Informatie omtrent hypotheekrechten kan uit het Kadaster worden opgevraagd zonder het aantonen van een bepaald belang.151 De toegankelijkheid van een zekerheidsregister voor
eenieder is dus binnen de Nederlandse rechtsorde geen vreemd begrip. Deze toegankelijkheid van het Kadaster beoogt voornamelijk het publiciteitsbeginsel. Binnen de blockchain als pandregister zullen de pandgegevens ook voor eenieder toegankelijk zijn. In tegenstelling tot een andere vorm van een pandregister is het meest voorname verschil, dat binnen de blockchain de gegevens gedistribueerd worden opgeslagen.152 Deze vorm van registratie is in
hoofdstuk 1 uitgebreid besproken. De registratie van pandakten in de blockchain klinkt eng aangezien de blockchain of blokketen in de volksmond nog een relatief nieuw begrip is. Vandaar dat ik hieronder zal ingaan op de argumenten voor- en tegen het invoeren van een blockchain pandregister. Met het afwegen van deze argumenten zal ik in staat zijn om de vraag of de blockchain geschikt is als pandregister kunnen beantwoorden.
§1. Argumenten voor de blockchain als pandregister
-Beginselen uit het Kadaster worden behartigd-
Centraal in deze bijdrage staan de rechtsbeginselen die middels de registratie van hypotheekrechten in het Kadaster worden gewaarborgd. Het publiciteitsbeginsel, het beginsel van rechtszekerheid en het bevorderen van de economische ontwikkelingen staan in de Kadasterwet beschreven als doeleinden van deze wet. Deze beginselen worden juist door een blockchain pandregister goed gewaarborgd. De redenen hiervoor zal ik hieronder uitgebreid uiteenzetten.
-Crediteuren bescherming door transparantie-
Voor het blockchain pandregister om dezelfde juridische waarborgen te bieden als het Kadaster is essentieel dat de beginselen van rechtszekerheid en openbaarheid worden gewaarborgd. Het blockchain pandregister zal voor eenieder elektronisch te raadplegen zijn. Zodoende zal er zijn voldaan aan het beginsel van openbaarheid. Hierbij is belangrijk om op te merken dat, zoals reeds bij behandeling van het Kadaster uiteengezet, de openbaarheid 151 Kloek-Tromp 2017, p. 854.
lijnrecht tegenover de bescherming van persoonsgegevens kan staan. Vandaar dat belangrijk is om op dit gebied dezelfde waarborgen te bieden als bij het raadplegen van online kadastrale gegevens. Vanuit privacy oogpunt is het daarom belangrijk om de mogelijkheid tot het opzoeken van een persoon in het blockchain pandregister te beperken. Het opleggen van een praktische drempel door registratie noodzakelijk te maken voor het opzoeken van een persoon in het blockchain pandregister lijkt mij dus belangrijk.153 In tegenstelling tot het systeem
waarin Kadaster-online werkt zou ik het blockchain pandregister ook toegankelijk willen maken voor niet-professionele partijen. Zoals reeds kenbaar gemaakt vind ik het belangrijk dat voornamelijk particulieren in staat zullen zijn om de financiële gesteldheid van hun contractuele wederpartij gemakkelijk te kunnen inschatten. Dit belang vind ik zwaarder wegen dan het belang van privacy door het verplicht stellen van een KvK-nummer voor abonnees van de online zekerhedenregisters.154 De remmen tegen ongelimiteerde toegang tot
informatie omtrent pandrechten uit de Belgische Pandwet zoals besproken in hoofdstuk 3.4 vind ik een betere oplossing ter waarborging van de privacy.155
-Hackersbestendigheid-
Een belangrijk argument tegen het invoeren van een online pandregister is het feit dat elk platform met een centrale database is te hacken met als gevolg dat alle informatie openbaar wordt gemaakt of zelfs gemanipuleerd. De toegevoegde waarde van het blockchain pandregister is de waterdichtheid van het systeem. Er is niet langer vertrouwen in een tussenpersoon vereist die de betrouwbaarheid van de informatie garandeert. Het systeem als geheel garandeert namelijk de betrouwbaarheid van de gegevens.156 Gelet op de reeds
behandelde distributed ledger is informatie die is opgeslagen in de blockchain onmogelijk te manipuleren.157 Zelfs door een cyber attack op meerdere gebruikers tegelijk is dit niet
mogelijk.158 Deze inherente betrouwbaarheid van de blockchain is waarom dit systeem ideaal
is voor het opslaan van informatie. Ik meen dat het beginsel van rechtszekerheid door de blockchain beter wordt gewaarborgd dan onder elk ander platform. Door onmogelijkheid van manipulatie van de informatie wordt het publiciteitsbeginsel uit het Kadaster goed gewaarborgd. Het wekken van de schijn van kredietwaardigheid wordt namelijk voorkomen 153 Kloek-Tromp 2017, p. 856.
154 Kloek-Tromp 2017, p. 856. 155 Brijs & van Landuyt 2017, p. 883. 156 De Jonghe & Laan 2017, par. 1. 157 Soons 2015; Berlee 2018, p. 92. 158 Barinov 2017.
met de hackersbestendigheid van het systeem en de absolute werking van het pandrecht wordt gegarandeerd.
-Rechtseconomisch argument-
Ook de economische ontwikkelingen worden beter gewaarborgd door het hanteren van de blockchain als pandregister. De voorkeur voor de notariële akte ten opzichte van de onderhandse akte is de notaris die fungeert als “borg”.159 De notaris zal namelijk bij het
opstellen van de akte ervoor zorgdragen dat alle relevante gegevens juist zijn en worden opgenomen in de akte.160 Uit onderzoek blijkt echter dat het opstellen van een notariële akte
tussen de 400 en 1500 euro kost.161 Met het vestigen van een pandrecht middels een notariële
akte is ook een relevante overweging dat het exacte tijdstip onmiddellijk komt vast te staan. Met betrekking tot deze laatste overweging biedt de blockchain als openbaar pandregister een alternatief. Op het moment dat het blockchain pandregister dusdanig wordt opgesteld dat registratie op ieder ogenblik mogelijk is, feestdagen daar ook onder begrepen, zal bij het vestigen van een pandrecht het opmaken van een onderhandse akte en registratie daarvan in het blockchain pandregister vaker de voorkeur krijgen dan bij het huidige systeem van registratie conform de Registratiewet 1970. Het moment van verificatie van de transactie binnen de blockchain zal over het hele systeem als moment van registratie worden aangemerkt. De tijdsregistratie binnen de blockchain is zoals de registratie zelf onveranderlijk.162 Het blockchain pandregister zal dus buiten de al genoemde
kostenbesparende voordelen van een pandregister ook op dit punt kostenbesparend kunnen werken. Daarnaast brengt het bestrijden van “cyber crime” jaarlijks zeer hoge kosten met zich mee.163 McAfee en de Center for Strategic and International Studies hebben berekend dat
cybercrime Nederland per jaar ongeveer 8,8 miljard euro kost. Dat is ongeveer 1,5 procent van het bruto nationaal product.164 Dit zijn kosten die met een blockchain pandregister in ieder
geval ten aanzien van de registratie van pandrechten kunnen worden voorkomen. Ook kostenbesparend werkt het feit dat binnen het blockchain pandregister geen tussenpersoon
159 Verkempinck 2007, p. 2-3. 160 Hamwijk 2014, p. 73. 161 Hamwijk 2014, p. 73. 162 Berlee 2018, p. 92-93. 163 Vogels 2016. 164 Kraan 2014.
nodig is zoals de Administratie van de Patriumdocumentatie van de Federale Overheidsdienst Financiën voor het Belgische online pandregister.165
Wel zou ik adviseren een toezichthoudend orgaan in te stellen dat gaat over de “permissioned blockchain”.166 Dit houdt in dat er een partij is die blocks kan aanmaken binnen de
blockchain. Uitbreiding, hervorming en vernieuwing van het register wordt zodoende mogelijk gemaakt. Dit orgaan kan een achtergrondrol hebben met betrekking tot de registratie. De registratie is als uitgangspunt de verantwoordelijkheid van de pandhouder en pandgever.
§2. Argumenten tegen de blockchain als pandregister
-Privacy-
Met het elektronisch opslaan van pandrechten kan de privacy gevoeligheid van deze gegevens een grotere rol gaan spelen. Deze gegevens zijn namelijk voor eenieder te raadplegen en kunnen ook voor andere doeleinden worden gebruikt dan het pandregister voor ogen heeft. Ik zal mij beperken tot het enkel noemen van de problematiek omtrent de privacy gevoeligheid van de informatie die zal worden opgeslagen in een online grootboek en dus voor eenieder toegankelijk is. Het gaat het bestek van deze bijdrage te buiten om deze problematiek uitgebreid te behandelen. Wel vind ik de hierboven behandelde remmen voor ongelimiteerde toegang tot informatie omtrent pandrechten met het oog op privacy benoemingswaardig.
-Aansprakelijkheid bij fouten in het register-
Bij het Belgische pandregister wordt de registratie bewerkstelligd door de Administratie van de Patriumdocumentatie van de Federale Overheidsdienst Financiën.167 Zij is als instantie
verantwoordelijk voor de juiste verwerking van de gegevens. De pandhouder is zelf verantwoordelijk voor het registreren van de akte en het doorgeven van de juiste gegevens. Aansprakelijkheidskwesties kunnen ontstaan bij verkeerd verwerkte informatie of het falen van het systeem. Als uitgangspunt wordt de informatie binnen het blockchain pandregister ook door de pandhouder geregistreerd. Deze persoon is dus zoals bij het Belgische pandregister aansprakelijk voor foutieve informatie. Het falen van het systeem is een aanname 165 Soons 2015; De Jonghe & Laan 2017, par. 1..
166 Berlee 2018, p. 93.
zonder grond. Tot op heden zijn er geen voorbeelden van falende blockchain platforms. De enige voorbeelden waar het mis gaat zijn de gehackte of frauduleuze wallets en platforms die gebruik maken van de Bitcoin. De begrippen Bitcoin en blockchain worden dusdanig vaak door elkaar heen gebruikt dat er een angst heerst die door de financiële autoriteiten wordt aangewakkerd.168 Bij het door mij behandelde blockchain pandregister is er een
overheidsorgaan dat het systeem beheert. Fraude wordt op deze wijze voorkomen. Voor het verkeerd doorgeven van de informatie is de pandhouder verantwoordelijk overeenkomstig het systeem uit de Belgische Pandwet.
-Geen incentive, wel kosten-
Een belangrijk argument voor het falen van de Bitcoin, is dat op een gegeven moment door de bitcoin miners geen incentive meer zal zijn om blocks aan te maken. Op een gegeven moment kan het systeem als geheel dusdanig groot worden dat het meer zal kosten om bitcoins te minen dan de voordelen voor de bitcoin miners in de vorm van betaling in bitcoins. Op dat moment valt het werk van de bitcoin miners weg die met betrekking tot de bitcoin blockchain ook de transacties verifiëren. Er is dus geen incentive meer om blocks aan te maken als het meer kost dan het oplevert, gelet op de hoeveelheid transacties die zullen worden opgenomen in het blockchain pandregister kan dit al snel gebeuren. Dit kan worden opgelost door het gebruiken van de zojuist besproken permissioned blockchain.169 Ik vind dit een goede
oplossing voor het incentive-probleem. Het overheidsorgaan dat de blocks zal aanmaken kan ook dezelfde partij zijn die zal controleren of de transacties kloppen. Dit neemt niet weg dat een blockchain pandregister gelet op de hoeveelheid pandrechten die daarin zullen worden opgeslagen na jaren een blockchainsysteem van dusdanig formaat kan creëren dat bij het creëren van meer blocks erg duur kan uitvallen. De complexiteit van de hashes is namelijk afhankelijk van de eerdere transacties. Een oplossing hiervoor is zoals in art. 41 van de Belgische Pandwet bepalen dat na tien jaar na registratie van een pandrecht zonder vernieuwing daarvan het pandrecht uit het pandregister wordt geschrapt. Hierbij is wel belangrijk de pandhouder en pandgever ter bescherming van hun belangen op tijd hiervan op de hoogte te stellen. Dit kan bijvoorbeeld door het automatisch versturen van een mail wanneer die tien jaar termijn bijna is verstreken. Ik zal hierna nog kort in gaan op een opmerking van Berlee met betrekking tot de kwalificatie van registergoederen binnen een
168 Bollen 2018; Blankesteijn 2018. 169 Berlee 2018, p. 93.
openbaar pandregister. Vervolgens zal ik met het oog op de zojuist behandelde voor- en tegenargumenten mijn eigen visie geven over het blockchain pandregister.
§3. Registergoed – artikel 3:10 BW
Berlee uitgebreid in op de voordelen van de blockchainregistratie van pandakten.170 Een
belangrijk punt dat door Berlee wordt aangestipt is het feit dat de blockchain dusdanig vorm kan worden gegeven, dat de blockchain niet hoeft te worden gekwalificeerd als openbaar pandregister. De blockchain kan namelijk anoniem bewijs van het bestaan van een pandakte geven door de hashes die binnen de blockchain worden gebruikt.171 Hashes worden in deze
bijdrage onder hoofdstuk 1.1 gedefinieerd. Zonder het bekendmaken van de inhoud van de akte kan middels gebruikmaking van hashes de authenticiteit van het document komen vast te staan. Berlee noemt hierbij als voordeel van het werken met hashes, dat dit de mogelijkheid biedt om te werken met een publieke blockchain, waarbij volledige transparantie van de transacties mogelijk is zonder dat men hoeft te spreken van een openbaar register.172 De
geregistreerde onderhandse akten worden hierdoor niet ineens registergoederen in de zin van art. 3:10 Burgerlijk Wetboek. Ik vind dit een interessant opmerking van Berlee en zal hier daarom ook op ingaan. Registergoederen zijn goederen die niet kunnen worden overgedragen en/of gevestigd anders dan door inschrijving van de titel van vestiging respectievelijk aankomst in een openbaar register. Omdat aan de inschrijving een titelonderzoek pleegt vooraf te gaan, is ter voorkoming van de ontwrichting van het rechtsverkeer de verplichte registratie beperkt tot kapitaalgoederen of registergoederen.173 De vestiging wordt naast de
overdracht genoemd met het oog op beperkte rechten. Voor de totstandkoming van een beperkt recht op een registergoed is namelijk inschrijving in het openbaar register voorgeschreven.174 Belangrijk is hierbij op te merken dat binnen het blockchain pandregister
de inschrijving voor de overdracht van het goed geen vereiste is. De inschrijving is slechts voor het vestigen van een onderhands pandrecht op het betreffende goed een constitutieve vereiste. De goederen binnen het blockchain pandregister blijven dus niet-registergoederen.175
Berlee beweert ook niet dat het goed een registergoed zal worden door de registratie van de 170 Berlee 2018, p. 93.
171 Berlee 2018, p. 92-93. 172 Berlee 2018, p. 92.
173 Stein 1992, aant. 5; Bartels 2017, par. 103. 174 Stein 1992, aant. 7.
akte in een openbaar register, maar wel dat de geregistreerde onderhandse akte een registergoed wordt. Gelet op de afhankelijkheid van het pandrecht in de zin van art. 3:7 BW is het pandrecht an sich niet overdraagbaar waardoor de door Berlee geschetste problematiek praktisch gezien weinig relevant is.
Conclusie
In het licht van het voorgaande ben ik van mening dat de blockchain geschikt is om te fungeren als openbaar pandregister. De centrale vraag bij het verrichten van het onderzoek naar de geschiktheid van het blockchain pandregister, was de vraag of het blockchain pandregister dezelfde juridische waarborgen zou kunnen bieden als het Kadaster voor hypotheekrechten doet. Aan de hand van de door mij verrichte onderzoek ben ik tot een antwoord gekomen op deze vraag. Nederland kenmerkt zich als een goed ontwikkelde staat op zowel economisch als technologisch oogpunt.176 Het doet ons dus goed om de voordelen
van een blockchain systeem serieus te nemen en goed te overwegen. Buiten de hackersbestendigheid kan een blockchain systeem veel kosten besparen.177 De blockchain, met
zijn distributed ledger, werkt als grootboek en zou ideaal fungeren als register.178 Met dit
blockchain pandregister zouden de kadastrale beginselen, die centraal staan bij het door mij verrichte onderzoek, goed kunnen worden gewaarborgd. Dit zou het blockchain pandregister beter doen dan het huidige systeem van registratie van pandrechten onder de Registratiewet 1970. De huidige registratie krachtens de Registratiewet 1970 wordt verricht door de onderhandse pandakte te registeren bij de Belastingdienst. Deze vorm van registratie dient geen enkel publiciteitsdoel.179
De rechtsbeginselen uit het Kadaster van rechtszekerheid en openbaarheid worden onder het huidige systeem van pandrechtregistratie dus weinig gewaarborgd. Deze rechtsbeginselen worden door het openbare blockchain pandregister beter gewaarborgd. Voor partijen is het namelijk mogelijk om het register op elk moment online te raadplegen om relevante informatie te vinden over de (potentiële) contractuele wederpartijen. Deze informatie is gelet op de werking van de blockchain niet te manipuleren waardoor ook de rechtszekerheid beter wordt gewaarborgd.
Ook het bevorderen van de economische ontwikkelingen als doelstelling van de Kadasterwet wordt door het blockchain pandregister beter gewaarborgd. Partijen hebben namelijk een bron 176 Eerste Nederlandse SDG-rapportage. Nederland ontwikkelt duurzaam (Rapportage van het Centraal Bureau voor de Statistiek (SBR)), bijlage bij kamerstukken II 2015/16 33625, deel B. 177 Kraan 2014.
178 Soons, 2015; Berlee 2018, p. 92. 179 Struycken, p. 78.
van betrouwbare informatie die eenvoudig raadpleegbaar is en kostenbesparend zal werken zoals reeds uiteengezet. Hierbij verdient de nuance van Hamwijk aandacht. Zij stelt de vraag in hoeverre reeds bestaande pandrechten informatie geven over de financiële gesteldheid van een wederpartij. De voordelen wegen echter zwaarder dan de argumenten tegen het invoeren van een openbaar pandregister. Een openbaar pandregister is namelijk eenvoudig op elk moment te raadplegen. Dit maakt naast de zojuist aangehaalde argumenten voor het invoeren van een openbaar pandregister, ook de toegang tot de Nederlandse economische markt vanuit het buitenland makkelijker, waarborgt het (consumenten)vertrouwen en zorgt voor een eenvoudigere en goedkopere oplossing van geschillen door bijvoorbeeld eenvoudige toepassing van de prior tempore-regel.
De kritiek in de literatuur op het “stiekeme” pandrecht waarvan derden niet op de hoogte zijn is dus zeker niet zonder grondslag. Salomons voert hierbij aan dat wij toe zijn aan een overstap naar een openbaar pandregister. Zijn inschatting hierbij is dat de argumenten tegen het invoeren van een openbaar pandregister, bijvoorbeeld het papierwerk dat hiermee gepaard zal gaan, vandaag de dag geen stand meer houden.180 Hierbij is als rechtsvergelijking stil
gestaan bij het Belgische pandregister als recent voorbeeld van een geslaagde invoering van een elektronisch pandregister. Het Belgisch rechtssysteem dat zoals ons rechtssysteem sterke invloeden van de Code Civil en Europese regelgeving heeft meegekregen geeft blijk dat het invoeren van een pandregister ook past binnen ons rechtsstelsel. De Belgen maken gebruik van een centraal georganiseerd en geïnformatiseerd online register. Wij kunnen dit nog beter doen dan onze zuiderburen met een decentraal blockchain pandregister dat openbaar zal zijn en waarmee de kadastrale rechtsbeginselen beter zullen worden gewaarborgd dan onder het huidige systeem van pandrechtregistratie conform de Registratiewet 1970. Hiermee zullen we de openbaarheid van de pandrechten waarborgen en de droom van Meijers bewerkstelligen.
Bronnen
Literatuur
Barinov 2017I. Barinov, ‘How blockchain could prevent the next major cyber-attack’, International Business Times 16 november 2017.
Bartels 2017
S.E. Bartels, Asser 3-IV Algemeen goederenrecht, Deventer: Kluwer 2017. Beekhoven van den Boezem & Goosmann 2010
F.E.J. Beekhoven van den Boezem & C.E. Goosmann, ‘Centraal pandregister voor roerende zaken’, WPNR 2010/6860.
Berlee 2017
A. Berlee, ‘Volledige openbaarheid: het doel voorbij’, WPNR 2017/7169. Berlee 2018
A. Berlee, ‘Pandakteregistratie van Belastingdienst naar blockchain: een verkenning’, DJ 2018/1136.
Blankesteijn 2018
H. Blankesteijn, ‘Financiële autoriteiten zaaien onnodig angst over bitcoins’, Joop 30 april 2018 (online: https://joop.bnnvara.nl/opinies/financiele-autoriteiten-zaaien- onnodig-angst-bitcoins ).
Bollen 2018
T. Bollen, ‘Angst regeert in het debat over cryptocurrencies’, Follow the money 24 januari 2018.
M. Bridge, ‘The scope and Limits of Security Interests’, in: H. Eidenmüller & E.M. Kieninger, The Future of Secure Credit in Europe, Berlijn: De Gruyter 2008, p. 180- 214.
Brijs & van Landuyt 2017
S. Brijs & N. van Landuyt, ‘Het nieuwe Belgische pandregister’, WPNR 2017/7169. Brouwer 2011
J.G. Brouwer, Bronnen en citaten bij Kadasterwet, Artikel 2a, Deventer: Kluwer 2011. Casey & Vigna 2015
M. Casey & P. Vigna, Het tijdperk van cryptovaluta. Hoe bitcoin en andere digitale munten de wereld voorgoed veranderen, Amsterdam: Atlas Contact 2015.
Chaparro & Thole 2017
F. Chaparro & H. Thole, ‘Op je zolderkamer rijk worden als ‘miner’ van bitcoin? Vergeet het, want 70% gaat naar China’, Business Insider 25 augustus 2017.
Dirix 2014
E. Dirix, ‘België kiest voor centraal pandregister’, Tvl 2014/5. Fiscale vakstudie
Fiscale Encyclopedie de Vakstudie Belastingen van rechtsverkeer, Artikelsgewijs commentaar bij Wet elektronische registratie notariële akten, 1972 (online:
https://www.navigator.nl/vakstudie/WKNL_CSL_635/artikel/idd8400f4a47efe0402ad 0f8acf84be2d9/kern/idf451adb0833745be810c5ec5f8e2ed41)
Hamwijk 2011a
D.J.Y. Hamwijk, ‘Een openbaar register voor bezitloze zekerheidsrechten op roerende zaken: in ieder geval niet van belang voor de concurrente (handels)crediteur’, Tvl 2011/2.
D.J.Y. Hamwijk, ‘Kenbaarmaking en feitelijke macht. Over het “statistische” aspect van het publiciteitsbeginsel’, WPNR 2011/6874.
Hamwijk 2014
D.J.Y. Hamwijk, Publicity in secured transaction law. Towards a European public notice filing system for non-pessossory security rights in movable assets?, Rotterdam: Optima Grafische Communicatie 2014.
Heilbron 2011
M.A. Heilbron, ‘Bezitloze zekerheidsrechten op roerende zaken naar Nederlands,