Voor het bureauonderzoek zijn onderstaande bronnen gebruikt:
Tabel 2: Itens, Hearedyk 2: geraadpleegde literatuur en andere bronnen.
AHN-Viewer. www.AHN.nl. Actueel Hoogtebestand Nederland. Rijkswaterstaat, Adviesdienst Geo-informatie en ICT.
Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode. Archeologie Leidraad 3. J.H.A. Bosch, 7 maart 2005.
ARCHIS 2. Het online registratie- en informatiesysteem van de RCE.
Atlas van Topografische Kaarten Nederland, 1955-1965. Uitgeverij 12 Provinciën. Landsmeer 2006/2007.
Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Blad 10 Oost Heerenveen. Stichting voor Bodemkartering. Wageningen, 1976.
Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS].
Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE). www.fryslan.nl
Grote Historische Atlas van Nederland, schaal 1:50.000, deel 3 Oost-Nederland 1830-1855.
Wolters-Noordhoff. Groningen, 1990.
Grote Historische Topografische Atlas +/- 1905. Gelderland. Schaal 1:25.000. Uitgeverij Nieuwland. Tilburg, 2006.
Hervonden Stad 2008, 13e jaargang, pp. 115-124. Prehistorische branden op Groningse kwelders. R.P. Exaltus en G.L.G.A. Kortekaas. Groningen, 2008.
Huguenin, de Atlas van. Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, 1819-1829.
H.J. Versfelt en M. Schroor. Heveskes Uitgevers. Groningen/Veendam, 2005.
Paleogeografische kaarten van Nederland. www.archis.nl/noaa. TNO & RACM, 2006 RAAP-rapport 249. De terpen in het Westergose Knipkleigebied van Littenseradiel-Oost en Menaldumadeel (groep 20E), Gemeente Littenseradiel en Menaldumadeel, Waarderend Archeologisch Onderzoek. G.J. de Langen, T.M. Perger, S. Wentink & M.H. Wispelwey.
Amsterdam, augustus 2000.
The Subatlantic evolution of the coastal area around the Wijnaldum-Tjitsma terp. P.C. Vos with a contribution by B.A.M. Baardman. In: The Excavations at Wijnaldum. J.C. Besteman, J.M.
Bos, D.A Gerrets, H.A. Heidinga & J. de Koning. Rotterdam, 1999.
Topografische Atlas Nederland, schaal 1:50.000. ANWB, Den Haag 2002.
Www.WatWasWaar.nl, Kadastrale Kaarten uit 1832.
4
2.2 Fysische geografie (KNA 3.1 LS04)
Itens ligt in Westergo in het noordwesten van Friesland. Langs de kust
ontstonden rond het begin van de jaartelling kwelderwallen, die tot afname van hydrodynamische condities (golven en stroming) leidden in het achterland.
Volgens Vos (1999) ontstond de eerste kwelderwal circa 600 vC bij het
tegenwoordige Baijum, Dronrijp, Menaldum op ruim vijf kilometer noordelijk van het onderzoeksgebied (Vos & Baardman 1999). Itens ligt in het relatief vlakke achterland van Westergo. Hier ontbreken sterk ontwikkelde
kwelderwallen of oeverwallen. Binnen de vlakte ligt Itens op een iets hoger gelegen deel (zie Figuur 3).
Op de bodemkaart is het westelijke deel van het terrein gekarteerd als een knippoldervaaggrond in zware klei (kMn43C). Het oostelijke deel wordt
weergegeven als terp. Het grondwater heeft een gemiddeld hoogste stand van minder dan 40 cm beneden maaiveld en een gemiddeld laagste van meer dan 120 cm (grondwatertrap V). Volgens ARCHIS is ter plaatse geen pleistoceen sediment aanwezig in de ondergrond als gevolg van erosie.
Figuur 3: Hoogtekaart van Westergo. De ligging van onderzoeksgebied Hearedyk 2 te Itens wordt aangeduid door de rode pijl. Het ligt op een iets hoger gelegen deel in de zuidelijke vlakte van Westergo op ruime afstand van de noordelijke kwelderwallen. Bron: Vos en Baardman 1999.
2.3 Archeologie (KNA 3.1 LS04)
Het dichtstbij gelegen terrein van archeologische waarde grenst zuidoostelijk aan het perceel van Stuiver Auto's Itens (CMA-nummer 7924, zie Appendix Archeologische Kaart). Op drie delen van dit terrein heeft in 1996 een
booronderzoek plaats gevonden door RAAP (zie Figuur 4). Op het dichtstbij gelegen deel (Figuur 4, boringen 1 tot en met 6) zijn een terplaag en daaronder sporen van een ingraving geconstateerd. De terp heeft als datering ijzertijd midden tot en met nieuwe tijd. Binnen een kilometer rondom het
onderzoeksgebied bevinden zich nog enkele terpen die dezelfde datering hebben (zie Appendix Archeologische Kaart en Tabel 3).
Op de Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) geldt voor de terp van Itens 'Streven naar behoud'. De westelijke grens hiervan loopt over de plek waar de nieuwe loods gepland is. De provincie Friesland adviseert op dergelijke terreinen geen bodemingrepen te ondernemen die het
bodemarchief kunnen beschadigen. Per e-mail heeft de provincie (mevrouw S. de Bruijn) geadviseerd om een archeologisch onderzoek uit te voeren door het plaatsen van zes boringen: vier op de hoekpunten van de te bouwen loods en twee op de lange zijden.
Figuur 4: Boorpuntenkaart van onderzoek door RAAP uit 1994 (RAAP-rapport 249). De tien stippen geven de ligging van boringen weer. Het huidige terrein van Stuiver Auto's Itens is rood omlijnd weergegeven.
6
Tabel 3: Archeologische waarden in de omgeving van Itens, Hearedyk 2 (ligging zie Appendix Archeokaart).
CMA/CAA RD-coördinaten Datering Omschrijving monumenten
7922 (10F-041)
170,915 / 568,403 ijzertijd midden - nieuwe tijd
terp
7923 (10F-042)
172,125 / 569,038 middeleeuwen laat - nieuwe tijd
huisterp
7924
(10F-043) 172,074 / 568,267 ijzertijd midden - nieuwe
tijd terp
7925
(10F-044) 172,692 / 567,449 middeleeuwen laat stateterrein 10043
(10F-098)
173,086 / 567,619 ijzertijd midden - middeleeuwen laat
terp
middeleeuwen laat - nieuwe tijd
dorp
10058
(10F-113) 171,979 / 568,440 middeleeuwen laat huisterp 10084
(10F-139)
171,208 / 567,925 ijzertijd midden - nieuwe tijd
terp
10088 (10F-143)
170,826 / 568,844 ijzertijd midden - nieuwe tijd
waarnemingen 40010
(10FZ-27)
172,450 / 567,450 ijzertijd laat - romeinse tijd vroeg
70 scherven aardewerk 30 stukken dierlijk bot 1 stuk menselijk bot
grondsporen kuilen/greppels middeleeuwen laat scherven aardewerk:
proto-steengoed, elmpt en roodbakkend geglazuurd 238500
(10FZ-25)
171,950 / 568,130 ijzertijd laat enkele scherven streepband aardewerk
onbekend menselijk skelet
238501 (10FZ-25)
171,950 / 568,130 middeleeuwen vroeg D waterput: kuip, hoepel, scherven aardewerk, bot
2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03)
Op kaarten uit de 19e eeuw wordt het terrein onbebouwd weergegeven (zie Figuur 5). Wel bestonden de Hearedyk en de zuidelijke sloot al. De oostelijke sloot is gedempt, waarschijnlijk in de jaren '60 van de 20e eeuw. Op een topografische kaart uit 1930 wordt op het zuidoostelijke deel van het terrein bebouwing weergegeven. Op kaarten uit 1986 en 1994 neemt de omvang van deze bebouwing stapsgewijs toe. De tegenwoordige westelijke schuur wordt nog niet weergegeven op de topografische kaart uit 2001 (zie Figuur 1). Buiten de tegenwoordig bebouwde delen wordt op historische kaarten geen
bebouwing vermeld.
Figuur 5: Topografische kaart uit 1855/1856, schaal 1:50.000. Het onderzoeksgebied aan de Hearedyk 2 ligt binnen de rode cirkel. Het was destijds onbebouwd.
Wel waren de tegenwoordige weg en sloot al aanwezig.
2.5 Archeologisch verwachtingsmodel(KNA 3.1 LS05)
Oostelijk van het terrein aan de Hearedyk 2 bevindt zich een terp die dateert uit de midden ijzertijd. Mogelijk loopt de terp door tot in het
onderzoeksgebied. In dat geval kunnen er een cultuurlaag, aardewerk, bot en dergelijke worden aangetroffen. Eventuele terplagen en grondsporen kunnen zijn aangetast door graafwerkzaamheden ten behoeve van het huidige gebruik.
Tabel 4: Itens, Hearedyk 2: gespecificeerde archeologische verwachting.
datering: midden ijzertijd tot en met nieuwe tijd
complextype: terp
omvang: vanaf enkele tientallen meters diepteligging: direkt onder de bouwvoor locatie: grootste kans in oostelijke deel
prospectiekenmerken: cultuurlaag, aardewerk, bot, houtskool, metalen voorwerpen mogelijke verstoringen: graafwerkzaamheden ten behoeve van tuin en parkeerplaats
8