Hoofdstuk vijf: afsluiting
VI.1 Boeken & tijdschriftartikelen
Baas, A., Commentaar op artikel 168 VWEU, in: Lexplicatie, bijgewerkt tot 22-12-2013 [online via Kluwer Navigator]
Berg, J.H. van den, Medische macht en medische ethiek, C.F. Callenbach N.V. 1969
Blois, M. de, Zelfbeschikking of menselijke waardigheid, Pro Vita Humana, 2010/01, p. 3-11 [online via www.provitahumana.nl]
Borst-Eilers, E., De bestrijding van infectieziekten als overheidstaak. Naar een goed werkend netwerk, Medisch Contact 1996/9, p. 283-284
Brems, E. & Vrielink, J., Menselijke waardigheid in de Nederlandse Grondwet? Voorstudie ten
behoeve van de Staatscommissie Grondwet (2009), Kluwer 2010 [online via www.rijksoverheid.nl]
Claessen, J.A.A.C., Over hiv-jurisprudentie en Groningse seksfeesten, Strafblad 2010, p. 150-157 [online via Rechtsorde]
Dijkers, W.J.A.M., Ebola in Nederland, Nederlands Juristenblad 2014/2001, afl. 39 [online via Kluwer Navigator]
Dute, J.C.J., Infectieziektewetgeving in rechtsvergelijkend perspectief, Tijdschrift voor gezondheidsrecht, 1992, Vol 16(1), p. 7-13 [online via www.bjutijdschriften.nl] Dute, J.C.J., De wetgeving ter bestrijding van infectieziekten, Ars Aequi Libri 1994
Dute, J.C.J., Juridische aspecten van hepatitis B in zorginstellingen, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 2001/05, p. 286-297 [online via www.bjutijdschriften.nl]
Dute, J.C.J., Infectieziekten, dwang en drang, in: Preventieve Gezondheidszorg. Preadvies VGR 2005, Ouwelant, W. van den & Dute, J.C.J., Sdu-uitgevers 2005, p. 105-154
Dute, J.C.J. & Hendriks, A.C., Recht in tijden van de Mexicaanse griep, Nederlands Juristenblad 2009/1712 [online via Kluwer Navigator]
Dute, J.C.J., Commentaar op art. 29 Wpg, in: Tekst & Commentaar Gezondheidsrecht, bijgewerkt tot 01-06-2013 [online]
Dute, J.C.J., Werkverbod bij: Wpg, art. 38, in: Tekst & Commentaar Gezondheidsrecht, bijgewerkt tot 01-06-2013 [online via Kluwer Navigator]
Dute, J.C.J., Maatregelen na aankomst van schepen en vliegtuigen bij art. 53 Wpg, onder: 5.Duur
maatregelen, in: Tekst & Commentaar Gezondheidsrecht, bijgewerkt tot 01-06-2013 [online via
Kluwer Navigator]
Dute, J.C.J., Kosten bij Wpg, art. 60, in: Tekst & Commentaar Gezondheidsrecht, bijgewerkt tot 01-06- 2013 [online via Kluwer Navigator]
Dute, J.C.J. & Laar, L. van de, Komende klachtwet gezondheidszorg. Ondoordacht én onrechtmatig, Nederlands Juristenblad 2014/82, bijgewerkt tot 13-01-2014 [online via Kluwer Navigator]
Elzinga, G., Rijksinstituut voor Volksgezondheid en milieu en infectieziektenbestrijding, Medisch Contact 1996/ 9, p. 289-291
45 Engberts, D.P., Met Permissie. Morele argumentaties inzake het toestemmingsbeginsel bij de
totstandkoming van de Wet Geneeskundige Behandelings-Overeenkomst, Kluwer 1997
Haes, J.C.J.M. de & Smets, E.M.A., Een psychologische visie op het recht op informatie en de plicht te
informeren, in: Grondrechten in de gezondheidszorg, Liber Amicorum voor prof. mr. J.K.M. Gevers,
Hendriks, A.C. e.a. (red.), Bohn Stafleu van Loghum 2010, p. 47-57
Hartogh, G.A. den, Gij zult niet doodslaan, Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte, 2009 (vol. 101), p. 164-195 [online via dare.uva.nl]
Hendriks, A.C., In beginsel. De gezondheidsrechtelijke beginselen uitgediept, 2005, in: Oratiebundel
Gezondheidsrecht, verzamelde redes 1971-2011, Vereniging voor Gezondheidsrecht, Sdu-uitgevers
2012, p. 369-382
Hendriks, A.C., Frederiks, B.J.M. & Verkerk, M.A., Het recht op autonomie in samenhang met het
recht op goede zorg bezien, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 2008/01 [online via
www.artsenverbond.nl]
Hendriks, A.C., De betekenis van het EVRM voor het gezondheidsrecht, in: Gezondheidszorg en
Europees Recht. Preadvies VGR 2009, Hendriks, A.C., Gronden, J.W. van de & Sluijs, J.J.M., Sdu-
uitgevers 2009, p. 13-88
Hendriks, A.C., Het recht op gezondheidsinformatie als overheidsplicht, in: Grondrechten in de
gezondheidszorg, Liber Amicorum voor prof. mr. J.K.M. Gevers, Hendriks, A.C. e.a. (red.), Bohn Stafleu
van Loghum 2010, p. 57-69
Hulshof, J.A.M., Infectieziektebestrijding, landelijk beleid en randvoorwaarden, Medisch Contact 1996/9, p. 292-293
Kwakman, N.J.M., Causaal verband in de Groninger HIV-zaak: een reactie, Delict en Delinkwent 2012/45 [online via Kluwer Navigator]
Lange, S.A., De reikwijdte van fundamentele rechten en de daarvan afgeleide rechten in de
gezondheidszorg, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 1990/2, p. 26-29 [online via
www.bjutijdschriften.nl]
Leenen, H.J.J./Gevers, J.K.M & Legemaate, J., Handboek gezondheidsrecht. Deel I Rechten van
mensen in de gezondheidszorg, BJU 2011 (5e dr.)
Legemaate, J., Patiëntenveiligheid en patiëntenrechten, 2005 in: Oratiebundel Gezondheidsrecht,
verzamelde redes 1971-2011, Vereniging voor Gezondheidsrecht, Sdu-uitgevers 2012, p. 382-399
Mooibroek, M., De ‘redelijk handelend en redelijk bekwaam beroepsbeoefenaar’ in het tuchtrecht, Nederlands Juristenblad 2015/03, p. 16-20 [online via Kluwer Navigator]
Nehmelman, R. & Noorlander, C.W., De horizontale werking van grondrechten. Over een leerstuk in
ontwikkeling, Kluwer 2013
Nys, H., Op welke grondrechten zijn patiëntenrechten gebaseerd?, in: Grondrechten in de
gezondheidszorg, Liber Amicorum voor prof. mr. J.K.M. Gevers, Hendriks, A.C. e.a. (red.), Bohn Stafleu
van Loghum 2010, p. 17-25
Ouweland, W. van den, Heilzame wetten. Historie, karakter, plaats en vorm van de publieke
gezondheidszorg, in: Preventieve Gezondheidszorg. Preadvies VGR 2005, Ouwelant, W. van den &
46 Pierik, R., Dan toch maar een vaccinatieplicht?, Nederlands Juristenblad 2013/40, p. 2798-2807 [online via www.njb.nl]
Ploem, M., Patiëntenrechten in Europees perspectief, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 1995/8, p. 138-147 [online via Rechtsorde]
Rang, J.F., Patiëntenrecht, 1973 in: Oratiebundel Gezondheidsrecht, verzamelde redes 1971-2011,
Vereniging voor Gezondheidsrecht, Sdu-uitgevers, 2012, p. 43-72
Rietveld, A., Schneeberger, P.M. & Wijkmans, C.J., Meer en snellere meldingen van infectieziekten bij
melding door het laboratorium in plaats van door de diagnosticerend arts, Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde 2005; 149:304-7 [online via ntvg.nl]
Sluijters, B., Geknipt verband, 1985, in: Oratiebundel gezondheidsrecht, verzamelde redes 1971-2011, Vereniging voor Gezondheidsrecht, Sdu-uitgevers, 2012, p. 137-152
Steenbergen, J.E. van & Timen, A., Infectieziektebestrijding in Nederland, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2005/40, p. 177-181 [online via www.ntvg.nl]
Stokkom, B. van, Zelfontplooiing en zelfbeschikking, het omstreden erfgoed van de jaren zestig, Krisis 2001, p. 95-106 [online via www.krisis.eu]
Tanghe, T., De reikwijdte van de HIV-arresten, Strafblad 2007, p. 303-311 [online via Kluwer Navigator]
Toebes, B., The Ebola crisis: challenges for Global Health Law, Global Health Law Groningen Blog, 03- 02-2015 [online via ghlgblog.wordpress.com]
Willems, H., Dijk, G. van & Legemaate, J., Meer druk op de naald, Medisch Contact 2009/29-30, p. 1305-1308 [online via medischcontact.artsennet.nl]
Willems, M., Overmatige inkoop griepvaccins kostte Staat 144 miljoen, NRC Handelsblad 28-09-2011 [online via NRC.nl]
Wijmen, F.C.B. van, Goed patiëntschap als spiegelbeeld van verantwoorde zorg, Kluwer 1996, in:
Oratiebundel Gezondheidsrecht, verzamelde redes 1971-2011, Vereniging voor Gezondheidsrecht,
Sdu-uitgevers 2012 p. 223-250
Wijnakker, C.P.J., Omgaan met medische informatie in overeenstemming met artikel 8 EVRM, Verkeersrecht 2012/11, p. 398-405 [online via beeradvocaten.nl]
Wijne, R.P., Burgerlijk Wetboek Boek 7, artikel 448 [Voorlichting over onderzoek en behandeling],
4.De inhoud van de informatie; het redelijkheidscriterium, in: Groene Serie Bijzondere overeenkomsten, bijgewerkt tot 15-09-2-2014 [online via Kluwer Navigator]
Witjens, E.M., Het bewijs van causaal verband in de Groninger HIV-zaak, Delict en Delinkwent, 2012/35 [online via Kluwer Navigator]
47
VI.2 Jurisprudentie-overzicht
Rechtbank Utrecht 04-03-2004, ECLI:NL:RBUTR:2004:AO5330 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Utrecht 28-01-2005, ECLI:NL:RBUTR:2005:AS6427 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Leeuwarden 25-08-2005, ECLI:NL:RBLEE:AU1493 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Maastricht 23-09-2005, ECLI:NL:RBMAA:2005:AU3197 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Zutphen, 27-12-2005, ECLI:NL:RBZUT:2005:AU8715 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Groningen 12-11-2008, ECLI:NL:RBGRO:2008:BG4170 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Groningen 18-12-2008, ECLI:NL:RBGRO:2008:BG7468 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Zutphen 10-12-2009, ECLI:NL:RBZUT:2009:BK7069 [online via rechtspraak.nl] Rechtbank Groningen 11-06-2009, ECLI:NL:RBGRO:2009:BJ0722 [online via rechtspraak.nl]
Hof Leeuwarden 09-08-2001, ECLI:NL:GLEE:2001:AB3298 [online via rechtspraak.nl] Hof Den Bosch 17-07-2003, ECLI:NL:GSHE:2003:AO7878 [niet gepubliceerd]
Hof Arnhem 16-11-2004, ECLI:NL:GHARN:2004:AR8769 [online via rechtspraak.nl] Hof Leeuwarden 22-01-2010, ECLI:NL:GHLEE:2010:BL0315 [online via rechtspraak.nl] Hof Arnhem 29-11-2012, ECLI:NL:GHARN:2012:BY4618 [online via rechtspraak.nl] Hoge Raad 16-04-1982, ECLI:NL:HR:1982:AG4375 [online via Kluwer Navigator] Hoge Raad 09-11-1990, ECLI:NL:HR:1990:AC1103 [online via Kluwer Navigator]
Hoge Raad 23-11-2001, ECLI:NL:2001:AB2737 [online via rechtspraak.nl] Hoge Raad 25-03-2003, ECLI:NL:HR:2003:AE9049 [online via rechtspraak.nl] Hoge Raad 18-01-2005, ECLI:NL:HR:2005:AR1860 [online via rechtspraak.nl] Hoge Raad 20-02-2007, ECLI:NLHR:2007:AY9659 [online via rechtspraak.nl] Hoge Raad 27-03-2012, ECLI:NL:HR:2012:BT6397 [online via rechtspraak.nl]
HvJEG 13-05-2003, ECLI:EU:C:2003:270 (Muller, Fauré en van Riet) [online via http://curia.europa.eu] EHRM 10-12-1984, nr. 10435/83 (Acmanne/België) [online via http://hudoc.echr.coe.int]
EHRM 29-4-2002, ECLI:NL:XX:2002:AP0678 (Pretty/Verenigd Koninkrijk) [online via Kluwer Navigator] EHRM 09-03-2004, ECLI:NL:XX:2004:AS2227 (Glass/Verenigd Koninkrijk) [online via Kluwer Navigator] EHRM 08-07-2004, nr. 48787/99 (Vo/Frankrijk) [online via http://hudoc.echr.coe.int]
48 EHRM 20-03-2007, nr. 5410/01 (Tysiąc/Polen), par. 107 [online via http://hudoc.echr.coe.int]
EHRM 10-4-2007, ECLI:NL:XX:2007:BA6787 (Evans/Verenigd Koninkrijk) [online via Kluwer Navigator] EHRM 30-09-2008, ECLI:NL:XX:2008:BG3338 (R.K. & A.K./Verenigd Koninkrijk) [online via Kluwer Navigator]
EHRM 16-12-2008, nr. 53025/99 (Frankowicz/Polen) [online via http://hudoc.echr.coe.int] EHRM 08-11-2011, nr. 18768/07 (V.C./Slowakije) [online via via http://hudoc.echr.coe.int]
49
BIJLAGE: Verklarende begrippenlijst
Besmettelijk: een ziekte die (direct of indirect) overdraagbaar is van mens op mens. Niet alle
infectieziekten zijn besmettelijk (bv. tetanus of Lyme). Over het algemeen wordt van
besmet/besmetting slechts gesproken wanneer het dieren of goederen betreft; bij mensen kiest men voor: infectie/geïnfecteerd.
Epidemie: dit begrip is afgeleid van het Grieks ἐπί (over) + δῆμος (bevolking). Het gaat om een
(doorgaans ongunstig) verschijnsel dat optreedt in een bepaald gebied. Meestal wordt het begrip gebruikt om aan te geven dat een ziekte in grotere frequentie dan normaal voorkomt, het hoeft hierbij niet per se om een (besmettelijke) infectieziekte te gaan.
Gastheer/reservoir/gastheerreservoir: vervult eenzelfde functie als de vector, maar de term
‘(gastheer)reservoir’ wordt voor grotere dieren gebruikt, met name voor vogels en zoogdieren. Bekende reservoirs zijn: koeien, honden, vleermuizen, ratten, apen, kamelen en vogels.
Incubatietijd: de periode tussen besmetting/infectie en het optreden van ziekteverschijnselen.
Afhankelijk van de infectieziekte die het betreft kan de ziekte in deze periode al wel of nog niet worden verspreid (bv. Ebola niet, SARS wel).
Infectie: het binnendringen van een ziekteverwekkend organisme. De term wordt doorgaans alleen
voor mensen gebruikt, bij dieren en goederen spreekt men over besmetting.
Meldingsplichtige ziekten (voor de arts): vaststelling of vermoeden van ziekte uit groep A, difterie,
humane infectie veroorzaakt door een dierlijk influenzavirus, rabiës. Vaststelling van een ziekte uit ziektegroep B1, B2 of C, een ziektebeeld veroorzaakt door een –voor de stand van de wetenschap- onbekende oorzaak, waarbij een gegrond vermoeden bestaat van besmettelijkheid en ernstig gevaar voor de volksgezondheid, een ongewoon aantal gevallen van voor de volksgezondheid gevaarlijke infectieziekte (niet ingedeeld in één der groepen) en een met infectueus/giftig agens besmet lijk (waardoor een ernstig gevaar voor de volksgezondheid ontstaat).
Micro-organismen: de veroorzakers van infectieziekten. Als ziekteverwekkende micro-organismen
kunnen optreden: bacteriën, virussen, schimmels, protozoa, chlamydiae, rickettsiae en parasieten (luizen, mijten, teken en wormen).
Pandemie: dit begrip is afgeleid van het Griekse πᾶν (alle) + δῆμος (volk). Het begrip wordt gebruikt
om aan te geven dat er sprake is van een wereldwijde epidemie.
Profylaxe: een middel (bv. behandeling of medicijn) om ziekte te voorkomen.
Vector: een vector is een organisme dat het infectieziekte-veroorzakende micro-organisme bij zich
draagt. Doorgaans wordt de vector zelf niet ziek van het micro-organisme, hij kan (door overdracht) wel anderen ziek maken. Als vector kunnen zowel planten als dieren fungeren, maar men gebruikt dit begrip met name voor bloedzuigende insecten en teken.235 Bekende ziekte-verspreidende vectoren zijn muggen (o.m. malaria), vlooien (o.m. de pest236) en teken (o.m. ziekte van Lyme). Een groter dier dat besmet is met micro-organismen en deze verspreidt wordt doorgaans (gastheer)reservoir genoemd.
235Bron: http://www.kiza.nl/content/vectoren
236 Vaak wordt gedacht dat het ratten waren die de ziekte bij zich droegen, maar het was de vlo die zich in de pels van de rat
50
Ziektegroepen: in de Wpg zijn verschillende infectieziekten in vier groepen ingedeeld. Afhankelijk
van de groep waar de infectieziekte zich in bevindt kunnen maatregelen ter voorkoming van de verspreiding hiervan worden genomen. Hieronder een overzicht van de ziekten die o nder de groepen vallen:
Groep A omvat: MERS-coronavirus, pokken, polio, severe acute respiratory syndrome (SARS)
en virale hemorragische koorts.237
In groep B1 gaat het om: een humane infectie veroorzaakt door een dierlijk influenzavirus, difterie, de pest, rabiës en tuberculose (tbc).238
Tot groep B2 behoren: buiktyfus (typhoid fever), cholera, hepatitis A, B en C, kinkhoest, mazelen, paratyfus, rubella, shigellose, shiga toxine producerende escherichia
(STEC)/enterohemorragische escherichia coli-infectie, invasieve groep A
streptokokkeninfectie en voedselinfectie (indien vastgesteld bij twee of meer patiënten met een onderlinge relatie wijzend op voedsel als bron).239
De inhoud van groep C wordt bij algemene maatregel van bestuur vastgesteld.240 Op die manier kunnen de hierin voorkomende ziektes bij gewijzigde medische inzichten snel gewijzigd worden. Op dit moment omvat groep C: antrax, de bof, botulisme, brucellose, chikungunya, ziekte van Creutzfeldt-Jakob (klassiek), ziekte van Creutzfeldt-Jakob (variant), dengue, gele koorts, invasieve haemophilus influenzae type b-infectie, hantavirusinfectie, legionellose, leptospirose, listeriose, malaria, meningokokkenziekte, MRSA-infectie (clusters buiten het ziekenhuis), invasieve pneumokokkenziekte bij kinderen t/m 5 jaar), psittacose, Q- koorts, tetanus, trichinose en het West-Nillevirus.241
Zoönose: een ziekte die van dier op mens wordt overgebracht. Voorbeelden hiervan zijn: Ebola, Q-
koorts, BSE of Creutzfeldt Jakob, de vogelgriep (variant H5N1) en rabiës.
237 Art. 1 onder e Wpg. Virale hemorragische koorts omvat onder andere het Ebolavirus. Voor een lijst van alle virussen die onder
deze noemer vallen zie: http://www.rivm.nl/Onderwerpen/V/Virale_hemorragische_koortsen
238 Art. 1 onder f Wpg 239
Art. 1 onder g Wpg
240 Art. 1 onder h jo. art. 19 Wpg 241 Bron: RIVM. Zie: