Dit hoofdstuk gaat verder in op de al aanwezige projecten in de Oosterparkwijk die onderzocht zijn voor dit onderzoek. De gebruikte informatie is zowel afkomstig uit de expertinterviews (primaire data) alsook uit secundaire bronnen, waaronder documenten van het Nieuw Lokaal Akkoord en gemeentelijke rapportages die gaan over de Oosterparkwijk of relevant zijn voor het onderwerp. De primaire data geeft de huidige stand van zaken weer in het zelfbeheer van bewoners in de groene publieke ruimte.
5.1 Initiatieven in de Oosterparkwijk
In de Oosterparkwijk zijn een aantal interessante initiatieven gaande waarbij bewoners ruimte van de gemeente, woningcorporatie of andere actoren in beheer hebben. Hierin is onderscheid te maken tussen stadslandbouw projecten: publiek- of private initiatieven die het kweken van groente en fruit terug willen brengen naar de stad en samen met bewoners hetzelfde ideaal nastreven en groenbeheer projecten voor het onderhouden en beheren van publieke ruimte zoals het aanplanten van boomspiegels, het onderhouden van plantenperken of het snoeien van struikgewas. In onderstaande afbeelding is de geografische ligging weergeven, waar de onderzochte projecten gelegen zijn (figuur 3).
1. Toentje;
2. Stadswerf; 3. Florakade; 4. Pioentuin; 5. Hof van Reseda.
In de Oosterparkwijk zijn veel verschillende initiatieven die allen op een eigen manier voortbestaan: de één met subsidie en ondersteuning, de ander wil juist geen hulp en ondersteuning om vrij te blijven van verantwoordelijkheden. Hierna zal verder ingegaan worden op de overeenkomsten, verschillen en opvallende zaken van de onderzochte projecten. In tabel 8 worden de onderzochte projecten verder toegelicht.
45
Tabel 8 Onderzochte initiatieven in de Oosterparkwijk van Groningen
1 - Toentje
Sinds 2014 2 - Stadswerf Sinds 2014
3 - Florakade Sinds 2013
4 - Pioentuin Sinds 2012
5 - Hof van Reseda Sinds 2010 Project: Moestuin; Stadslandbouw; Educatief. Project: Moestuin; Spelen; Tuinieren; Ontmoeten. Project: Tuinieren; Ontmoeten. Project: Moestuin; Tuinieren. Project: Moestuin; Verblijven; Ontmoeten. Grond eigenaar:
Gemeente Groningen. Grond eigenaar: Woningbouwcorporatie Nijestee.
Grond eigenaar:
Gemeente Groningen. Grond eigenaar: Gemeente Groningen. Grond eigenaar: Gemeente Groningen.
Bewoners:
Nee Bewoners: Ja Bewoners: Ja Bewoners: Ja Bewoners: Ja
Participanten: Projectleider Voedselbank; Partner organisaties; Bewoners. Aantal participanten: Vereniging van Eigenaren; 6 Werkgroepen; Circa 15 personen Aantal participanten: 2 initiatiefnemers; Buurtkinderen; Circa 2 personen. Aantal participanten: 8 huishoudens; Circa 10 personen. Aantal participanten: 12 huishoudens; Circa 20 personen. Visie: Maatschappelijke opgave; Betrekken primaire doelgroep voedselbank; Educatie en begeleiding; Maatschappelijk betrekken; Distributie voedselbank. Visie:
Platform voor buurt; Ogen op straat krijgen; Veiligere buurt; Contacten leggen; Betrekken bewoners; Beheer van omgeving.
Visie:
Angst verlies; Actie tegen
verwaarlozing; Liefde voor tuinieren; Dienst aan ouderen; Doe-mentaliteit; Regelvrije ruimte.
Visie:
Actie tegen verwildering; Buurtcontact;
Liefde voor tuinieren; Aandacht voor flora &
fauna.
Visie:
Actie tegen monotonie; Veilige omgeving voor
kinderen;
Educatie aan kinderen; Samenzijn, samendoen
en ontmoeten.
Subsidie: Y/N
Armoedebeleid. Subsidie: Y/N Nieuw Lokaal Akkoord; Nijestee.
Subsidie: Y/N
Giften burgers. Subsidie: Y/N Nieuw Lokaal Akkoord. Subsidie: Y/N Nieuw Lokaal Akkoord; Oranjefonds;
Groen dichterbij. Tabel 8 Overzicht van de verschillende initiatieven. Van links naar rechts; Toentje van de voedselbank, 2013; Stadswerf, 2014; Florakade, 2014; Pioentuin, 2012 en De Hof van Reseda, 2010 (bron: eigen bewerking, 2014)
Paradijsvogelstraat, Groningen Stadswerf, Groningen Florakade, Groningen Pioenstraat, Groningen Resedastraat, Groningen
46
5.2 Initiatieven nader beschouwd
Gedurende het onderzoek is gezocht naar overeenkomsten, verschillen en opvallende zaken in en tussen de projecten. De beschouwing bestaat uit een vergelijkende analyse van vijf verschillende initiatieven (zie tabel 8) die gericht zijn op het tuinieren in de groene publieke ruimte. Aan de hand van de thema`s uit de topiclijst is een vergelijkende analyse gemaakt (tabel 8). In het hiernavolgende zullen deze verder worden toegelicht.
5.2.1 Ruimtelijke schaal
Uit de interviews blijkt dat het merendeel van de bestudeerde projecten gericht is op het verbouwen van groente, fruit en kruiden. Alle initiatieven maken deel uit van de openbare ruimte en vinden plaats in de Oosterparkwijk van Groningen (zie tabel 8). In de Pioentuin en de Stadswerf is een deel gereserveerd voor het kweken van bloemen en planten. Slechts een enkel project aan de Florakade is puur gericht op tuinieren en aanplanten van bloemen en planten. Met uitzondering van de Stadswerf gaat het om openbare ruimte die in eigendom is van de Gemeente Groningen en met toestemming beheerd wordt door omwonenden. Het project van de Stadswerf bevindt zich wel in de publieke ruimte, maar het terrein is in handen van de woningcorporatie Nijestee. In dit specifieke geval maken bewoners gebruik van de grond zolang ontwikkelingen van de woningcorporatie stilliggen; het gaat hier om een tijdelijke functie.
Opvallend is dat bij de Hof van Reseda openbare ruimte verboden toegang is voor andere mensen dan bewoners van de Resedastraat. De tuin is gelegen achter de woningen en niet zichtbaar vanaf de straat. De projecten zijn op Toentje na niet buurtoverstijgend en zijn beperkt tot een deel van de straat (woonblok) met het merendeel koopwoningen.
5.2.2 Sociale Dimensie
Het merendeel van de burgers dat betrokken is bij een van de projecten woont direct naast of vlakbij het groen dat in zelfbeheer is. Bij Toentje ligt dit anders, aangezien hier nog geen mensen anders dan de organisator en partner organisaties in participeren. Daarnaast is Toentje ook niet gericht op de buurt alleen, maar richt het zich op die mensen die het maatschappelijk minder of moeilijk hebben. Echter in de meeste gevallen is de tuin direct voor of achter de woning. Opvallend is dat het merendeel van de initiatiefnemers gezinnen met kinderen zijn, hoger opgeleid is en eigenaar is van een koopwoning. Een aantal bewoners gaf aan niet te behoren tot de typische sociale klasse van de Oosterparkwijk. De organisatorische structuur kent in bijna alle gevallen een informele setting. In het merendeel van de onderzochte projecten is geen sprake van een hiërarchische structuur anders dan de natuurlijke influentie en overwicht van actieve burgers. Overleg vindt voor het merendeel plaats ofwel in de tuin, om het huis of via een whatsapp groep op de mobiele telefoon. Wel is bij de Hof van Reseda en de Stadswerf sprake van een bestaand netwerk dat in de vorm van een vereniging van eigenaren bestaat voor collectieve uitgaven. Beide projecten gebruiken deze setting ook als platform voor de tuin.
De visies verschillen per project; Toentje leeft erg met de gedachte een maatschappelijke bijdrage te willen doen aan diegene die sociaal geïsoleerd zijn, educatie te bieden en met die inzet een distributielokaal te worden voor de voedselbank. Het is een visie die vooral gericht is op armoedebestrijding en maatschappelijke betrokkenheid. Bij de Pioentuin en
47 aan de Florakade is de focus vooral gericht op het bijhouden en beheren van openbare ruimte uit irritatie voor verlies en liefde voor tuinieren. Bij deze projecten was het vooral de selectieve verwildering, die leidde tot actieve bewoners in het beheren van de openbare ruimte.
Bij de Hof van Reseda was het vooral het monotone beeld dat de aanleiding gaf; men heeft daar de visie om door te ontmoeten en door samen te beheren een veilige plek te creëren voor kinderen en meer buitenruimte beschikbaar te stellen om te verblijven.
5.2.3 Samenwerking en verhoudingen
Het merendeel van de projecten is ontstaan vanuit een buurtinitiatief maar, is vanaf de initiatieffase ondersteund vanuit de gemeente en/ of woningcorporatie. De uitzondering hierbij is het initiatief aan de Florakade, waar de initiatiefnemers in eerste instantie zonder toestemming aan de zijn slag gegaan. De projecten Pioentuin en Hof van Reseda zijn initiatieven die vooral door gezinnen worden geleid, al dan niet met kinderen. Het actieve netwerk beperkt zich tot de woonblok en is slechts een deel van de straat. Omdat de Hof van Reseda omsloten ligt achter de woningen is weinig sprake van informeel contact met andere bewoners uit de Oosterparkwijk. Dit is bij de Pioentuin en Florakade wel mogelijk, gezien het feit dat beide projecten prominent onderdeel uitmaken van de openbare ruimte. Tussen de initiatieven blijkt weinig tot geen contact of samenwerking. Bij de Stadswerf is het wel de bedoeling meer samen te werken met Toentje, omdat beide projecten aan elkaar grenzen. Beide projecten zouden van elkaar kunnen profiteren, bijvoorbeeld gezamenlijk inkopen van middelen.
Kenmerkend is dat voor het realiseren van de projecten in bijna alle gevallen de samenwerking met de gemeente positief wordt ervaren. Vooral de groenparticipatiecoördinator wordt als belangrijke meerwaarde gezien. Langs deze weg biedt de gemeente vooral een ondersteunende bijdrage en helpt bewoners hun initiatieven van de grond te krijgen en te laten slagen. Momenteel is de gemeente bezig te kijken of beleid dusdanig afgestemd kan worden, dat bewoners meer openbare ruimte in beheer willen en kunnen nemen. De projecten zijn een product van initiatieven die door bewoners zijn genomen en die zijn voortgekomen uit de samenwerking en draagvlak uit de buurt. In alle gevallen gaat het om locaties en grond die eerst in beheer waren van de publieke sector (gemeente of woningcorporatie). Er zijn weinig andere actoren betrokken in het proces en de ruimte die in zelfbeheer is gegeven. Gezien dit feit kunnen gemeente en bewoners werken aan een integrale toenadering in het realiseren van initiatieven. De groenparticipatieprojecten in de Oosterparkwijk kennen allen een verschillende ontstaansgeschiedenis. De ontwikkeling aan de Hof van Reseda is een pilotproject geweest in de samenwerking tussen de Gemeente Groningen en bewoners en wordt door de gemeente in de structuurvisie aangedragen als voorbeeld voor een nieuwe aanpak (Gemeente Groningen, 2012). De samenwerking is daar begonnen met een initiatief van bewoners die inspraak wilden krijgen in de inrichting van de groene openbare ruimte in hun woonomgeving. Dit is in samenwerking met de gemeente veranderd in het zelf mogen aanleggen en aanplanten van de openbare ruimte. Dit is ook het geval geweest bij de Stadswerf die vanuit de vereniging van eigenaren de samenwerking heeft opgezocht met de woningcorporatie en gemeente om bewonersinitiatieven te laten ontstaan.
48 Bij de Pioentuin bleek door het verwilderingsbeleid van de gemeente de angst voor verlies en verloedering te ontstaan; ditzelfde geldt voor het initiatief aan de Florakade. Echter bij de pioentuin is het initiatief vanuit de burger gekomen om in samenspraak met de gemeente het beheer over te nemen; in beginsel door de bestaande beplanting bij te houden. Dit is de aanzet geweest voor mensen uit de buurt om zich gezamenlijk in te zetten voor de groene openbare ruimte; niet voor de monotone beplanting van de gemeente maar met eigen begroeiing. Bij de Florakade is het initiatief illegaal gestart, waarbij de bewoners zich net als bij de Pioentuin stoorden aan de verwaarlozing van de openbare ruimte, maar zonder toestemming van de grondeigenaar het beheer van de grond op zich namen. Na verloop van tijd is wel door de initiatiefnemers aangegeven bij de gemeente dat zij dit initiatief waren gestart. Zo blijkt dat initiatieven die gaande zijn in de Oosterparkwijk vooral het initiatief zijn van de bewoners zelf. De gemeente heeft hierin wel een grote rol: ten eerste omdat het gaat over openbare ruimte en te tweede omdat het beheer niet volledig overgenomen kan worden door bewoners. Immers deze hebben niet alle middelen en materialen om bijvoorbeeld bomen te kappen en snoeiafval af te voeren. Het zijn dus samenwerkingsverbanden tussen publieke en private partijen die door zelforganisatie begonnen zijn maar door de samenwerking met de gemeente verschoven zijn naar zelfbeheer projecten die ondersteund worden door de gemeente.
5.3 Tot slot
In resumé kan gesteld worden dat er met de verschillende initiatieven invulling wordt gegeven aan het groenparticipatiebeleid van de Gemeente Groningen. Bij een meer kritische benadering is het in sommige gevallen juist een reactie op het beleid; verwildering wordt door bewoners in sommige gevallen gezien als verwaarlozing. Naast verlies is het in een aantal gevallen ook de monotonie, die zorgt voor onvrede en actie bij bewoners. Op te merken is dat het overgrote merendeel van de projecten niet buurt-overstijgend is. In bijna alle gevallen is het een groep bewoners, de bewoners wonen in een koopwoning, hebben een dubbel inkomen en is hoger opgeleid. Tevens hebben veel van de actieve deelnemers kennis van wegen die bewandeld moeten worden voor subsidies en overige zaken. Dat duidt mogelijk op het feit dat burgers die woonachtig zijn in een koopwoning vaak meer financiële middelen hebben om de tuin te onderhouden, wat een positieve invloed heeft op de kwaliteit. Bij huurders kan dit anders uitpakken, de woonduur is vaak korter en men is minder bereid te investeren. Vervolgonderzoek zou kunnen uitwijzen dat deze groep wel bereid is meer te investeren in het beheren van publieke ruimte. In dit onderzoek is vooral de eerste groep bestudeerd, waarbij de opvattingen per initiatief verschillen. Dit zal in hoofdstuk 6 verder worden toegelicht.
49