Handboek, hoofdstuk
Non-binariteit Mens als een van vele
actoren
Meerdere perspectieven Het individu bestaat niet Lokaal en globaal Terranova 1, Leerwerkboek (2015) Volledige exclusiviteit tussen de begrippen ‘natuur’ en ‘cultuur’. Bovendien verwijst “echte natuur” naar wilde en ongerepte natuurgebieden. Vbn.: pp. 117, 118, 120
Aandacht voor menselijk handelingsvermogen, maar niet voor
dat van andere
landschapselementen.
Opsplitsing tussen levende en niet- levende elementen.
Vb.: p. 118
Menselijk perspectief - en meer specifiek dat van de Westerse wetenschapper en toerist - overheerst. Vbn.: pp. 78, 96, 124-129
Elementen van natuur/cultuur- landschappen worden apart besproken, nergens aandacht voor intra- of inter-speciale samenwerking. Vb.: p. 118 / Terranova 2, Leerwerkboek (2016) Volledige exclusiviteit tussen de begrippen ‘natuur’ en ‘cultuur’. Beiden worden als tegenovergestelden gebruikt. Vbn.: pp. 42, 73
De mens is de centrale actor, het verhaal vertrekt altijd van de mens, wat leid tot beperkte en incomplete oplossingen.
Vbn.: pp. 55, 58, 65
Aandacht voor andere landen en culturen, maar altijd vanuit een comparatief standpunt met westerse meeteenheden.
Vbn.: pp. 88-93.
/ Elk hoofdstuk is opgesplitst in het lokale (België) en het globale (de wereld, Europa of case-studies), maar de wisselwerking tussen de niveaus wordt niet besproken. Vbn.: pp. 28, 29, 45-47, 88-92
Terranova 3, Leerwerkboek (2016)
/ Het overheersende perspectief is het nutsperspectief van de mens. De mens interageert met de omgeving, niet omgekeerd.
Vb.: p. 60
Het overheersende perspectief is het nutsperspectief van de mens. Vb.: p. 60
/ Hoofdstukken zoals verstedelijking bevatten voorbeelden van verschillende locaties wereldwijd, toch wordt de link met wereldwijde systemische processen niet gelegd. Vbn.: pp. 38-54, 61, 83, 114-121
Terranova 4, Leerwerkboek (2017)
Nog altijd harde opdeling tussen natuurlijke en menselijke processen en elementen.
Vbn.: pp. 32, 59
Het gaat zelfs over de “greep” van de mens op het ecosysteem en de “niet- levende natuur”. Natuurrampen worden veroorzaakt door “ondoordacht” handelen van de mens.
Het overheersende perspectief is het nutsperspectief van de mens. Wanneer niet-westerse contexten behandelt worden gebeurt dit uit het top-down economisch- perspectief van de ontwikkelingssamenwerking. Een
/ De connectie tussen het lokale en globale is aanwezig. Begrippen als mondialisering en vrijhandel, worden nog apart behandeld, maar wanneer het gaat over klimaatsverandering en
30
Vbn.: p. 14, 17 endowmentapproach8 vanuit de lokale
bevolking of de natuur ontbreekt. Net als een historische kadering om ontstane ongelijkheid te begrijpen Vbn.: pp. 61-63, 78, 99
multinationals wordt de globale economie in verband gebracht met lokale milieuproblemen. De wederkerige interactie tussen de schalen is echter vaak niet expliciet. Vbn.: pp. 12-13, 28, 35
Terranova 5, Leerwerkboek (2017)
/ Geo-engineering is de enige
besproken oplossing voor klimaatverandering.
Zeldzame uitdrukkingen waarbij enig handelingsvermogen aan niet- levende elementen wordt toegekend: geboorte van een oceaan en de onrustige aarde. Vbn.: pp. 118, 144, 166 / / / Terranova 6, Leerwerkboek (2018)
De mens is een aparte categorie, naast de fauna. Op zich niet problematisch gezien de impact van de ene soort, maar wel indien de interactie tussen de mens en de fauna, flora en bodem slechts in één richt plaatsvindt.
Natuur die door de mens gecreëerd is wordt “pseudonatuur” genoemd. Vbn.: pp. 36, 45, 117
De natuurwaarde word besproken. Dit echter onder de vorm “belang van het landschap”, wat van natuur een abstracter begrip maakt. Dat er over de natuur “functies” wordt gesproken maakt duidelijk dat ondanks het erkennen van de rol van de natuur, hier geen handelingsvermogen aan wordt toegekend.
Er zijn wel openingen naar een verhoogde status voor “niet-levende natuur”, zoals de roep om geodiversiteit.
Vbn.: pp. 45, 85, 117
Het overheersende perspectief is het nutsperspectief van de mens. Oplossingen benadrukken de menselijke innovativiteit, niet het herdenken van relaties.
Vbn.: pp. 14, 85, 103
/ Verstedelijking wordt uitgelegd zonder de oorzaken. Uit de bespreking van mondialisering en haar tegenbeweging vallen gevolgen van de mondialisering af te leiden, deze worden echter niet buiten de discussie besproken.
Vbn.: pp. 65, 84
31 Geogenie 1,
leerwerkboek (2014)
De tegenstelling mens- natuur wordt letterlijk benoemd zonder nuance. Vb.: p. 8
Steen wordt beschreven uit de ik- persoon, groeves als de littekens op het landschap.
Vbn.: pp. 64, 66
Effecten van processen worden niet enkel bekeken voor mensen en planten, maar ook voor dieren.
Vb.: p. 83 / / Geogenie 2, leerwerkboek (2014) Volledige exclusiviteit tussen de begrippen ‘natuur’ en ‘cultuur’. Bovendien verwijst “echte natuur” wilde en ongerepte natuurgebieden.
Vb.: pp. 6-10
Mens en klimaat staan centraal als landschapsvormende actoren. Andere organismen hebben geen plek.
Vb.: p. 59
Menselijk perspectief - en meer specifiek dat van de Westerse wetenschapper en toerist - overheerst. Economie staat tegenover ecologie. Vbn.: pp. 21, 48, 93, 101
/ Aandacht voor grondstoffen, die van overal komen, maar weinig expliciet hoe verschillende lokaliteiten met elkaar in verbinding staan via het globale systeem. Vb.: p. 81 Geogenie 3, leerwerkboek (2014) Volledige exclusiviteit tussen de begrippen ‘natuur’ en ‘cultuur’. Bovendien verwijst “echte natuur” wilde en ongerepte natuurgebieden.
Vbn.: pp. 48-49, 53
De overheersende thema’s zijn toerisme en landbouw. Hierin is geen plaats voor andere actoren behalve de mens. Het reliëf en klimaat worden gezien als het aanwezige dode substraat waarop de mens is neergezet.
Vb.: p. 9
Het overheersende perspectief is het nutsperspectief van de mens, maar toerisme word bekeken vanuit meerdere perspectieven.
Andere culturen voornamelijk bekeken
vanuit de
ontwikkelingssamenwerking. Vbn.: pp. 48-61, 80-82
/ Verschillende landbouwsystemen en toeristische plekken worden afzonderlijk besproken, de gelegde connecties tussen regio’s zijn sporadisch aanwezig, maar beperkt. Vbn.: pp. 134, 137
Geogenie 4, leerwerkboek (2014)
/ Watertekorten en de waterkringloop worden uitvoerig besproken, maar een discussie over de intieme relatie tussen water- en -mens beperkt zich tot de menselijke actor.
Hier en daar worden relaties tussen de mens en plant- en diersoorten uitgelegd.
Vbn.: pp. 32-39, 45
Het perspectief op niet-westerse landen is dat van de ontwikkelingssamenwerking. Vbn.: pp. 84-88, 98
/ Link tussen ecologische spanningen elders in de wereld en eigen consumptiepatroon. Industriële productie wordt besproken als een wereldsysteem, maar met lokale voorbeelden. Relaties tussen plaatsen krijgen meer aandacht Vbn.: pp. 61, 71, 75
Geogenie 5 tso/kso,
Nog altijd onderscheid tussen cultuur en natuurlandschappen, maar
De uitvoerige bespreking van de rol van de oceanen maakt het belang van de oceaan duidelijk. De natuur wordt echter nog te vaak als een abstract
“Wij leven op een planeet die door de mens de aarde is genoemd” wijst erop dat het menselijk perspectief slechts een van de mogelijke is.
De oceaan als een groot levend geheel, niet langer een dode watermassa met
32 leerwerkboek
(2018)
met enige gradatie in de tijd.
Vb.: p. 175
systeem gezien en de mens als de nuttiger van dit systeem. Mens en oceaan staan nog niet op gelijke hoogte in deze voorstelling. Vb.: pp. 160-167
Historische kijk op de oceaan als exploiteerbare ruimte. Vbn.: pp. 161, 175 individuele organismen. Vbn.: pp. 160, 164, 165 New Key Geography for GCSE, Second edition, leerboek (2007)
Harde opsplitsing tussen natuurlijke en menselijke milieus.
Vb.: p. 106
Duidelijke opsplitsing tussen levend en niet-levend milieu. Het levend milieu krijgt enige vorm van handelingsvermogen: het vormt, adapteert, creëert, … Hier en daar ook emotieve taal t.o.v. natuur (zorgperspectief).
Vbn.: pp. 6, 106, 110
Aandacht voor lokale bevolkingen en perspectieven. Nationale perspectief word in vraag gesteld. Nog altijd een overwegend nutsperspectief en ontwikkelingsperspectief, maar relaties binnen ecosystemen worden op zich besproken, zonder de menselijke actor.
Vbn.: pp. 106-115, 121, 123, 270
Veel aandacht voor de relaties tussen organismen, die grote biomen vormen met verschillende functies. Vb.: pp. 106-115
Apart hoofdstuk over afhankelijkheid en globalisatie, waar lokale contexten worden gelinkt aan globale processen, maar ook aandacht voor lokale-globale wisselwerking in andere hoofdstukken. Vbn.: pp. 224-225, 272-288 buiteNLand ak 4, 5 & 6 vwo, leerboeken (2006, 2008 & 2009)
/ Al zijn het eerder stijlfiguren, toch zijn verschillende titels en zinnen terug te vinden waarin de natuur handelingsvermogen krijgt. Vbn.: ak 5 pp. 6, 16, 74; ak 6 pp. 6, 28
Het overheersende perspectief is het nutsperspectief van de mens. Andere culturen voornamelijk bekeken
vanuit de
ontwikkelingssamenwerking, behalve als slachtoffer.
Vbn.: ak 4 pp. 38-71, 72; ak 5 p. 74; ak 6 p. 72
/ Apart hoofdstuk over globalisatie, in de andere thema’s is er weinig aandacht voor de globale-lokale wisselwerking. De verschillende schalen worden besproken, maar zijn niet geconnecteerd, behalve in hoofstukken over geopolitiek Vbn.: ak 5 p 38-69; ak 6 pp. 80, 94- 97 Histoire Géographie 4e, leerboek (2011)
/ Hoewel het overkoepelende thema globalisering uitvoerig is uitgewerkt, krijgt de nexus globalisering en het milieu slechts zeer beperkte aandacht.
Vb.: p. 374
Hoewel uitspraken als “minder ontwikkelde” landen, zonder duiding het westerse perspectief verraad, is er ook veel aandacht voor persoonlijke verhalen van niet-westerse landen en voor de vele verschillende menselijke actoren in het wereldsysteem, ook voor opkomende grote spelers.
Vbn.: pp. 236, 270, 350,
/ Veel aandacht voor de samenhang tussen schalen. Bij lokale voorbeelden wordt standaard de globale samenhang besproken. Vbn.: pp. 234, 244, 264, 278, 194, 308, 340, 356, 370.