2.1 Bronnen
Tijdens het bureauonderzoek is de bestaande relevante kennis van de
onderzoekslocatie verzameld. Daartoe zijn de in Tabel 2 weergegeven bronnen geraadpleegd. Aan de hand van het bureauonderzoek is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld.
Tabel 2: Westerbork, Hoofdstraat 48: gebruikte bronnen en kaarten.
Actueel Hoogtebestand Nederland
ANWB, 2004. Topografische Atlas Drenthe 1:25000. ANWB bv, Den Haag, p.40.
Brongers, J.A. 1976. Air Photography and Celtic Field Research in the Netherlands. ROB, Nederlandse Oudheden 6, Amersfoort.
Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) [ARCHIS].
Essen-kaart Drenthe [ARCHIS]
http:\\earth.google.com
Indicatieve Kaart Archeologisch Waarden (IKAW)
Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.1. College voor de Archeologische Kwaliteit (www.sikb.nl)
Nijland, G., R.J. de Lange en J.C. Smittenberg 1982. Milieukartering Drenthe 1974-1978. III Fysische Geografie.
Bijlage II: Fysisch Geografische Kaart van Drenthe schaal 1:50000. Rapport Provinciale Planologische Dienst van Drenthe, Assen, blad 5.
Rijks Geologische Dienst, 1979. Geologische Kaart van Nederland 1:50000. Blad 17 West Emmen. Haarlem, Rijks Geologische Dienst, Haarlem.
Spek, T. & A. Ufkes. 1995. Archeologie en Cultuurhistorie van Essen in de Provincie Drenthe. Inventarisatie, Waardering en Aanbevelingen ten behoeve van het Stimuleringsbeleid Bodembeschermingsgebieden.
Wageningen/Groningen.
Stichting voor Bodemkartering, 1978. Bodemkaart van Nederland 1:50000. Blad 17 West Emmen. StiBoKa, Wageningen.
Stichting voor Bodemkartering, 1978. Geomorfologische Kaart van Nederland 1:50000. Blad 17 en 18 Beilen/Roswinkel. StiBoKa, Wageningen.
12 Provinciën. 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland 1955-1965. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, k.75.
12 Provinciën. 2005. Luchtfoto Atlas Drenthe 1:14 000. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, p.98.
Uitgeverij Nieuwland, 2006. Grote Historische Topografische Atlas ±1898-1928. Drenthe 1 : 25 000. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg, k.205.
Versfelt, H.J. & M. Schroor, 2001. De Franse Kaarten van Drenthe en de Noordelijke Kust. 1811-1813. Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam, k.13.
Versfelt, H.J. & M. Schroor, 2005. De Atlas van Huguenin: Militair-topografische Kaarten van Noord-Nederland 1819-1829. Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam, k.48.
Versfelt, H.J. 2004. Kaarten van Drenthe 1500 - 1900. Heveskes Uitgevers, Groningen.
Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990. Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland 1851-1855, schaal 1:50000. Wolters-Noordhoff, Groningen, k.83.
www.watwaswaar.nl
3
2.2 Fysische geografie (KNA 3.1 LS04)
Het terrein is op de fysisch-geografische kaart niet gekarteerd wegens ligging binnen de bebouwde kom van Westerbork. Wel ligt er ten noorden van het terrein een gebied met vastgelegde duinen (classificatie fysisch-geografische kaart Ed1: 'E' staat voor eolisch: vormen ontstaan door wind in een gematigd klimaat). Ten oosten van het plangebied is binnen 120 cm onder het maaiveld geen grondmorene of premorenaal zand onder het dekzand aanwezig (Nr1;
'N' staat voor niveo-eolisch: dekzandafzetting zonder grondmorene or premorenaal binnen 120 cm onder het maaiveld). Ten zuidoosten van het plangebied is binnen 120 cm onder het maaiveld geen grondmorene of
premorenaal zand onder het dekzand aanwezig met een cultuurdek dikker dan 40 cm (Nr1a; toevoeging 'a' staat voor cultuurdek dikker dan 40 cm). Volgens de fysisch-geografische kaart ligt zuidelijk van het plangebied een heuvelrug met een 40 tot 120 cm dik pakket dekzand met een cultuurdek dikker dan 40 cm (classificatie fysisch-geografische kaart Gr1na: 'G' staat voor glaciaal met landijsafzettingen of grondmorene binnen 120 cm onder het maaiveld;
toevoeging 'n' staat voor dekzand met een dikte van 40 tot 120 cm).
Ook op de geomorfologische kaart is de bebouwde kom niet gekarteerd.
Ten noorden van het terrein ligt een gebied met lage landduinen en
bijbehorende vlakten en laagten (classificatie geomorfologische kaart 4L8) en ten noordoosten dekzanden, al dan niet bedekt met oud bouwlanddek (4K14).
Aan de zuidkant bevindt zich grondmorene al dan niet met welvingen, bedding met dekzand, zwak golvend en relatief hoog gelegen. Geologisch gezien is het terrein opgebouwd uit een dekzandpakket van minder dan twee meter dik op grondmorene (Formatie van Drenthe, classificatie geologische kaart Dr6).
Op de bodemkaart is de bodem van het plangebied eveneens niet gekarteerd, maar ten noorden en ten zuiden van het terrein bestaat de bodem uit een laarpodzolgrond in leemarm en zwak lemig fijn zand met keileem beginnend tussen 40 en 120 cm diep en dikker dan 20 cm is (classificatie bodemkaart cHn21 met grondwatertrap VI: gemiddeld hoogste
grondwaterstand tussen 40 en 80 cm en gemiddeld laagste grondwaterstand meer dan 120 cm onder het maaiveld). Ten oosten van het terrein bestaat de bodem uit een hoge zwarte enkeerdgrond met leemarm en zwak lemig fijn zand (classificatie bodemkaart zEZ21, eveneens met grondwatertrap VI).
Volgens de kaart van Ufkes & Spek (1995) en de Essen-kaart van Drenthe (ARCHIS) ligt het plangebied niet binnen een es (zie Appendix III).
Volgens het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) ligt Westerbork op een oost-west gelegen zandrug, een uitloper van de Hondsrug.
4
2.3 Archeologie (KNA 3.1 LS04)
Uit het plangebied zijn in het verleden geen meldingen gedaan van vondsten aan het Centraal Archeologisch Archief (CAA) van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM). Wel zijn er in de omgeving van het terrein zijn enkele vondstmeldingen bekend. Het plangebied ligt binnen een door het Centraal Monumenten Archief (CMA) aangegeven monument [ARCHIS-nummer 14470]. Het gaat om een terrein van hoge archeologische waarde, namelijk de kern van het oude esdorp Westerbork waar mogelijk sporen van vroegere bewoning uit met name de vroege tot late
middeleeuwen te vinden kunnen zijn. Op ongeveer een kilometer ten oosten van het plangebied zijn sporen van een celtic field of raatakker met mogelijk resten van een nederzetting gemeld, daterend uit de ijzertijd tot romeinse tijd [ARCHIS-nummers 9558 en 34186].
Ongeveer een halve kilometer ten zuidwesten van het plangebied zijn vondsten uit de late romeinse tijd / vroege middeleeuwen en de late
middeleeuwen aangetroffen. Het gaat om fragmenten van keramiek van kogelpotten, steengoed en roodbakkend geglazuurd aardewerk uit de late middeleeuwen tot nieuwe tijd [ARCHIS-nummer 239830] en om
handgevormd aardewerk en een spinklos uit de laat romeinse tijd tot vroege middeleeuwen [ARCHIS-nummer 239833]. Ten noordwesten van het terrein is op een halve kilometer afstand een vondst melding gedaan waar een kan van geglazuurd steengoed uit de nieuwe tijd in bijna complete toestand gevonden is [ARCHIS-nummer 300339].
Verder zijn er op ruim een kilometer ten oosten van het plangebied verschillende vondsten gedaan uit het mesolithicum. Het gaat hier om
vuurstenen werktuigen, kern materiaal en afslagen [ARCHIS-nummer 239840].
Meer zuidelijk gelegen, op ongeveer een kilometer van het plangebied, zijn ook mesolithische vondsten aangetroffen. Hier handelt het om een vuurstenen kling en een afslag [ARCHIS-nummer 239783].
Voor meer details en gegevens over de ligging wordt verwezen naar Appendix II en Tabel 3.
2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03)
In de historische atlassen (zie Figuur 3) is te zien dat het plangebied in ieder geval vanaf het begin van de 19e eeuw al bebouwd was. De Hoofdstraat was toen ook reeds aanwezig. De huidige bebouwing is jonger en er moet daarom rekening worden gehouden met restanten van de eerdere bebouwing op het terrein.
5
Tabel 3: Westerbork, Hoofdstraat 48: overzicht van de ARCHIS-meldingen (voor de dateringen en de ligging wordt verwezen naar Appendix I en II).
ARCHIS-nrs RD-coördinaten Omschrijving Datering CMA
14470/17B-032 237,436/540,938 Kern van oud esdorp. Mogelijk sporen van
vroegere bewoning middeleeuwen
9558/17B-A08 238,720/540,676 Celtic field/raatakker, nederzetting ijzertijd - romeinse tijd CAA
34186 238,700/540,700 Celtic field ijzertijd – romeinse tijd
239783 238,430/540,580 Bewerkt vuursteen: 1 kling en 2 afslagen mesolithicum 239830 237,250/540,600 Scherven aardewerk: 2 kogelpot, onbekend
aantal steengoed en roodbakkend geglazuurd aardewerk
middeleeuwen laat – nieuwe tijd
239833 237,450/540,515 Scherven aardewerk: onbekend aantal handgevormd; 1 spinklos van aardewerk
romeinse tijd laat – middeleeuwen vroeg 239840 238,775/541,300 Bewerkt vuursteen: 12 klingen, 1 boor,
3 schrabbers, 7 kernen, 7 stekers, 72 afslagen, 1 schaaf
mesolithicum
300339 237,500/541,500 Aardewerk: 1 kan van geglazuurd steengoed nieuwe tijd A
Figuur 3: Westerbork, Hoofdweg 48: details van historische kaarten. Linksboven een detail uit de atlas met kaarten uit 1955-1965; rechtsboven is een uitsnede afgebeeld uit de historische atlas met kaarten uit 1898-1928; linksonder een detail uit 1851-1855 en rechtsonder uit de atlas van Huguenin van 1819-1829.
De ligging van het plangebied is met een blauwe cirkel weergegeven.
6
2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.1 LS05)
Volgens de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) heeft het plangebied een hoge trefkans op archeologische waarden. Uit het plangebied zelf zijn geen archeologische vondsten bekend. Het terrein bevindt zich aan de rand van de dorpskern van het esdorp Westerbork, een gebied dat in ieder geval vanaf de middeleeuwen gebruikt is voor bewoning. Het plangebied bevindt zich buiten de esgronden. De kans op archeologische indicatoren uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd is dus groot. Deze kunnen bestaan uit bouwmateriaal, scherven aardewerk, voorwerpen van metaal, bot, etc.
Ten zuidwesten, zuiden en noordwesten van het plangebied zijn vondsten bekend uit de romeinse tijd tot de late middeleeuwen en nieuwe tijd. Ten oosten van het plangebied zijn verschillende vondsten uit de steentijd en ijzertijd bekend. Het betreffen vondsten die wijzen op bewoningsactiviteiten:
bewerkt vuursteen en een celtic field. Er moet daarom in het plangebied rekening worden gehouden met de aanwezigheid van archeologische
indicatoren uit deze perioden. Deze kunnen bestaan uit scherven aardewerk, houtskoolconcentraties, bewerkt of verbrand vuursteen en voor de
metaaltijden bijvoorbeeld voorwerpen van metaal of restanten van metaalbewerking.
Behalve huisaansluitingen en leidingen die direct aan de weg lopen, laat de informatie van de KLIC geen leidingen zien in het plangebied. De te verwachten verstoringen zullen te maken hebben met de aanleg van het parkeerterrein en mogelijk de eerdere bebouwing.
7