton vervangt door een ander atoom Z en je krijgt daarbij hetzelfde product (of een enantiomeer), dan was er sprake van equivalente protonen. Door de verhouding van de integralen te bepalen is ook de

verhouding van de aantallen equivalente protonen te bepalen. Als

het totale aantal protonen bekend is (bijvoorbeeld via

massaspectrometrie), dan kunnen de absolute aantallen berekend worden.

Bovenstaande leidt tot het bijgaande piekenpatroon bij ethanol. Elk proton in CH2 ‘voelt’ vier verschillende spinrangschikkingen van CH3 en elk proton in CH3 ‘voelt’ drie verschillende

spinrangschikkingen van CH2.

De piekhoogten verhouden zich volgens een binomiale verdeling. Dit geeft het volgende opsplitsingsschema.

figuur 83 NMR-spectrum van ethanol

verhouding piekhoogten aantal buren 1 1 1 1 2 1 1 3 3 1 1 4 6 4 1 1 5 10 10 5 1 0 1 2 3 4