Boezem Rijnland (HHR) Glasaal

Het glasaalonderzoek in 2018 leverde een geschat aanbod van ruim 30.000 glasaal op. De gemiddelde verblijftijd van de glasalen bij gemaal Houtrakpolder is geschat op 10 dagen. In de huidige situatie is de polder niet intrekbaar voor glasaal.

Schieraal

Er is geen schieraal zender-onderzoek uitgevoerd naar de uittrek in de Houtrakpolder.

Beheeradviezen

Het aanbod aan glasaal lijkt relatief laag in vergelijking met omliggende intrekpunten van het HHR (Spaarndam en Halfweg). Glasaal die niet bij Houtrakpolder naar binnen kan, kan zich verspreiden naar deze omliggende intrekpunten onder de voorwaarde dat de verliezen tijdens de ophoping niet groot zijn. Omdat oponthoud tijdens de intrek sowieso een ongewenste situatie is (vergroot risico op predatie, energieverlies, mismatch in timing) wordt aanbevolen om in het voorjaar indien mogelijk de inzet van het gemaal te beperken tot overdag en de vroege ochtend, met als doel passerende glasalen (en stekelbaarzen) te kunnen laten doorzwemmen naar de afslag richting de vispassage bij gemaal Halfweg.

Samenvattend:

- Relatief gering aanbod van glasaal, wellicht geen prioriteit om intrek hier te faciliteren

- Onderzoeken of in het voorjaar verschuiving van het maalregime naar overdag/vroege ochtend een optie is.

- Nadenken over innovatieve oplossingen om visveilige in- en uittrek mogelijk te maken bij een opvoerhoogte of peilverschil van 4 meter.

4.2.10 Boezem Rijnland (HHR)

De boezem van Rijnland is voor glasaal te bereiken via het gemaal van Katwijk, het maal/sluiscomplex te Spaarndam, de vispassage te Halfweg of het maal/sluiscomplex bij Gouda (hier is het glasaalaanbod niet goed bekend).

Sinds de ingebruikname in 2014 komen via Halfweg elk jaar enkele 100.000-en glasalen de boezem binnen. In 2018 waren dit er minimaal 450.000. De vispassage functioneert goed, met een efficiëntie van circa 79% en een korte verblijftijd van gemiddeld 4,1 dagen.

Bij gemaal Spaarndam worden ook grote hoeveelheden glasaal aangetrokken, ruim 220.000 in 2018. Op deze locatie is nog geen vispassage gerealiseerd (voorzien in medio 2020). Glasaal heeft hier wel al

de mogelijkheid om via lekwater van de schutsluis of het (scheprad)gemaal naar binnen te komen. Een deel van de glasaal voor het boezemgemaal trekt weg van Spaarndam om elders op te duiken, zoals bij gemaal Halfweg (Griffioen et al. 2019). Een nieuwe vispassage bij gemaal Spaarndam is voorzien om de barrièrewerking van het complex voor glasaal te verminderen. Voor een goede werking van de vispassage zal het van belang zijn om ervoor te zorgen dat het gemaal Spaarndam in het voorjaar meer continu maalt dan in 2018 het geval is geweest. Er zijn aanwijzingen dat de glasaal in 2018 in vergelijking met de aankomst bij gemaal Halfweg laat aankwam (Griffioen et al. 2019). Dit is mogelijk het gevolg geweest van het toegepaste maalregime. Hier lijkt een optimalisatieslag mogelijk t.b.v. intrek glasaal.

Glasaal zou ’s nachts de gelegenheid moeten krijgen om de vispassages binnen te zwemmen, dan moet er liefst niet voluit gemalen worden om wegspoeling te voorkomen. Inzet van een enkel rad of pomp gedurende de dag tot in de avond is te overwegen om glasaal naar de gemalen te lokken. Deze lokstroom moet dan bij voorkeur aansluiten bij de vispassage.

Bij boezemgemaal Katwijk is nog geen aanbodschatting voor glasaal gedaan. In 2019 is hier voor het eerst met een glasaaldetector in combinatie met merk-terugvangst onderzoek gedaan. Hoewel de resultaten nog moeten worden uitgewerkt, is de verblijftijd in 2019 vastgesteld op gemiddeld 14,3 dagen en zijn er terugvangsten tot wel 70 dagen na uitzet (ongepubliceerde resultaten WMR). Hier lijkt dus een sterke barrièrewerking voor glasaal uit te gaan van het gemaal. Net zoals er op het Noordzeekanaal ‘herverdeling’ van glasaal plaatsvindt, lijkt dat bij Katwijk ook voor te komen. Zo is er een glasaal uitgezet bij Katwijk op 23 april en op 7 mei teruggevangen bij IJmuiden (Zuidersluis). Deze heeft de route van circa 33km in 14 dagen afgelegd waarschijnlijk geholpen door stroming langs de kust. De instroomopening van de koker, die ook een functie heeft voor de migratie van vis, ligt mogelijk dieper dan voor de intrek van glasaal wenselijk is.

Schieraal

Op basis van de zenderonderzoeken lijken boezemgemalen Halfweg en het maal/sluis-complex Spaardam een (gering) blokkerend effect op de uittrek van schieraal te hebben en bevestigen ze de resultaten uit eerdere onderzoeken. Ook bij boezemgemaal Katwijk lijkt dit zo. Bij sluiscomplex Spaarndam zouden loze schuttingen gedurende het eerste deel van de nacht de uittrek kunnen bevorderen.

Beheeradviezen

Glasaal: de boezem van Rijnland heeft een relatief grote aantrekkende werking op glasaal. Zowel bij Spaarndam, Halfweg (waar ook de RWZI lozing van Amsterdam plaatsvindt) als bij Katwijk komt veel glasaal af op de lokstroom van het maalwater. Bij Halfweg is de intrek goed, bij Spaarndam is een soortgelijke vispassage voorzien bij het gemaal. Met selectief en gericht inzetten van beide boezemgemalen kan het gebruik van de vispassages worden geoptimaliseerd.

Bij Katwijk wordt de intrek belemmerd, resulterend in een relatief lange verblijftijd en herverdeling van glasaal. Hier zou de intrek van glasaal moeten worden verbeterd. Op deze locatie is een koker in gebruik als vispassage, maar dit lijkt niet goed aan te sluiten op het natuurlijk gedrag van de glasaal. Tellingen laten weinig glasalen zien in de koker. Nader onderzoek is noodzakelijk om aanvullende maatregelen te ontwerpen voor verbetering van de passeerbaarheid van gemaal Katwijk.

Schieraal: voor het verbeteren van de uittrekmogelijkheden van schieraal uit de Rijnlandse boezem kan het zinvol zijn om in de eerste helft van de nacht loze schuttingen uit te voeren bij sluiscomplex Spaarndam. Nadeel hiervan is dat dit mogelijk zorgt voor een ongewenste zoutlast op de Rijnlandse boezem.

Samenvattend:

- Afstemming van de maalregimes van boezemgemalen Spaarndam en Halfweg tijdens de intrekperiode voor optimaal gebruik van de vispassages.

- Uitvoeren van loze schuttingen ’s nachts voor schieraal bij sluiscomplex Spaarndam voor zover het zoutbezwaar en de bediening dit toelaten.

- Mogelijkheden onderzoeken van het beperken van ophoping van glasaal bij boezemgemaal Houtrakpolder.

- Verbetering werking viskoker boezemgemaal Katwijk en dit onderzoeken.

- Uittrek van schieraal via Gouda onderzoeken. Dit is de enige grotere ‘uitgang’ van het beheersgebied Rijnland die nog niet is geëvalueerd.

4.2.11 Aetsveldsepolder (AGV)