Voor het bureauonderzoek zijn onderstaande bronnen gebruikt:
Tabel 2: Cothen, Willem Alexanderweg 79: geraadpleegde bronnen.
AHN-Viewer. www.AHN.nl. Actueel Hoogtebestand Nederland. Rijkswaterstaat, Adviesdienst Geo-informatie en ICT.
Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode. Archeologie Leidraad 3. J.H.A. Bosch, 7 maart 2005.
Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Blad 39 West Rhenen. Stichting voor Bodemkartering.
Wageningen, 1972.
Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS].
De vorming van het land. Inleiding in de geologie en de geomorfogie. Fysische Geografie van Nederland. H.J.A. Berendsen. Koninklijke Van Gorcum. Assen, 2004.
Geologisch-Geomorfologische Kaart van de Rijn-Maasdelta. H.J.A. Berendsen & E.
Stouthamer. Koninklijke Van Gorcum. Assen, 2001.
Geomorfologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000, Blad 39 Tiel. Stichting voor Bodemkartering Wageningen & Rijks Geologische Dienst, Haarlem. 1986
Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.2. www.SIKB.nl. Centraal College van Deskundigen Archeologie. mei 2010.
Topografische Atlas Nederland, schaal 1:50:000. ANWB. Den Haag 2002.
Www.WatWasWaar.nl
2.2 Fysische geografie (KNA 3.2 LS04)
Het plangebied aan de Willem Alexanderweg 79 is op de geomorfologische kaart niet gekarteerd in verband met de ligging in de bebouwde kom. Het aangrenzende gebied is aangeduid als 'rivieroeverwal of stroomrug' (3K25). Op de geologisch-geomorfologische kaart van Berendsen en Stouthamer (2001) valt het plangebied onder de stroomgordel van de Kromme Rijn (zie Tabel 3 en Figuur 3). Ook twee voorgangers van deze rivier lijken door het plangebied te hebben gelopen. Mogelijk zijn resten hiervan door de Kromme Rijn
geërodeerd. De Kromme Rijn was actief na 3000 14C-jaren voor heden tot aan de afdamming bij Wijk bij Duurstede in 1122 nC. Ten zuiden van het
plangebied liggen de stroomgordelafzettingen van een voorganger zijnde de Houtense stroomgordel die waarschijnlijk actief werd omstreeks 3795 14C-jaren voor heden en verlaten was omstreeks 2560 14C-jaren voor heden. De zuidelijke
grens van het plangebied kent een opvallende sprong in hoogte, mogelijk door opgebrachte grond, maar mogelijk ook door de overgang van de stroomgordel Kromme Rijn naar de Houtense (zie Figuur 4).
Volgens de bodemkaart heeft het plangebied zware klei. Hierin is niet of nauwelijks bodemvorming opgetreden, waardoor het terrein is gekarteerd als kalkloze poldervaaggronden (Rn47C). Het grondwater heeft een gemiddeld hoogste stand van minder dan 40 centimeter beneden maaiveld en een gemiddeld laagste stand van meer dan 120 centimeter (grondwatertrap VI).
Tabel 3: Cothen, Willem Alexanderweg 79: stroomgordels bij het plangebied volgens Berendsen en Stouthamer (2001). Voor ligging van de stroomgordels, zie Figuur 3.
nr. naam datering
[14C-jaren BP] archeologie
74 Houten 3795 - 2560 mogelijk bronstijd, ijzertijd, romeinse tijd
& middeleeuwen
85 Kromme Rijn 3000 - 828 late ijzertijd, romeinse tijd, vroege middeleeuwen
181 Werkhoven 5660 - 3430 laat-neolithicum, bronstijd, ijzertijd, romeinse tijd, middeleeuwen
Figuur 3: Cothen, Willem Alexanderweg 79: uitsnede van de 'Geologisch-Geomorfologische kaart van de Rijn-Maasdelta (bron: Berendsen en
Stouthamer 2001), schaal 1:100.000. Het plangebied is groen gekleurd en met een pijl aangeduid. Voor beschrijving van de drie stroomgordels bij het
plangebied, zie Tabel 3.
Figuur 4: Cothen, Willem Alexanderweg 79: hoogtekaart gemaakt met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland. Het plangebied is zwart omlijnd.
2.3 Archeologie (KNA 3.2 LS04)
Uit het plangebied zijn geen archeologische waarden gemeld in ARCHIS (zie Appendix Archeologische Kaart). Zuidwestelijk grenst aan het gebied een terrein van hoge archeologische waarde (3526, zie Tabel 4). Hier zijn door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (tegenwoordig
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) veldverkenningen uitgevoerd in 1976, 1982 en 1985. Er zijn vondsten gedaan van scherven aardewerk, stukken dakpan, een romeinse munt en bot. De meeste vondsten hebben als datering romeinse tijd. Ze wijzen op een nederzetting die gelegen heeft op de Houtense stroomrug langs een verlande restgeul.
Op circa vierhonderd meter zuidelijk en zeshonderd meter westelijk van het plangebied liggen terreinen van zeer hoge archeologische waarde (3528 en 3530). Hier hebben nederzettingen gelegen in de periode late ijzertijd tot en met de middeleeuwen.
Zuidoostelijk van het plangebied binnen honderd meter afstand heeft Vestigia bv in 2009 twee archeologische onderzoeken uitgevoerd (36341 en 41416, zie Appendix Archeologische Kaart). Bij de tweede wordt vermeld in ARCHIS dat afzettingen zijn aangeboord van bedding en oever van de
Kromme Rijn. Van de eerste wordt vermeld dat een 50 centimeter dikke verstoorde bovenlaag aanwezig is. Daaronder zijn op enkele niveaus laklagen gevonden van oude bodems. Vestigia heeft op geen van beide terreinen
archeologische indicatoren gevonden en adviseert om geen nader onderzoek te ondernemen.
Noordoostelijk van het plangebied op circa zeshonderd meter afstand ligt de middeleeuwse dorpskern van Cothen (328 en 12148). Vondsten ten noorden en oosten van het plangebied dateren ook overwegend uit de
middeleeuwen. Vondsten 26556 en 400984 hebben een vroegere datering, maar die is onzeker.
Tabel 4: Archeologische waarden in de omgeving van Cothen, Willem Alexanderweg 79.
In de tabel staan de terreinen van archeologische waarde (monumenten) die op de Archeologische Kaart staan (Appendix) en de waarnemingen van buiten deze terreinen binnen een straal van een halve kilometer rondom het plangebied. Voor de dateringen, zie de Appendix Archeologische Periodes.
CMA / CAA RD-coördinaten Datering Omschrijving monumenten
328
(39A-027) 149,905 / 445,454 middeleeuwen nederzetting op oeverwal Kromme Rijn waaronder deel historische dorpskern Cothen
329 (39B-007)
150,101 / 445,431 middeleeuwen laat - nieuwe tijd
kasteel Rhijnestein 3526
(39A-031) 149,128 / 445,091 ijzertijd laat -
romeinse tijd nederzetting op Houtense stroomrug aan verlande restgeul
middeleeuwen laat nederzetting 3528
(39A-033) 149,310 / 444,664 ijzertijd laat -
middeleeuwen vroeg nederzetting op Houtense stroomrug 3530
(39A-035) 148,128 / 444,970 ijzertijd laat -
middeleeuwen nederzetting op Houtense stroomrug op hoge delen langs drie restgeulen die door het terrein lopen
12148 (39A-149)
149,913 / 445,504 middeleeuwen historische dorpskern Cothen op stroomrug Kromme Rijn
waarnemingen 10486
(39AN-252)
148,910 / 444,830 romeinse tijd scherven aardewerk: 10 gladwandig gedraaid, 2 handgevormd inheems middeleeuwen
vroeg C
scherf aardewerk
middeleeuwen laat B 3 scherven geglazuurd steengoed aardewerk
10491
(39AN-253) 149,670 / 445,280 middeleeuwen laat scherven aardewerk: 5 pingsdorf, 4 paffrath, 4 andenne, 3
protosteengoed, 7 geglazuurd steengoed, 1 grijsbakkend gedraaid 26525
(39AN-9) 148,900 / 445,600 middeleeuwen
vroeg C - D ijzeren speerpunt, scherf badorfaardewerk, menselijk bot
26553
(39AN-17) 149,500 / 445,300 middeleeuwen
vroeg D - laat scherven aardewerk: kogelpot, pingsdorf, andenne, steengoed 26556
(39AN-16)
149,560 / 445,300 romeinse tijd scherven aardewerk
middeleeuwen laat scherven aardewerk: kogelpot en steengoed
59130 (39AN-529)
149,170 / 445,440 middeleeuwen laat B vijzel van glimmerzandsteen 59540
(39AN-570) 149,171 / 445,441 middeleeuwen laat B vijzel van glimmerzandsteen 400984
(39AN-609) 149,200 / 445,750 ijzertijd -
middeleeuwen vroeg 1 complete kogelpot, 2 waarschijnlijk middeleeuwse kogelpotten
romeinse tijd - middeleeuwen vroeg
5 scherven ruwwandig gedraaid aardewerk, karolingisch
middeleeuwen vroeg C - D
4 scherven Badorf aardewerk middeleeuwen laat A 1 scherf Paffrath aardewerk onbekend menselijk en dierlijk bot 412629
(39AN-679) 149,030 / 445,655 middeleeuwen
vroeg C - laat A 14 scherven kogelpot met steengruismagering
middeleeuwen laat scherven aardewerk: 6 proto-steengoed, 3 paffrath, 3 grijsbakkend gedraaid, 2 roodbakkend geglazuurd
onderzoeken
36341 149,223 / 445,183 n.v.t. laklagen op verschillende niveaus, geen indicatoren
41416 149,297 / 445,229 n.v.t. bedding- en oeverafzettingen Kromme Rijn, geen indicatoren
2.4 Historische geografie (KNA 3.2 LS03)
Op kaarten uit de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw worden het plangebied en de direkte omgeving ervan aangeduid als akker. Op kaarten uit de tweede helft van de 20e eeuw is de omgeving gekarteerd als boomgaard (zie Figuur 4). Stap voor stap raakt de omgeving bebouwd. De fabriek ten noorden van het terrein staat voor het eerst op de topografische kaart van 1977. Op historische kaarten wordt geen bebouwing in het plangebied zelf weergegeven.
De sloot die zuidwestelijk langs het plangebied loopt wordt 'Rijnsloot' genoemd. Mogelijk heeft hij een natuurlijke oorsprong.
2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.2 LS05)
Op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) heeft het
plangebied een hoge trefkans op archeologische waarden. Een gemeentelijke archeologische beleidskaart is niet gevonden op de internetsite van de
gemeente. Telefonische navraag heeft evenmin iets opgeleverd.
Plangebied Willem Alexanderweg 79 te Cothen ligt op de stroomgordel
van de Kromme Rijn. Hierop ligt ook de middeleeuwse kern van het dorp.
Vondsten op de stroomgordel nabij het plangebied dateren overwegend ook uit de middeleeuwen, hoewel resten uit de late ijzertijd en de romeinse tijd ook mogelijk zijn. Mogelijk is in het plangebied ook bewoning geweest tijdens genoemde periodes. Zuidoostelijk van het plangebied heeft een nederzetting gelegen op de Houtense stroomgordel. Als de afzettingen van deze Rijntak bewaard gebleven zijn, kunnen archeologische waarden hiervan tot in het plangebied doorlopen. Mogelijk zijn de afzettingen van de Houtense
stroomrug ter plaatse van het plangebied door de Kromme Rijn geërodeerd, waarbij aanwezige archeologische resten hierop verloren zijn gegaan.
Archeologische waarden op de stroomrug van de Kromme Rijn kunnen zijn aangetast door beakkering.
Figuur 4: Topografische kaarten uit 1957 en 1977. Het plangebied aan de Willem Alexanderweg 79 is zwart omlijnd weergegeven.
Tabel 5: Cothen, Willem Alexanderweg 79: specificatie archeologische verwachting.
datering: met name middeleeuwen, maar late ijzertijd en romeinse tijd niet uitgesloten
complex: nederzetting, begraving
omvang: vanaf enkele tientallen meters doorsnede diepteligging: boven het beddingzand
locatie: hele terrein
prospectiekenmerken: aardewerk, bot, houtskool mogelijke verstoringen: akker