2006-2007
51%
2007-2008
53%
2008-2009
50%
toename is wat betreft de belangstelling voor de voorstellingen in de multifunctionele accommodatie.
§3.1.3 De Bijenkorf: theorie en praktijk
In het tweede hoofdstuk is een theoretisch kader beschreven dat de idee van een multifunctionele accommodatie ondersteunt. In deze paragraaf wordt getoetst of de theorie aansluit bij een casus uit de praktijk. Hierbij worden de verwachtingen van de gemeente en de instellingen vooraf besproken. Daarnaast wordt gekeken of het aangeboden product verschilt met dat van een reguliere accommodatie. Tenslotte worden de resultaten onder de loep genomen. Welke verwachtingen zijn ingevuld en wordt er meer publiek gegeneerd? Met behulp van deze gegevens kan worden geanalyseerd welke resultaten zijn bereikt en wat eventueel nog kan worden verbeterd. Aan de hand van deze data wordt een plan van aanpak geschreven voor een nieuw te realiseren multifunctionele accommodatie in Winschoten.
Voordat de plannen voor de bouw van de multifunctionele accommodatie werden goedgekeurd is door een adviesbureau een haalbaarheidsonderzoek opgesteld. In het onderzoek van adviesbureau Drijvers en partners worden een aantal verwachtingen uitgesproken door de gemeente en het toekomstige bestuur van de nieuw te realiseren accommodatie. De gemeente veronderstelt een breder publiek, maar er wordt in het onderzoek niet expliciet gesproken over de consumptie van meerdere kunstvormen. Belangrijk is de zogenaamde „inloopfunctie‟ van de nieuwe accommodatie. In het onderzoek naar de beheersstructuur van de nieuwe multifunctionele organisatie in Borne wordt gesteld:” In de huidige situatie is in de Bijenkorf nog nauwelijks sprake van een zogenaamde inloopfunctie. In de toekomst zou dit meer het geval kunnen zijn.” (Drijvers & Partner, 2002) Bij het begrip 'inloopfunctie' kan worden gedacht aan toevallige passanten die spontaan de accommodatie besluiten te betreden of personen die voor een andere reden in het pand moeten zijn en dan alsnog besluiten om een kunstproduct te consumeren. De accommodatie moet drempelverlagend werken voor mensen. De gemeente wil op deze wijze een breder publiek bereiken en hoopt impliciet ook consumenten aan te zetten tot de consumptie van producten die ze normaal gesproken niet zouden consumeren.
De term „inloopfunctie‟ wordt meestal gebruikt in relatie tot andere niet kunstgerelateerde accommodaties zoals kerken, dorpshuizen of zorginstellingen. Er is amper onderzoek gedaan of deze zogenaamde „inloopfunctie‟ in het geval van kunst en cultuur zorgt voor de veronderstelde stijging van de participatie. Vanuit wetenschappelijk oogpunt
kan deze stelling nauwelijks worden onderbouwd. Er zijn weinig specifieke gegevens bekend over de bezoekers van deze accommodatie. Bij een vraag naar de bezoekersaantallen van het theatergedeelte was het slechts mogelijk om de zaalbezetting als zodanig te bekijken. Daadwerkelijke gegevens over verkochte kaartjes zijn niet genoteerd. Dit maakt het lastig om te toetsen of de „inloopfunctie‟ van het pand een bijdrage levert aan een mogelijke stijging van de cultuurparticipatie. Om te kunnen constateren of de doelstelling van de gemeente en de accommodatie worden behaald dient de Bijenkorf meer publieksgegevens te gaan registreren. Op deze manier kan de instelling dan ook weer verantwoording afleggen aan de gemeente over het wel of niet behalen van vooraf gestelde doelstellingen.
Een ander argument dat door de gemeente en de instelling wordt aangedragen om tot de bouw van de multifunctionele accommodatie is het kunnen leveren van een uitgebreider en beter product. Volgens de gemeente en de instelling gaat het fysiek samenvoegen: “versnippering in het aanbod tegen en belooft het meer kwaliteit voor de gebruiker”. Op deze wijze kan op adequate wijze tegemoet gekomen worden aan de wensen van de klanten; effectief en efficiënt”. (KulturhusBorne, 2010)
Op dit moment is het pand al enige jaren in gebruik en nu kan worden nagegaan of er inderdaad een uitgebreider en beter product wordt geleverd. De komst van het Kulturhus heeft er wel voor gezorgd dat er theaterproducties kunnen worden geprogrammeerd. Daarnaast biedt het Kulturhus de gelegenheid om een breder product aan te bieden. Zo definieert het Kulturhus jaarlijks een vijftal inhoudelijke thema‟s waar meerdere gebruikers van de accommodatie op kunnen inspelen. Een overkoepelend thema bij de diverse kunstinstellingen binnen het pand biedt de accommodatie de kans om een product aan te bieden dat een „singuliere‟ instelling niet kan bieden. In dit geval is het product inderdaad uitgebreider dan voorheen.
Of de fysieke samenvoeging ook een „beter product‟ oplevert is de vraag. De term „beter product‟ is subjectief afhankelijk van welk referentiekader wordt gehanteerd. In vergelijking met de situatie voor de komst van de multifunctionele accommodatie lijkt het aanbod in Borne te zijn verbeterd. In vergelijking met andere theaters is het aanbod beperkt en eenvoudig.
Daarnaast is het de vraag welke definitie van de term „product‟ wordt gebruikt. Miranda Boorma maakt een onderscheid in rand- en kernproducten. Binnen een multifunctionele accommodatie wordt naast het kernproduct, bijvoorbeeld een theatervoorstelling, ook een randproduct aangeboden. Dit randproduct kan zijn een
expositie bij de voorstelling, maar ook aan het aanbieden van een kopje koffie in de foyer kan hierbij worden gedacht. Het aanbieden van een expositie die aansluit bij een theatervoorstelling kan ook als een artistiek kernproduct worden beschouwd. De creatie van het multifunctionele aspect vindt binnen verschillende onderdelen van het product plaats. Het artistieke kernproduct kan bijvoorbeeld een multifunctioneel aspect bevatten wanneer naast de theatervoorstelling ook een daarmee samenhangende expositie bestaat. Voorstelling en expositie vormen in dat geval samen één kernproduct.
Daarnaast wordt het multifunctionele aspect gecreëerd door het gebruik van verschillende ruimtes binnen het pand zelf. Zo dient de horecagelegenheid in de daguren als leescafé en in de avonduren als theatercafé. In dit specifieke geval wordt het multifunctionele aspect gecreëerd binnen het basisproduct. Aansluitend bij het basisproduct levert dan de accommodatie een bijdrage aan de ervaring van de consument.
Tenslotte speelt het multifunctionele aspect ook een rol bij het uitgebreide product. Hierbij kan worden gedacht aan reclame-uitingen waarin de instelling als een product wordt omschreven en gepromoot. Deze manier van promotie levert een bijdrage aan de perceptie van een consument van een bepaald kunstproduct en zal uiteindelijk ook een rol spelen in de ervaring van het totaal gepercipieerde product
Om het „totale gepercipieerde product‟ te laten aansluiten bij de wensen van de consument worden er met enige regelmaat inspraakavonden georganiseerd. Een inspraakavond biedt de mogelijkheid om de ervaringen van consumenten te horen. Ervaringen zijn voor instellingen van groot belang omdat een positieve ervaring ervoor kan zorgen dat een consument nogmaals tot consumptie overgaat. De ervaring van de bezoeker wordt bij een multifunctionele accommodatie voornamelijk beïnvloed door „genre-overschrijdende projecten. In het geval van het Kulturhus kan worden gedacht aan de organisatie van themaweken. Deze themaweken dragen niet alleen bij aan de verbreding van het aanbod maar ook aan een specifieke ervaring die voornamelijk bij multifunctionele accommodaties mogelijk is.
Over de ervaringen van consumenten bij het Kulturhus in Borne is nauwelijks iets bekend zowel bij de gemeente als bij de instelling zelf. Er worden weinig gegevens geregistreerd met betrekking tot gebruikers, bezoekers en consumenten. Een duidelijker beeld ten aanzien van de ervaringen van de bezoekers zou in de toekomst wellicht kunnen bijdragen aan een mogelijke stijging van de bezoekersaantallen voor de diverse onderdelen binnen de accommodatie. Daarbij moet wel worden vermeld dat de bezoekcijfers van de instelling op hetzelfde niveau blijven. Volgens Frank Droste, directeur van het Kulturhus in
Borne, neemt de populariteit van het Kulturhus alleen maar toe. Hieruit kan wel worden geconstateerd dat de ervaringen van consumenten positief moeten zijn geweest, omdat zij de instelling niet de rug toe keren. Positieve mond-tot-mond-reclame heeft hieraan waarschijnlijk een bijdrage geleverd. De budgetten voor PR zijn bescheiden en positieve mond-tot-mond-reclame is alleen al om die reden van groot belang.
Het is van belang om te constateren dat de gemeente en de accommodatie voor de realisatie van de instelling grote verwachtingen hadden ten aanzien van de cultuurparticipatie bij de nieuw te bouwen accommodatie. Na vijf jaar blijkt dat dit voornamelijk mooie verwachtingen waren maar dat er nauwelijks wordt gecontroleerd of deze verwachtingen wel worden gerealiseerd. De slechte administratie van de bezoekcijfers en de beperkte kennis van het publiek zorgen ervoor dat de instelling zich niet kan verantwoorden of er wel een breder publiek wordt bereikt bij mogelijke subsidieverstrekkers. In een tijd waarin de kunstsubsidies onder druk staan lijkt de verantwoording van het maatschappelijk belang van een dergelijke accommodatie zeker op zijn plaats.
In de onderstaande figuur 9 worden in het kort de verwachtingen, producten en resultaten van de multifunctionele accommodatie omschreven. Hieruit valt ook op te maken dat de accommodatie meer moet doen om de geboekte resultaten te kunnen toetsen.
Figuur 9: Overzicht onderzoeksvragen Kulturhus De Bijenkorf Borne
Verwachtingen
breder publiek
Meerwaarde voor publiek door clustering activiteiten
Opvallende architectuur genereert publiek Uitgebreider en kwalitief beter product
Product
Breder aanbod Genre overschreidend aanbodAangepast naar behoefte van de klant door effiency
Totale product anders dan bij regulier theater
Resultaten
Breder publiek ? Geen gegevens bekend. Wel een breder aanbod
Ervaring beinvloed door samenwerking. Reacties positief: bezoekersaantallen
ongeveer gelijk.
Sommige delen van het gebouw hebben meer functies. Beinvloeding van
de ervaring consument.
Ander publiek? geen gegevens bekend of dit publiek niet naar regulier
§3.2 Doorn
De tweede multifunctionele accommodatie die wordt besproken in het kader van dit onderzoek is het Cultuurhuis in Doorn. De plaats Doorn ligt in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Deze gemeente bestaat uit de verschillende oude dorpskernen, zoals Amerongen, Driebergen/Rijnsbergen, Maarn en Maasbergen. Utrechtse Heuvelrug heeft bijna 50.000 inwoners. De opbouw van de bevolking van Doorn is af te lezen uit figuur 10. Totaal over alle leeftijden 9 852
0 tot 20 jaar 2 079
20 tot 65 jaar 5 674
65 jaar of ouder 2 099
Figuur 10: Bevolkingsopbouw Doorn 2010 (CBS, 2010)
De gemeente Utrechtse Heuvelrug is bijzonder actief voor wat betreft het initiëren van multifunctionele accommodaties binnen de gemeente. Er is zelfs een speciale Cultuurhuizennota opgesteld. Behalve in Doorn bevindt er zich een cultuurhuis in Leersum. Er zijn verder plannen voor een dergelijke instelling in Amerongen en momenteel wordt er gewerkt aan de realisatie van een cultuurhuis in Driebergen. In het haalbaarheidsonderzoek dat voor deze laatste instelling is geschreven staan de motivatie en doelen van de gemeente met betrekking tot de realisatie van dergelijke multifunctionele accommodaties zeer duidelijk beschreven.
De gemeente stelt dat de cultuurhuizen binnen de gemeente “een belangrijke rol in het ontwikkelen en versterken van het lokale culturele aanbod spelen”. De gemeente is van plan om een cultuurhuizenbeleid te ontwikkelen. Door dit beleid wordt inzichtelijk gemaakt wat de rol is van de gemeente binnen de cultuurhuizen en hoe deze ingericht zouden moeten worden. De gemeente levert een bijdrage aan de ontwikkeling, initiatie en het faciliteren van het cultuurhuis. Als de instelling er eenmaal staat, zal de gemeente verder geen rol meer vervullen.
§3.2.1 Cultuurhuis Pleiade Doorn
Het cultuurhuis in Doorn is gerealiseerd in 2007. In het pand is onder andere een dependance van de gemeente Utrechtse Heuvelrug gevestigd. De accommodatie bestaat verder uit een bibliotheek, een muziekschool, de Doornse Welzijnsstichting (DWS), de VVV, een vestiging van de ABN/AMRO-bank en de Doornse Oudheidkamer. Ook hebben de gemeentelijke raadszaal, annex theater- en muziekruimte, en een petit café een plek gekregen in het cultuurhuis. Ondergronds is ruimte voor een parkeergarage die plaats biedt aan tachtig auto's.
Figuur 11: cultuurhuis Doorn In een haalbaarheidsonderzoek door een adviesbureau Derksen en Van Duijn noemt de gemeente de motivatie om te gaan samenwerken “gericht op de meerwaarde die je als organisatie uit deze samenwerking haalt”. Hierbij kan worden gedacht aan meer bezoekers, goedkopere huur en bredere activiteiten door deze samen met andere partijen te organiseren. De deelnemers van het Cultuurhuis geven als belangrijkste reden om samen te gaan werken aan: “ Verbreding van de bezoekersgroep door samen in één gebouw je diensten aan te bieden. Daardoor komen ook de bezoekers van andere functies bij je langs.” “Versterking van je functie, je kunt samenwerken en daarmee je eigen functie versterken”. “ Inspirerend, samen in één gebouw zie je sneller hoe anderen werken, welke expertise er is en kun je jezelf laten inspireren”. “ Expertise koppelen, samen in één gebouw kun je eenvoudig de verschillende kennisgebieden van de participanten aan elkaar koppelen.” (Derksen & Van Duijn, 2009)
Als doel van het samenvoegen van verschillende instellingen binnen de multifunctionele accommodatie wordt genoemd. “Drempelverlagend, functies worden voor de inwoners van het dorp laagdrempeliger. Bezoekers zullen makkelijker „even‟ binnenlopen als ze toch in het gebouw zijn”. “Prikkelend, door functies te clusteren kun je bezoekers prikkelen en kennis laten maken met de andere functies”. “Service, het is voor de bezoekers
handig en makkelijk om veel verschillende functies op één plek aan te treffen. Ontmoeting, door de mix aan functies ontstaat er ook een mix aan medewerkers, vrijwilligers en bezoekers die elkaar eenvoudig ontmoeten. (Derksen & Van Duijn, 2009).
De gemeente stelt in de notitie „Cultuurhuizenbeleid Eenheid in Verscheidenheid‟ dat “de cultuurhuizen de lokale sociale cohesie binnen de gemeente versterken”. De mate van verbondenheid en solidariteit binnen groepen en gemeenschappen binnen de gemeente wordt vergroot. Verder valt in deze notie te lezen dat “cultuurhuizen een belangrijke rol spelen als medium waarbinnen cultuur georganiseerd kan worden”. Niet alleen door de aanwezigheid van fysieke podia in cultuurhuizen, maar ook door de “concentratie van culturele instellingen in een cultuurhuis en de ambitie binnen de stichtingen om een meerwaarde te hebben voor het culturele aanbod (1+1=3)”. (gemeente Utrechtse Heuvelrug, 2010). Dit is het zogenaamde synergetische effect. De clustering van de diverse culturele instellingen zorgt ervoor dat het niveau van het gehele aanbod hoger wordt.
De accommodatie is inmiddels drie jaar geopend. De gemeente is verantwoordelijk voor de subsidie van het cultuurhuis. De stichting cultuurhuizen ontvangt op jaarbasis een bedrag van 61.000- euro, een bescheiden bedrag voor een dergelijke grote instelling. Dit heeft te maken met het feit dat alle instellingen binnen het pand afzonderlijk worden gesubsidieerd dit in tegenstelling tot het cultuurhuis in Borne dat een gezamenlijk budget ontvangt van de gemeente.
De gemeente verstrekt subsidie aan de afzonderlijke cultuurhuizen in de gemeente. Binnen elk cultuurhuis fungeert een stichting, die het beheer en de culturele programmering verzorgt. De programmering moet passen bij de schaal van het betreffende dorp. (Gemeente Utrechtse Heuvelrug, 2010).
§3.2.1. Cultuurhuis Doorn: theorie en praktijk
Net als bij het Kulturhus de Bijenkorf in Borne wordt in deze paragraaf getoetst of de theorie aansluit bij de casus van het Cultuurhuis in Doorn. Hierbij wordt weer ingegaan om de verwachtingen van de gemeente en de instelling voor de realisatie van de accommodatie. Daarna wordt gekeken of het aangeboden product anders is dan dat van een reguliere instelling. Tenslotte worden de behaalde resultaten beschouwd. Welke verwachtingen worden ingelost en wat kan eventueel nog worden verbeterd.
De gemeente en de accommodatie hebben de verwachting dat er meer publiek naar de multifunctionele accommodatie komt. Er wordt niet alleen een groter, maar ook breder publiek verwacht. Laagdrempeligheid is een van de belangrijkste argumenten om meer bezoekers te generen. Hierbij wordt de zogenaamde „inloopfunctie‟ weer aangedragen. Al eerder is gesteld dat het nauwelijks wetenschappelijk te onderbouwen is of deze „inloopfunctie‟ daadwerkelijk een bijdrage levert aan de stijging van de cultuurparticipatie. Aan de hand van bezoekcijfers kan worden getoetst of de laagdrempeligheid van het gebouw zorgt voor een groter en breder publiek. Helaas worden de bezoekcijfers net als bij het Kulturhus nauwelijks bijgehouden en kunnen hierover om die reden ook geen duidelijke uitspraken worden gedaan.
Voor een gemeente die zoveel geld investeert in cultuurhuizen is het opmerkelijk dat de geboekte resultaten van deze accommodaties amper worden getoetst. Als investeerder lijkt het mij verstandig om te kijken of een al gerealiseerde multifunctionele accommodatie binnen de gemeente een succes is voordat er tot de bouw van een volgende wordt overgegaan.
Een andere verwachting van de gemeente en de accommodatie is een verbreding van het aanbod en het leveren van een kwalitatief beter product. Het programma van het theater is in vergelijking met andere theaters summier, zelfs in vergelijking met het Kulturhus in Borne. De twee accommodaties zijn qua achtergrond met elkaar te vergelijken, maar het theateronderdeel is in Borne uitgebreider dan in Doorn. Het aangeboden product is qua programmering beperkt en eenvoudig.
Al eerder is gesteld dat het begrip product op verschillende manieren kan worden omschreven. Boorsma maakt een onderscheid in rand- en kernproducten. In het geval van cultuurhuis Pleiade in Doorn kan worden vastgesteld dat er naast een kernproduct ook gebruik wordt gemaakt van een randproduct. Naast het bezoeken van een theatervoorstelling biedt de accommodatie gelegenheid om even een drankje te nuttigen of om een expositie te bezoeken in het kader van de theatervoorstelling.
De ontwikkeling van het multifunctionele aspect vindt in dit geval plaats bij het kernproduct, maar ook bij het randproduct. Door een overkoepelend thema aan te bieden bij een kunstwerk wordt het artistieke kernproduct veranderd. Het randproduct kan ook worden gewijzigd door bepaalde locaties binnen het pand op verschillende manier te gebruiken. De accommodatie zelf speelt ook een rol binnen de totaal- perceptie van de klant, want door de multifunctionaliteit is de ervaring van de klant anders dan bij een singuliere instelling.
Het is lastig om te kunnen bepalen of er beter op de behoeften van de bezoekers wordt ingespeeld. Volgens de gemeente en de accommodatie biedt een multifunctionele accommodatie meer service dan een reguliere instelling. Het is een feit dat een multifunctionele accommodatie makkelijker en handiger is voor consumenten, omdat diverse instellingen op één plek zijn gevestigd. In dit kader zou je kunnen stellen dat er inderdaad beter wordt ingespeeld op de behoefte van de 'drukke' consument van tegenwoordig.
Het Cultuurhuis is nog maar drie jaar open, maar de bezoekers zijn wel erg tevreden over de toegankelijkheid van het pand. Over de ervaringen van de bezoekers is, door het al eerder aangehaalde gebrek aan bezoekgegevens, weinig bekend. Toch wordt in dit geval wel degelijk ingespeeld op de ervaringen van de bezoekers. Zoals al eerder gesteld is een van de doelstellingen van de multifunctionele accommodatie het prikkelen van de bezoekers. Door het samenvoegen van functies binnen de accommodatie hopen de instellingen de bezoekers te prikkelen en ze kennis te laten maken met de andere functies. Deze mogelijkheid om kennis te maken met bijvoorbeeld een ander kunstgenre kan de ervaring positief beïnvloeden.
Net als bij het Kulturhus in Borne kan worden geconstateerd dat de gemeente en de accommodatie voor de realisatie van de multifunctionele accommodatie grote verwachtingen hadden ten aanzien van de cultuurparticipatie bij de nieuw te realiseren accommodatie. Drie jaar na de opening blijkt nogmaals dat maar dat er nauwelijks wordt gecontroleerd of deze verwachtingen worden gerealiseerd. De gemeente is echter zeer overtuigd van het belang van dergelijke accommodaties zelfs zo dat ze plannen heeft voor