Beriggewing

Die Burger se hoofopskrif op Woensdag 31 Julie 1963 was: “Hoë offisiere in wapen-

skandaal”.17 _{Die berig het kortliks aangedui dat generaal-majoor R.J. van der Berg saam} met die ondersekretaris vir Verdediging, mnr. Vladimir Steyn, in België en in Brittanje was

om gerugte oor bedrog met wapenaankope te ondersoek:

Agterdog dat ʼn Pretoriase offisier met die rang van min of meer kommandant daarvan verdink word dat hy kommissie ontvang het op wapens wat Suid-Afrika koop...

word as die rede verskaf waarom die ondersoek geloods is.18 _{Verder het die koerantberig}

die vermoede gelaat dat wapenagente die Pretoriase offisier betaal het sodat hulle

kontrakte sou kry ten koste van hul mededingers. Dit was gedoen met die kennis van hul

hoofagente in die buiteland.19 _{Hierdie berig het voor die verklaring van die VN se 1963} wapenverbod verskyn en enige verkope kan dus nie gesien word as ʼn omseiling van die VN se proklamasies nie. Wat wel interessant is, is dat geheimsinnige transaksies vir

wapen- en krygstuig-aankope reeds gevolg was. Die afleiding kan dan gemaak word dat Suid-Afrika toe reeds ʼn wapenverbod verwag het – juis aangesien die VN reeds die vorige jaar die mosie vir ʼn wapenverbod aanvaar het.20 _{Generaal van den Berg en sy}

17 _{Anon, “Hoë offisiere in wapen-skandaal”, Die Burger, Woensdag 31 Julie 1963. p 1.} 18 _{Anon, “Hoë offisiere in wapen-skandaal”, Die Burger, Woensdag 31 Julie 1963. p 1.} 19 Anon, “Hoë offisiere in wapen-skandaal”, Die Burger, Woensdag 31 Julie 1963. p 1. 20 _{British Parliament House of Commands Hansard, 12 November 1962,}

https://api.parliament.uk/historic-hansard/commons/1962/nov/12/south-africa-apartheid (Geraadpleeg: 12/10/2019).

36

ondersoekspan het dadelik besef dat die oorspronklike geval van omkopery wat hulle moes ondersoek maar net ʼn:

...deeltjie is van wat werklik gebeur het. Hulle glo dat hoër offisiere hierby betrokke is, baie hoër offisiere.21

Hierdie eerste berig oor die beweerde onreëlmatighede het minimale verspreiding gehad. Volgens Cillié het die inligting die media bereik deur ʼn buitelandse bron.22 _{Die vermoede} bestaan dat dit ʼn Suid-Afrikaanse diplomatieke amptenaar by Suid-Afrika Huis, in Londen, was wat die inligting aan die Die Burger-koerant bekend gemaak het. Ook word daar

verder vermoed dat die betrokke beampte dieselfde inligting aan Van den Berg en Steyn

bekend gemaak het toe laasgenoemdes in Londen was vir hul ondersoek.23 _{ʼn Dag na die} plasing van die berig in Die Burger het dit ook in Londen se The Daily Mail verskyn.

Sedert die eerste berig het die kwessie oor korrupsie met aankope vir die SAW tot ʼn mate aandag geniet in die Suid-Afrikaanse pers. Die hoogtepunt is in September 1963 bereik

toe daar berig was dat kommandant Barnie van der Merwe, sersant-majoor Julius

Rencken en mnr. John Deacon aangekla is van omkopery. Berigte van hierdie hofsake

was in die Rand Daily Mail gevind. Die Rand Daily Mail se Pretoriase korrespondent het genoem dat kommandant Barnie van der Merwe tydens ʼn geslote hofsitting, wat een dag sou duur, sou verskyn.24 _{Alhoewel dit nie bekend is wie versoek het vir Van der Merwe}

se hofsitting om in camera gehou te word nie, het regter Theron sy goedkeuring daarvoor

21 _{Anon, “Hoë offisiere in wapen-skandaal”, Die Burger, Woensdag 31 Julie 1963. p 1.}

22 _{UJSB, P.M. Cillié, “Verslag van die kommissie van ondersoek insake beweerde onreëlmatighede}

in die SAW en die DV”, 1964, 24, pp 228 - 229, paragraaf 478.44

23 _{UJSB, P.M. Cillié, “Verslag van die kommissie van ondersoek insake beweerde onreëlmatighede}

in die SAW en die DV”, 1964, 24, pp 228 - 229, paragraaf 478.

24 _{Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag Argiefbewaarplek (hierna SANWA), Sekretaris van}

Verdediging (DC), 180, Lêer 17850/467 Anon, “Secret Arms Case: Verdict Monday”, The Rand

gegee.25 _{Van der Merwe se saak was nie die enigste een wat hanteer moes word nie.}

Die dag voor Van der Merwe se hofsaak is die sake van Rencken en Deacon vlugtig

afgehandel.26

Al drie beskuldigdes is op borgtog vrygelaat. Van der Merwe moes die reusagtige bedrag

van R10 000 betaal, terwyl Deacon R500 en Rencken R1000 moes betaal.27 _Benewens die Rand Daily Mail het ook die Afrikaanstalige Die Transvaler ʼn vertaalde weergawe van die Rand Daily Mail-berig geplaas.28 _{Dit was duidelik moeilik vir die media om inligting oor}

Van der Merwe, Deacon en Rencken se hofsake te kry. Alhoewel die Rand Daily Mail die saak teen Van der Merwe as die “Arms Case” gedoop het, blyk daar net ʼn beperkte hoeveelheid beriggewings te wees wat die hofsake gedek het.29

ʼn Moontlike rede dat openbare belangstelling in die saak beperk was, kan toegeskryf word aan die vlugtige afhandeling van die hofsake. Minister Fouché se kommentaar oor

die saak het wel bygedra tot die beëindiging van belangstelling in die saak.

In ʼn verdere spekulatiewe koerantartikel het die rubriekskrywer,Tantalus, in die Sunday

Express aangevoer dat die storie oor die beweerde onreëlmatighede die interessantste

brokkie nuus was wat uit die Afrikaanse dagblaaie gekom het.30 _{Tantalus se artikel, wat} ʼn maand voor kommandant van der Merwe se hofsaak verskyn het, het die minister van

25 _{SANWA, DC180, Lêer 17850/467 Anon, “Offisier summier verhoor: Pers en Publiek nie toegelaat}

nie”, Die Transvaler, 18 September 1963.

26 _{SANWA, DC180, Lêer 17850/467 Anon, “Secret Arms Case: Verdict Monday”, The Rand Daily}

Mail, 18 September 1963.

27 _{SANWA, DC180, Lêer 17850/467 Anon, “Secret Arms Case: Verdict Monday”, The Rand Daily}

Mail, 18 September 1963.

28 _{SANWA, DC180, Lêer 17850/467 Anon, “Offisier summier verhoor: Pers en Publiek nie toegelaat}

nie”, Die Transvaler, 18 September 1963.

29 SANWA, DC180, Lêer 17850/467 Anon, “Secret Arms Case: Verdict Monday”, The Rand Daily

Mail, 18 September 1963.

30 _{SANWA, DC180, Lêer 17850/467. Tantalus, “Scandal report poses intriguing questions”, Sunday}

38

Verdediging genoodsaak om kommentaar oor beweerde onreëlmatighede te lewer. Beide

Die Burger en die Rand Daily Mail het Fouché se kommentaar gepubliseer:

Daar is beslis nie so iets soos grootskeepse korrupsie in die Republiek se Weermag nie ... Daar bestaan nie so iets nie, en as die gerugte wel waar is, sal dit nie kans gegee word om so ver te ontwikkel dat dit die land se verdediging skade kan aandoen nie.31

Verder het Fouché dit beklemtoon dat net drie persone betrokke was by die beweerde

omkopery32 _{– en nie sy hele departement nie.}

Die beperkte beriggewing was genoeg vir die toenmalige parlementêre opposisie, die

Verenigde Party (VP), om die beweringe na die parlement te neem. Ná die hofsake van

September 1963 is Fouché gevra om vrae in die Volksraad en die Senaat oor die

beweringe te beantwoord.